Morgunblaðið - 09.12.2006, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 9. DESEMBER 2006 21
að spenna hefði skyndilega aukist
verulega milli afganskra stríðsherra í
norðurhluta landsins og árásir hefðu
verið gerðar á fulltrúa óháðra hjálp-
arsamtaka og á friðargæsluliða.
Raunin mun hafa verið sú að verk-
efnið var með talsvert öðrum hætti en
fyrirfram hafði verið talað um. Tekið
hafði verið fram að íslensku teymin
myndu ekki sinna löggæslustörfum,
eins og áður kom fram, en eftir að
teymið frá Meymana var kallað heim
kom í ljós að „um 90% af starfinu fól-
ust í stuðningi við staðarlögregluna“,
eins og fram kom í viðtali við Ásgeir
Þór Ásgeirsson, forystumann teym-
isins, í Morgunblaðinu 17. desember
2005.
Þá kemur fram í grein Gunnars
Páls Baldvinssonar, „Herlaus þjóð
við friðargæslu“, sem birtast mun í
fræðiriti um alþjóðamál á næsta ári,
að upplýsingar um mögulegan stuðn-
ing við teymin, skyldu þau lenda í
vandræðum, hafi reynst hæpnar.
Þetta kom raunar berlega í ljós
þegar ráðist var að búðunum í Meym-
ana í febrúar á þessu ári, í kjölfar
mikillar reiðiöldu í múslímaheiminum
vegna birtingar skopmynda af spá-
manninum Múhameð í Jyllands-
posten. Mun ekki hafa skeikað miklu
að mjög illa færi.
Einn Íslendingur var í Meymana
þegar þetta atvik átti sér stað en
hann var þangað kominn að sækja
einn íslensku jeppanna. Mun jeppinn
hafa verið illa leikinn í óeirðunum.
Þetta er bakgrunnur þess að Val-
gerður Sverrisdóttir steig skrefið til
fulls er hún tók við sem utanrík-
isráðherra af Geir H. Haarde. En hún
tilkynnti í október á þessu ári að
„jeppagengin“, sem hún nefndi svo,
myndu hætta starfsemi og áherslur
Íslensku friðargæslunnar færast yfir
í borgaraleg verkefni.
Ákvörðun Valgerðar um að hætta
alveg þátttöku í þessum verkefnum
hlaut víðast hvar mjög góð viðbrögð,
s.s. hjá stjórnarandstöðunni og þá
sögðu leiðarahöfundar Morgunblaðs-
ins að sennilega væri þarna um að
ræða merkustu ákvörðun Valgerðar á
ráðherraferli hennar.
Ég spurði Valgerði, er ég hitti hana
nýverið, hvort það skipti hana máli að
hafa fengið slík viðbrögð. Hún svar-
aði því játandi. Það hefði vissulega
glatt hana.
Valgerður var búin að vera iðn-
aðar- og viðskiptaráðherra lengi,
hafði staðið í umdeildum málum og
ekki þarf að koma á óvart að það hafi
verið ágæt tilbreyting að hljóta
skyndilega góð viðbrögð meðal
áhrifaaðila.
Jeppateymismenn ósáttir
við ummæli Valgerðar
Sumpartinn má segja að það séu
pólitísk klókindi fólgin í því af hálfu
Valgerðar Sverrisdóttur að taka svo
skýrt af skarið varðandi þátttöku í
endurreisnarsveitum ISAF í Ghor-
héraði og raun bar vitni. Á sama tíma
og Valgerður tilkynnti að „jeppa-
gengin“ íslensku myndu hætta starf-
semi var greint frá því að íslenskur
hjúkrunarfræðingur og ljósmóðir
myndu halda námskeið fyrir konur
sem koma að fæðingu í þessu sama
héraði. Ber að hafa í huga í þessu
sambandi að þegar Valgerður tók við
embættinu var minna en eitt ár til
kosninga og hún hafði því ljóslega
takmarkaðan tíma til að setja mark
sitt á starfið og fjarlægjast þá nei-
kvæðu umræðu sem fylgt hafði henni
vegna álversmála.
Ég spurði Valgerði hvort það hefði
verið meðvituð ákvörðun að gera svo
skörp skil á milli verkefna í ímynd-
arlegum skilningi (fjarlægja hið karl-
læga tákn, jeppann, og kynna til sög-
unnar ljósmóðurverkefnið). Hún
sagði svo ekki vera. „Þetta verkefni
kom upp í hendurnar á okkur á sama
tíma og passaði einfaldlega mjög vel.“
Valgerður viðurkennir á hinn bóg-
inn að hún hefði getað valið orð sín
betur er hún tilkynnti 19. október sl.
að starfsemi „jeppagengjanna“, sem
hún nefndi svo, yrði hætt.
Út á við virkaði yfirlýsing hennar
vel, eins og áður var vísað til, en
óánægju gætti meðal þeirra manna
sem starfað höfðu á vettvangi fyrir
utanríkisráðherra í hinum svonefndu
jeppateymum og sem töldu sig hafa
verið að skila góðu starfi. Fannst
þeim sem orðmáti ráðherrans fæli í
sér heldur kaldar kveðjur til þeirra
og einhverjir munu hafa heitið því að
gefa ekki framar kost á sér til starfa á
vegum Íslensku friðargæslunnar.
„Mér þótti auðvitað miður að um-
mæli mín komu illa við þá aðila sem
sinntu þessum störfum enda tel ég þá
hafa sinnt þeim af stakri prýði,“ sagði
Valgerður er ég innti hana eftir
þessu. Hún drægi ekki fagmennsku
þeirra í efa. Þetta hefði snúist um að
leggja nýjar áherslur. Hugmyndin
væri sú að nýta áfram þeirra sér-
þekkingu á aðstæðum í fjalllendum
Afganistan þó svo jeppateymin hefðu
verið afturkölluð.
Mun Valgerður hafa hringt per-
sónulega í nokkra friðargæsluliðanna
í Chaghcharan, eftir að óánægja
þeirra var orðin ljós, „og við ræddum
málin,“ eins og ráðherrann orðar það.
Mennirnir sem hafa verið á vett-
vangi í Chaghcharan í Ghor-héraði
Afganistan eru almennt þeirrar skoð-
unar að umræða hér heima um verk-
efnið hafi verið á villigötum. Raunar
vilja þeir meina að verkefnið þar hafi
gefið góða raun og sé hið heppileg-
asta fyrir Íslendinga.
Garðar Forberg, sem fór fyrir
fyrsta jeppateyminu í Chaghcharan,
segir hernaðarvinkilinn hafa verið al-
gerlega ofmetinn hér heima. Þeir hafi
verið að vinna þakklátt starf, farið um
og rætt við héraðshöfðingja og metið
þörfina á aðstoð. Garðar hefur áður
verið flugvallarstjóri í Kabúl og
Pristina en hefur nú sagt skilið við
friðargæsluna, hann stýrir nú flug-
félaginu Latcharter í Lettlandi, en
það er dótturfélag Icelandair. Garðar
segir íslenska teymið í Chaghcharan
hafa verið mun öflugra en þau lithá-
ísku eða dönsku á staðnum. Íslend-
ingarnir hafi verið þroskaðir fjöl-
skyldumenn, ekki óharðnaðir strákar
líkt og hinir. Og þeir hafi getað rækt
starf sitt allan ársins hring vegna
ferðakunnáttu og sérútbúinna jeppa,
hinir hafi eiginlega bara lagst í vetr-
ardvala þegar tók að snjóa.
Garðar segir að honum hafi þótt sú
gagnrýni hér heima hvað ósanngjörn-
ust að Íslendingarnar í Afganistan
væru ekki starfi sínu vaxnir og réðu
ekki við þau verkefni sem þeim væri
treyst fyrir í því sem óneitanlega var
hernaðarlegt umhverfi. „Það er bara
ekki rétt. Ég skynja það ekki þann-
ig,“ segir Garðar og segist vel treysta
sér til að meta þá hluti, enda með liðs-
foringjamenntun frá Þýskalandi. „Ég
myndi segja að þeir Íslendingar sem
hafa valist í þetta hafi staðið jafnfætis
eða framar friðargæsluliðum annarra
ríkja, sem hafa verið á vettvangi.
Fólk áttar sig ekki á því að þó að her-
menn séu innan friðargæsluliðsins þá
eru þar líka fólk með fagþekkingu á
mun fleiri sviðum, svokallaðir borg-
aralegir sérfræðingar.“
Garðar segir að heppilegra hefði
verið ef víðtækari umræða hefði farið
fram um þátttöku Íslendinga í end-
urreisnarsveitunum í Afganistan áð-
ur en ákveðið var að slá verkefnið af.
Búið sé að leggja til kostnað í þetta
verkefni, þjálfa menn og senda búnað
á staðinn. Hann fagnar því á hinn
bóginn að búið sé að ákveða að auka
við þróunarþáttinn – með því að
senda hjúkrunarfræðinga og ljós-
mæður til Ghor-héraðs – en það hafi
verið meðal þess sem jeppateymin
hafi alltaf óskað eftir. Það sé þannig
að þau verkefni sem nú eigi að ráðast
í séu að miklum hluta tilkomin vegna
ábendingar frá jeppateyminu; þeir
hafi metið að þarna væri þörf.
Hvers vegna fer utanríkis-
málanefnd aldrei á vettvang?
Varðandi hina opinberu umræðu
segir Garðar gagnrýnivert hversu
stjórnvöld hafi framan af virst forðast
að ræða verkefnin í Afganistan. Með
því hafi þau verið að kalla yfir sig
gagnrýni. „Mér fannst þetta óheppi-
legt. Ef menn láta alltaf eins og þeir
hafi eitthvað að fela þá álykta auðvit-
að allir að þeir hafi eitthvað að fela.“
Veltir Garðar því fyrir sér hvort
ekki hefði verið skynsamlegt að þing-
nefndir, s.s. utanríkismálanefnd,
færu á vettvang og kynntu sér starf
útsendra friðargæsluliða. Þegar hann
hafi verið flugvallarstjóri í Kabúl og í
Pristina, sem og þann tíma sem hann
dvaldi í Chaghcharan, hafi sífellt ver-
ið að koma þingnefndir frá ríkjum
sem áttu friðargæsluliða á staðnum.
Menn þurfi að hafa stuðning þjóðar
sinnar við verkefni á átakasvæðum og
því sé mikilvægt að upplýsinga-
streymi heim sé gagnsætt og gott.
„Mér fannst svolítið klaufalegt að
vilja ekki ræða hlutina,“ sagði Garð-
ar. „Það er líka óþægilegt fyrir mann-
skapinn sjálfan. Ég held að fólk átti
sig ekki á því þegar menn fara í svona
verkefni og eru lengi í burtu frá fjöl-
skyldum sínum hvað svona gagnrýni í
fjölmiðlum fer mikið fyrir brjóstið á
þeim; sérstaklega þegar gagnrýninni
er ekki svarað á málefnalegan hátt.
Þegar við vorum á námskeiðinu í
Noregi [fyrir verkefnið í Chag-
hcharan] var okkur kynnt rannsókn á
því hver væru áhyggjuefni norskra
friðargæsluliða. Niðurstaðan var
mjög athyglisverð. Þau voru þrjú:
hættan á staðnum, ef hún er einhver;
í öðru lagi fjarvera frá fjölskyldu og
svo í þriðja lagi umfjöllun fjölmiðla.“
Friðargæsluliðar til
Palestínu og Líberíu
Markmið sem sett voru 2003 um að
árið 2006 yrðu útsendir frið-
argæsluliðar orðnir 50 hafa ekki
náðst og Anna Jóhannsdóttir, for-
stöðumaður Íslensku friðargæsl-
unnar, segir ekki ljóst hvort þessu
marki verði náð. „Við viljum fremur
horfa til þess hvers konar stöður er
verið að manna og leggja áherslu á
hærri eða sérfræðilegri stöður innan
verkefna, heldur en að fylla upp í
ákveðinn fjölda,“ segir hún. Stefnt sé
þó að því að um mitt næsta ár verði
um 40 manns útsendir á vegum frið-
argæslunnar.
Anna segir að auðvitað hafi aldrei
verið lagt upp með að verkefnið í Sri
Lanka yrði jafn stórt og raun ber
vitni. Aðstæður hefðu hins vegar gert
það að verkum að í sumar reyndist
nauðsynlegt að fjölga Íslendingum
þar til muna til að halda norrænni
ásýnd eftirlitsins, ella hefðu Norð-
menn setið eftir með bæði frið-
arumleitanir milli deilenda og að
meginþorra norskt eftirlit.
Þegar Anna er spurð að því hvaða
verkefni bíði, hvaða frekari skref
verði tekin til að breyta ásýnd Ís-
lensku friðargæslunnar, upplýsir hún
mig um að meiningin sé að senda tvo
friðargæsluliða til palestínska hluta
Jerúsalem. Er miðað við að þeir færu
til starfa á skrifstofu Barnahjálpar
Sameinuðu þjóðanna, UNICEF, og
hafi með heilbrigðis- og hollustumál
að gera. Þá segir Anna að stefnt sé að
því að senda tvo Íslendinga til Líb-
eríu, einn á vegum UNICEF og ann-
an á vegum UNIFEM, Þróunarsjóðs
SÞ fyrir konur.
Ekki eru sem stendur nein áform
um að horfa enn frekar til þátttöku í
friðargæslu í Afríku, s.s. í Kongó,
Líberíu eða Darfur, en ætla mætti að
slíkt gæti reynst sterkur leikur þegar
haft er til hliðsjónar að Ísland sækist
eftir sæti í öryggisráði SÞ 2009-2010.
Þess ber þó að geta að Ísland er með
samning við Matvælaáætlun SÞ
(WFP) sem felur í sér að WFP geti
kallað eftir aðstoð friðargæslunnar
við að manna stöður. Reyndin hefur
verið sú að langflest slík verkefni eru
í Afríku.
Áður hefur Valgerður Sverr-
isdóttir greint frá því að senda eigi ís-
lenska sprengjuleitarmenn til Líb-
anon í byrjun næsta árs. Verður
verkefni þeirra að hreinsa svæði í
suðurhluta Líbanons. Ætlunin er að
senda tvö þriggja manna teymi; tvo
sérfræðinga frá Landhelgisgæslunni
og einn bráðaliða eða sjúkraflutn-
ingamann. Yrði hvort teymið um sig,
fyrst í stað, sex vikur í landinu; með
bækistöðvar í Týrus.
Í samtali við Morgunblaðið 17. nóv-
ember sl. lagði Valgerður áherslu á
að öryggisástandið á þessu svæði í
Líbanon væri eins gott og verða
mætti, um þessar mundir, að mati
Sameinuðu þjóðanna. Þá hafði hún
lagt áherslu á það í ræðu sinni um ut-
anríkismál, sem hún flutti á Alþingi
daginn áður, að Íslendingarnir í Líb-
anon yrðu vopnlausir og myndu bera
merki SÞ.
NATO er grundvallarstoð
Segja má að hér kristallist hinar
breyttu áherslur hjá Íslensku frið-
argæslunni, sem Valgerður hefur
boðað. Hún vill að Íslendingar gangi
sem mest fram undir merkjum SÞ,
einkum stofnunum eins og UNICEF
og UNIFEM. Eftir sem áður er hún
undirseld þeim raunveruleika að Atl-
antshafsbandalagið er ein helsta stoð
öryggismála- og utanríkisstefnu
landsins og að þar á bæ er gerð krafa
um að menn leggi sitt af mörkum.
Farið er yfir það allítarlega í áð-
urnefndri fræðigrein Gunnars Páls
Baldvinssonar að aðilar í utanrík-
isráðuneytinu hafi metið það svo á
sínum tíma að „strangborgaraleg“
verkefni fullnægðu illa þeim mark-
miðum að efla stöðu Íslands innan
NATO og annarra alþjóðastofnana,
sem Íslendingar hafa lagt áherslu á.
Ekki er sennilegt að þessi afstaða sé
alfarið úr sögunni innan veggja ráðu-
neytisins, þó að nýr utanrík-
isráðherra hafi kosið að setja borg-
aralega friðargæslu á oddinn. Þá er
ljóst að íslensk stjórnvöld, eins og
önnur aðildarríki NATO, fengu all-
mikla brýningu í þessum efnum á
leiðtogafundi NATO í Ríga í Lett-
landi nýverið.
Valgerður nýtur þess hins vegar,
sem bent er á í grein Gunnars Páls,
að samtímis því sem þátttakan í
jeppateymisverkefnunum hefur
reynst afar umdeild hér heima þá
hefur „framlag Íslendinga verið mun
minna metið innan bandalagsins
[NATO] og skapar Íslandi alls ekki
sömu stöðu og þegar Íslenska frið-
argæslan hafði yfirumsjón með flug-
völlunum í Pristina og Kabúl“. Segir
Gunnar Páll að draga megi af því þá
ályktun að með þátttöku í end-
urreisnarverkefnunum hafi íslensk
stjórnvöld tekið meiri pólitíska
áhættu fyrir mun takmarkaðri póli-
tískan gróða en áður.
Ákvörðun um að hætta með jeppa-
teymin virðist með þetta í huga skyn-
samleg. Er athyglisvert í þessu ljósi
jafnframt, hafandi í huga að flugvall-
arverkefni hafa unnið Íslandi mest
gagn við NATO-borðið, að stefnt er
að því að Íslenska friðargæslan komi
aftur að flugvallarmálum í Kabúl,
nefnilega að Íslendingum verði falið
að annast yfirfærslu flugvallarins
undir borgaralega stjórn. Unnið er að
því að útfæra þetta verkefni og er
vonast til að það geti hafist snemma á
næsta ári.
*  -# 5 /'*
* #-# 6#
*: 1%-#( " #(
** 5 )#( #
: )'/#(7( M NO
 8# " '(#
 )'/ '#
#!   5 
PQ31? )0
=@
!
G
7G8
' '

3)G'1
; 7G8)0G1
  K < $ 
FKR 
 < 
MS*O
MS*O
MS*5S*O
MO
MO
M 7O
Ljósmynd/Jónas G. Allansson
Samskipti Einn liðsmanna jeppateymanna í Chaghcharan, Jónas G. Allansson, ræðir við íbúa Nayak-þorps fyrr á
árinu. Jónas verður a.ö.l. í síðasta teyminu sem starfar í endurreisnarsveitum NATO og lýkur störfum í vor.