Morgunblaðið - 09.12.2006, Síða 35

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 9. DESEMBER 2006 35
ÞAÐ er undarleg staða sem eldri
borgarar á Íslandi hafa verið í árum
saman. Hér er átt við þá linnulausu bar-
áttu sem þeir hafa þurft að heyja við
stjórnvöld til að ná fram sjálfsögðum
mannréttindum fyrir stóran hóp aldraðs
fólks. Mun þetta vera
frekar ólíkt nágranna-
þjóðum okkar og öðrum
vestrænum ríkjum og
gott ef þetta er ekki
nokkuð séríslenskt fyr-
irbæri. Hjá nágrönnum
okkar á Norðurlöndum
telja stjórnvöld það hlut-
verk sitt að búa þegn-
unum þannig lífsskilyrði,
ekki síst öldruðum, að
þeir þurfi ekki að hafa
stöðugar áhyggjur af
fjárhagslegri afkomu
sinni eftir að starfsaldri þeirra í þágu
þjóðfélagsins er lokið.
Enn fremur er þar talið sjálfsagt að
aldraðir eigi völ á víðtækri þjónustu þeg-
ar þeir þarfnast hennar hvort heldur á
heimilum sínum eða á nútímalegum
hjúkrunarheimilum eða aðhlynningu í
annarri viðeigandi búsetu.
Eitt af því sem talið er grundvall-
armannréttindi sbr. mannréttinda-
sáttmála Evrópu og Sameinuðu þjóð-
anna er t.d. efnahagslegt sjálfstæði, þ.e.
að lífskjör aldraðra séu þannig að þeir
þurfi ekki að bera kvíðboga fyrir efri ár-
unum og hafa áhyggjur af afkomu sinni
eftir að launaðri vinnu lýkur. Hér skort-
ir mikið á að þessi grundvallarréttur sé
virtur og þarf varla að fara mörgum orð-
um um það misrétti og mannréttinda-
brot sem aldraðir hafa mátt þola vegna
tekjutenginga og skerðinga greiðslna
samkvæmt lögum um almannatrygg-
ingar. Við þetta bætast svo þungir skatt-
ar sem þeir hafa orðið að bera vegna
lágra skattleysismarka og samanlagt
veldur þetta því að þúsundir eldri borg-
ara lifa undir eða á fátæktarmörkum
sem útilokar þá frá að geta veitt sér
svipuð lífsgæði og álitin eru sjálfsögð í
nútímasamfélagi. Þetta gerist í einu rík-
asta landi heims þar sem milljarðar
flæða. Það er engu líkara en stjórnvöld
hafi talið það skyldu sína að halda
stórum hópi aldraðra í fátæktargildru
með úreltri löggjöf, sem ekki fæst end-
urskoðuð þrátt fyrir þrotlausa baráttu
félaga eldri borgara árum saman. Hér
er átt við lög um almannatryggingar
sem eru orðin frumskógur reglugerða
og lagaákvæða sem er flestum flókinn
og óskiljanlegur. Afleiðingin er vitaskuld
ómældir erfiðleikar, vanmáttur og reiði
ellilífeyrisþega þegar löggjöfin er bæði
óréttlát og óskiljanleg, ekki síst þegar
afkoma þeirra er að öllu leyti eða að
hluta háð henni. Hér er um mikið rétt-
lætismál að ræða að hefja endurskoðun
á lögum um almannatryggingar sem
fyrst og gera lögin þannig úr garði að
bættt sé úr þeim miklu brestum sem þar
er að finna. Satt að segja er
undarlegt að löggjafar-
valdið skuli ekki sjá sóma
sinn í því að hefjast handa
um þetta verkefni.
Eins og kunnugt er skip-
aði ríkisstjórnin svokallaða
„samráðsnefnd“ með
fulltrúum ríkisvaldsins og
fulltrúum eldri borgara í
byrjun þessa árs og stóð
það „samráð“ fram á mitt
sumar. Þarna var settur á
svið eins konar átakaleikur
milli ofurvaldsins sem hafði
auðvitað öll tögl og hagldir og hins vegar
fulltrúa aldraðra frá LEB sem er valda-
laus minnihlutahópur. Þetta var ójafn
leikur og niðurstöðurnar urðu vitaskuld
í samræmi við það. Varla er hægt að tala
um samráð ef ekki er leitast við að finna
lausnir svo að allir aðilar geti staðið upp
nokkuð sáttir við sinn hlut.
Það er óhætt að fullyrða að svo var
ekki í þessu dæmi. Eldri borgarar urðu
að hlíta valdinu og falla frá ýmsum sann-
gjörnum kröfum sínum eins og t.d.
hækkun skattleysismarka, þau voru ein-
hliða ákvörðuð 90 þúsund og frekari um-
ræður ekki á dagskrá. Mestu átökin
urðu þó um frítekjumörk, tekjuteng-
ingar og skerðingar á bótum og margur
fundurinn fór í ótrúlega flókna útreikn-
inga sem jafnvel sprenglærðustu hag-
fræðingar botnuðu ekkert í, hvað þá hin-
ir. Stundum fór þetta fram eins og
maður væri staddur í stærðfræðitíma og
þegar útkoman leiddi í ljós að kröfur
okkar hinna valdalausu væru alltof háar
fyrir ríkissjóð að taka á sig var byrjað að
reikna upp á nýtt svo að afleiðingin yrði
ekki gjaldþrot fyrir aumingja ríkissjóð-
inn. Allan tímann sem „samráðið“ stóð
yfir reyndu fulltrúar LEB m.a. að fá
samþykkta þá sjálfsögðu kröfu að ellilíf-
eyrisþegar mættu afla sér tekna með
vinnu án þess að bætur almannatrygg-
inga yrðu skertar og gætu þannig bætt
kjör sín og lagt fram vinnu til samfélags-
ins. Fulltrúum ríkisvaldsins stóð stugg-
ur af slíkri kröfu og tóku ekki undir
hana. Það var ekki fyrr en á síðasta
fundinum sem valdið lét undan, og bauð
fram 200 þúsund á ári eftir þrjú ár og
300 þúsund árið 2010!
Til að gæta nú sanngirni má greina
viss spor sem komu í endanlegri yfirlýs-
ingu en þau spor eru alltof lítil og koma
alltof seint til framkvæmda. Þess vegna
hefur þessari yfirlýsingu ríkisstjórnar
og LEB verið tekið mjög illa af öllum
þorra eldri borgara í landinu sem telja
þessar niðurstöður litlu sem engu skila í
bættum kjörum. Það er því mikill mis-
skilningur sem kemur fram í fylgiskjali
með frumvarpi til laga um breytingu á
lögum um almannatryggingar og nú er
til meðferðar á Alþingi, að Lands-
samband eldri borgara fagni því góða
samstarfi sem tókst í nefndinni. Hins
vegar virðist ríkisstjórnin fagna því
mjög að hafa hlunnfarið eldri borgara og
virt vilja þeirra að vettugi. En sú álykt-
un sem kannski má draga af þessari
reynslu er hversu afstaða/ viðhorf
stjórnvalda gagnvart eldra fólki er í
rauninni ótrúlega neikvæð.
Til marks um það má benda á breyt-
ingatillögur sem stjórnarandstaðan
lagði fram við fjárlagafrumvarp ríkis-
stjórnarinnar og gengu talsvert lengra
en fyrrnefnd yfirlýsing til að bæta kjör
aldraðra í landinu. Þar á meðal að eldri
borgarar mættu hafa 75 þúsund krónur
í atvinnutekjur á mánuði án þess að bæt-
ur frá Tryggingastofnun yrðu skertar.
Að frítekjumark yrði lækkað og tekjur
maka hefðu ekki áhrif til skerðingar
bóta. Landssamband eldri borgara tók
undir tillögur stjórnarandstöðunnar og
gerði að sínum kröfum.
Það er skemmst frá því að segja að
hver einasta tillaga stjórnarandstöð-
unnar var felld við aðra umræðu um
fjárlagafrumvarpið að viðhöfðu nafna-
kalli þar sem allir viðstaddir þingmenn
ríkistjórnarinnar sögðu nei. Meira að
segja heilbrigðis- og tryggingaráðherr-
ann sem kveðst hafa sett málefni aldr-
aðra í algeran forgang.
Mun sú skömm lengi uppi.
En barátta eldri borgara mun halda
áfram öflugri og harðskeyttari en
nokkru sinni fyrr með liðstyrk nýrra fé-
laga og samtaka. Við látum engan bil-
bug á okkur finna. Við munum ná mark-
miðum okkar og hrósa sigri, það er
aðeins tímaspursmál hvenær það verð-
ur.
Aldraðir og ofurvaldið
Eftir Margréti Margeirsdóttur »En barátta eldri borg-ara mun halda áfram
öflugri og harðskeyttari
en nokkru sinni fyrr með
liðstyrk nýrra félaga og
samtaka.
Margrét Margeirsdóttir
Höfundur er formaður Félags eldri
borgara í Reykjavík.
raun hinir
na?? Eða
um sínum
sjóð-
rmála-
sem
ðunum til
um og
el þannig
gæti ver-
ð sem Sig-
með
katta-
anförnum
njóta
afnám
t, skatt-
r lækkað
mót um 1
ellilífeyr-
uskatt af
ellilífeyristekjum sínum, nái þær á
annað borð upp fyrir skattleys-
ismörkin. Rætt hefur verið um að í
stað almenns tekjuskatts yrði lagð-
ur annaðhvort fjármagnstekju-
skattur (10%) á ellilífeyrisgreiðslur
eða nýtt skattþrep notað, 22%, sem
þá tæki mið af þeirri staðreynd að
um 65% af ellilífeyrissjóðsgreiðslum
eru vegna ávöxtunar inneigna líf-
eyrisþega hjá sjóðunum, en um
35% vegna iðgjaldagreiðslna til
sjóðanna.
Fyrir nokkrum árum var ákveðið
að einstaklingur á vegum Félags
eldri borgara færi í mál við fjár-
málaráðuneytið til þess að fá úr því
skorið hvort ráðuneytinu væri
stætt á því að skattleggja ellilífeyr-
isgreiðslur úr lífeyrissjóðum lands-
manna sem almennar tekjur. Málið
hefur flækst fyrir í dómskerfinu
um langt skeið en nú virðist sem
það hafi loks nýlega verið dómtek-
ið. Áhuginn hjá Félagi eldri borg-
ara á að fylgja málinu fast eftir
virðist hinsvegar harla lítill. Fyrst
og fremst vegna þess að ellilíf-
eyristekjur hjá stórum hluta ellilíf-
eyrisþega eru undir skattleysis-
mörkum, en einnig sökum þess að
fyrrverandi fjármálaráðherra gaf í
skyn að yrðu ellilífeyrissjóðstekjur
skattlagðar sem fjármagnstekjur
mundi hann beita sér fyrir því að
lífeyrissjóðunum yrði gert að
greiða fjármagnstekjuskatt af sín-
um fjármagnstekjum.
En væri það ekki bara í himna-
lagi?
Skoðum nú töfluna sem fylgir
hér með. Gera menn sér almennt
grein fyrir því hversu mikil eigna-
söfnun lífeyrissjóðanna er orðin?
Bara Lífeyrissjóður verslunar-
manna átti í árslok 2005 í hreinni
eign rúmlega 190 milljarða króna. Í
sumar kom frétt í fjölmiðlum þess
efnis að heildareign íslensku lífeyr-
issjóðanna væri orðin hlutfallslega
meiri en olíusjóður Norðmanna
sem er nú talinn vera býsna þrút-
inn. Er þetta eðlilegt og er það
nauðsynlegt? Og þetta á sama tíma
og ellilífeyrir nemur einungis 16–
17% af iðgjöldum, heildarlífeyrir
um 30% af greiddum iðgjöldum og
meðallífeyrisgreiðslur á mánuði frá
26 til 33 þús. krónur á því tímabili
sem taflan nær yfir. Og á sama
tíma, þ.e. árin 2000 til 2005, hefur
ráðstöfunarfé sjóðsins til kaupa á
verðbréfum og annarri fjárfestingu
numið árlega frá 15,6 og upp í 45,4
milljarða króna.
Í stað þess að fjalla um fyrir
dómstólum hvort greiða eigi al-
mennan tekjuskatt eða 10% fjár-
magnstekjuskatt af lífeyrisgreiðsl-
um væri þá ekki rétt að leggja 10%
fjármagnstekjuskatt á ávöxtunar-
tekjur (ekki iðgjaldatekjur) lífeyr-
issjóðanna og láta síðan lífeyris-
greiðslur (elli-, örorku-, maka- og
barnalífeyri) njóta algjörs skatts-
frelsis.
Fljótleg athugun sýnir að skatt-
tekjur ríkisins munu stórlega
aukast við slíka breytingu. Þar sem
ríkissjóður er nú þegar rekinn með
myndarlegum tekjuafgangi mætti
nota tekjuskattshagnaðinn við
þessu breytingu til að auka bætur
til aldraðra frá Tryggingastofnun
ríkisins sem því nemur.
Sé dæmi tekið af Lífeyrissjóði
Verslunarmanna árið 2005 gæti það
litið þannig út: Sjóðurinn greiði í
fjármagnstekjuskatt kr. 3.739 millj-
ónir, (þ.e. 10% af ráðstöfunarfé
45.426 milljónum að frádregnum
8.034 milljónum, sem eru heildar-
iðgjöld að frádregnum heildarlífeyr-
isgreiðslum). Frá þessum auknu
skatttekjum ríkisins munu koma til
frádráttar nokkur hundruð millj-
ónir króna vegna skattfrelsis lífeyr-
isgreiðslna, en um eða yfir 3.000
milljónir gætu farið til Trygginga-
stofnunar ríkisins til hækkunar á
öllum ellilífeyrisgreiðslum. Þannig
munu lífeyrissjóðirnir stuðla að
bættum hag aldraðra og væri það
ekki í samræmi við markmið og til-
gang þeirra? Æskilegt væri að fjár-
málaráðherra og talsmenn lífeyris-
sjóðanna kæmu sér saman um að
ræða formlega skattlagningu ellilíf-
eyrisþega og/eða lífeyrissjóða og
með hvaða hætti megi auka raun-
tekjur og ráðstöfunarfé ellilífeyris-
þega sem almennt er talin brýn
þörf á.
yrissjóði?
gn ís-
sjóð-
lut-
anna
era
r þetta
nauð-
Höfundur er viðskiptafræðingur,
fyrrverandi forstjóri Innkaupastofn-
unar Reykjavíkurborgar og ríkis-
bókari.
g
vo
ð af
ær-
ð-
og
ðaði
u
ku
til
jón-
ngi-
ki á
að Varmá er á náttúruminjaskrá.
Niðurstaða ráðuneytisins er
m.a. sú að það telur að í gögnum
sé áhrifum fyrirhugaðrar fram-
kvæmdar á hljóðvist nægjanlega
lýst og telur ráðuneytið þau áhrif
ekki geta haft í för með sér um-
talsverð umhverfisáhrif og það
sama telur það eiga við varðandi
sjónræn áhrif og loftgæði. Þá tel-
ur ráðuneytið að fyrirhuguð
framkvæmd brjóti ekki gegn
ákvæðum náttúruverndarlaga
eða fari gegn ákvæðum nátt-
úrminjaskrár sem gilda um
Varmá.
Einnig telur ráðuneytið, með
vísan til þeirra mótvægisaðgerða
sem framkvæmdaraðili hyggst
grípa til vegna áhrifa fram-
kvæmdarinnar á vistkerfi Varm-
ár, að þau áhrif geti ekki haft í för
með sér umtalsverð umhverfis-
áhrif.
Landeigendur segja að sér-
staklega hafi verið vandað til
verka við allan undirbúning vega-
gerðar við tengibrautina, hvort
sem lýtur að kröfum um hljóð-
vist, sýnilegum breytingum á
umhverfi eða nærgætni við lífríki
Varmár, en vegurinn mun liggja
fjær ánni en núverandi vegur inn
í Álafosskvosina.
Landeigendur segjast þakk-
látir fyrir þann áhuga sem íbúar
Álafosskvosar og samtök þeirra
hafa sýnt á framkvæmdum við
Helgafellshverfi og ásetja sér að
eiga við þá gott samstarf.
„Helgafellshverfi mun einnig
mynda öflugt bakland við þá
starfsemi sem rekin er af svo
miklum myndarbrag í Álafoss-
kvosinni. Þá munu íbúar kvos-
arinnar fá aðgang að nýjum
grunnskóla, leikskóla og annarri
þjónustu án þess að þurfa að fara
yfir Vesturlandsveginn, þegar
Helgafellshverfi verður byggt,“
segir í upplýsingum frá Helga-
fellsverktökum.
Munu fara með málið lengra
„Ég sé ekki annan möguleika í
stöðunni en að fara lengra með
málið því það er alveg á hreinu að
það er verið að brjóta lög, einnig
alþjóðleg lög með því að fram-
kvæma á þessu svæði,“ segir
Hildur Margrétardóttir íbúi sem
var meðal kærenda. Hún segir að
íbúarnir hafi lagt til að tengi-
brautin yrði lögð í stokk undir
Ásland en því hafi verið hafnað.
Hafi himinn og haf verið á milli
útreikninga íbúanna og bæjarins
varðandi kostnað við lagningu
brautarinnar í stokk.
„Vonbrigðin eru fyrst og
fremst þau að í öllum lögum og
reglugerðum, sem við vísuðum til
í okkar kæru, er talað um að taka
verði tillit til almennings en það
er algjörlega hundsað í einu og
öllu. Þetta snýst ekkert um fólk.
Þetta snýst væntanlega um pen-
inga fyrst og fremst.“
Hildur segir úrskurðinn sýna
að sínu mati að umhverfisráðu-
neytið hafi ekki hag umhverfisins
að leiðarljósi. „Þetta eru þvílík
mistök,“ segir Hildur.
elgafellshverfi
rfismat
Ljósmynd/Helgafellsverktakar
dsvegi að Helgafellshverfi í gegnum
vildu brautina í stokk undir Ásland.
Ár 2000 2001 2002 2003 2004 2005
breyting í %
2000-2005
Fjöldi sjóðsfélaga sem greiða iðgjöld til sjóðsins 41.142 41.243 42.005 44.377 47.658 15.8%
Lífeyrisþegar lífeyrisgreiðslna 4.985 5.498 6.012 6.585 6.990 7.410 48.6%
Þar af ellilífeyrisþegar 2.747 3.010 3.191 3.457 3.711 3.943 43.5%
Í milljónum króna
Heildariðgjöld 5.854 6.808 7.383 8.248 8.959 10.969 87.3%
Heildarfjárhæð lífeyrisgreiðslna 1.559 1.817 2.083 2.336 2.645 2.935 88.6%
Þar af ellilífeyrir 974 1.119 1.269 1.405 1.565 1.752 79.9%
Heildariðgj. að frádr.heildar- lífeyrisgr. 4.295 4.991 5.300 5.912 6.314 8.034 87.1%
Í krónum
Meðal-mánaðarlífeyrisgreiðslur 26.061 27.540 28.873 29.562 31.533 33.007 26.6%
Í prósentum
Lífeyrir í hlutfalli af iðgjöldum 29% 27,5% 27,5% 30% 31% 29,5% 2.1%
Ellilífeyrir í hlutfalli af iðgjöldum 16,5% 16,5% 17% 17% 17,5% 16% -0.4%
Ellilífeyrir í hlutfalli af lífeyrisgreiðslum 62,5% 61,5% 61% 60% 59% 59,5% -4.5%
Fjöldi ellilífeyrisþega í hlutfalli af heild-
arfjölda lífeyrisþega 55% 54,50% 53% 52,50% 53% 53% -3.4%
Í milljónum króna
Ráðstöfunarfé til kaupa á verðbréfum og
annarri fjárfestingu 15.585 15.944 20.155 29.735 42.262 45.426 241.5%
Hrein eign í árslok, til gr.lífeyris 85.687 97.512 101.957 123.657 150.702 190.972 223%
Allar fjárhæðir, nema meðal-mánaðarlífeyrisgreiðslur, eru teknar úr ársskýrslum Lífeyrissjóðs
Verslunarmanna árin 2000-2005. Hlutfallstölur eru útreikningur greinarhöfundar.