Morgunblaðið - 19.07.2007, Qupperneq 22

Skoðanir eru mjög skiptarmeðal neytenda um erfða-breytt matvæli og er and-staðan hvað hörðust meðal
Evrópubúa.
Þó flestir hafi skoðun á þessum
matvælum vita margir þó ekki
hvað gerir erfðabreytt matvæli
frábrugðin hefðbundnum mat-
vælum, segir
Helga Margrét
Pálsdóttir, mat-
vælafræðingur
Umhverfisstofn-
unar.
Matvæli kall-
ast erfðabreytt
ef þau eru fram-
leidd úr lífver-
um, sem breytt
hefur verið með
erfðatæknilegum
hætti, það er ef gen hefur verið
flutt úr einni lífveru yfir í aðra.
Hægt er að flytja gen á milli ólíkra
og óskyldra tegunda og þannig er
hægt að búa til lífverur, sem aldrei
gætu orðið til af náttúrunnar
hendi. Svo dæmi sé tekið, þá er
hægt að flytja gen úr dýrum og
koma fyrir í plöntum. Munurinn á
erfðabreyttum lífverum og lífver-
um, sem framleiddar eru með
hefðbundnum kynbótum er sá að
með erfðatækni er eitt eða fleiri
vel skilgreind gen flutt á milli líf-
vera á meðan allt erfðamengið eða
öll genin blandast með hefð-
bundnum kynbótum, sem eiga sér
stað innan sömu eða náskyldra
tegunda, að sögn Helgu.
Harðgerðari plöntur
Mikill meirihluti erfðabreyttra
lífvera eru nytjaplöntur og afurðir
þeirra. „Erfðabreytingarnar hafa
einkum beinst að aukinni fram-
leiðslu með því að gera plönturnar
ónæmar fyrir skordýrum og ill-
gresiseyðandi efnum. Nú er farið
að horfa til fleiri þátta eins og að
auka þol nytjaplantna gegn ýmiss
konar umhverfisálagi á borð við
kulda, þurrk og seltu. Einnig er
möguleiki að nýta plöntur til að
framleiða lyf. Í raun má segja að
ímyndunaraflið eitt takmarki
möguleikana þegar kemur að
erfðabreyttum lífverum. Í dag er
mest framleitt af erfðabreyttum
sojabaunum, maís, olíufræjum,
kartöflum, baðmull og tómötum og
eru Bandaríkin og Kanada stærstu
framleiðsluríkin.
Ekki eru allir á eitt sáttir um
áhrif erfðabreyttra matvæla.
Spurningarnar, sem við stöndum
frammi fyrir varðandi öryggi og
hollustu erfðabreyttra matvæla,
eru langt frá því að vera einfaldar.
Menn velta því t.d. fyrir sér hvort
matvælin geti haft skaðleg áhrif á
heilsu neytenda og hvaða áhrif
ræktun erfðabreyttra nytjaplantna
hafi á umhverfið og lífríkið í heild.
Hversu vel sem við treystum vís-
indunum og rannsóknum á erfða-
breyttum lífverum, eru svörin
hvorki augljós né einhlít frá einum
rannsóknarhópi til annars. Það er
því vandasamt að meta hvort muni
vega þyngra, kostir eða gallar
erfðabreyttra matvæla þegar til
lengdar lætur,“ segir Helga.
Örugglega á markaði hér
Hvað sem líður umræðunni, þá
eru erfðabreytt matvæli komin á
markað víða um heim. „Öruggt er
talið að afurðir erfðabreyttra
plantna séu á markaði hérlendis í
einhverjum mæli. Þar sem ekki er
krafist merkinga á erfðabreyttum
matvælum í Bandaríkjunum hefur
erfðabreyttum sojabaunum verið
blandað saman við sojabaunir, sem
ekki hefur verið erfðabreytt. Því
er líklegt að hluti þeirra soja-
bauna, sem koma hingað frá
Bandaríkjunum, séu erfðabreyttar.
Það sama gildir líklega um maís og
tómata. Afurðir, sem unnar eru úr
þessum matvælum, teljast því líka
erfðabreyttar. Sem dæmi um mat-
væli, sem innihalda erfðabreytt
matvæli, eru sojabaunir, sojamjöl,
sojamjólk, kornflögur, poppmaís,
kex, maísmjöl, niðursoðnir tóm-
atar, tómatmauk, sælgæti, barna-
matur og svo mætti lengi telja.“
Á Íslandi gilda ekki sérstakar
reglur um erfðabreytt matvæli,
það er um afurðir erfðabreyttra
lífvera, umfram önnur matvæli. Því
þarf ekki að fá sérstakt leyfi til
innflutnings á matvælunum né
merkja sérstaklega að þau séu
erfðabreytt. Á Íslandi hafa hins
vegar verið sett lög um erfða-
breyttar lífverur. Einnig eru í gildi
reglugerðir um markaðssetningu á
erfðabreyttum lífverum og slepp-
ingu þeirra út í náttúruna og eins
gilda hér reglur um starfsemi með
erfðabreyttar lífverur og örverur á
rannsóknarstofum, að sögn Helgu
Margrétar.
Morgunblaðið/Árni Torfason
Keypt í matinn Flestir hafa skoðun á erfðabreyttum matvælum, en vita þó
ekki endilega hvað að er sem gerir þau frábrugðin öðrum.
Í HNOTSKURN
» Erfðabreytingarnar hafaeinkum beinst að aukinni
framleiðslu með því að gera
plöntur ónæmar fyrir skor-
dýrum og illgresiseyðandi efn-
um.
» Kanada og Bandaríkineru stærstu fram-
leiðsluríki erfðabreyttra mat-
væla.
» Ekki þarf að fá sérstaktleyfi til innflutnings á
erfðabreyttum matvælum til
Íslands eða merkja sér-
staklega að þau séu erfða-
breytt.
Á Íslandi gilda ekki sér-
stakar reglur um erfða-
breytt matvæli þó hér
gildi lög um erfðabreyttar
lífverur. Helga Margrét
Pálsdóttir, sérfræðingur
hjá Umhverfisstofnun,
sagði Jóhönnu Ingvars-
dóttur að vandasamt væri
að meta hvort kostir eða
gallar þessara matvæla
myndu vega þyngra í
framtíðinni.
Helga Margrét
Pálsdóttir
Þetta er sjöunda greinin af nokkr-
um í greinaflokki, sem er sam-
starfsverkefni matvælasviðs Um-
hverfisstofnunar og
Morgunblaðsins.
TENGLAR
.....................................................
www.ust.is
Auðveldara
vinnsluferli
ÞEIR sem eru fylgjandi erfðabreytt-
um matvælum hafa bent á marga
kosti þeirra og að erfðabreyttu mat-
vælin skapi ýmis tækifæri samhliða
auðveldara vinnslu- og framleiðslu-
ferli matvæla.
„Bent er á að ræktun erfða-
breyttra lífvera sé ódýrari en ann-
arra matvæla og að auðveldara verði
að stjórna henni í sumum tilfellum.
Einnig tala menn um að erfðabreytt
matvæli stuðli að bættri framtíð okk-
ar þar sem matvælum verði breytt til að auka hollustu þeirra, sem og til að
auka geymslu- og flutningsþol. Einnig er hugsanlegt að hægt verði að taka
úr matvælunum prótein, sem valda ofnæmi og að almennt verði hægt að
sníða matvæli að þörfum neytenda. Auk þess hefur verið bent á mikilvægi
erfðabreyttra matvæla við að brauðfæða heiminn, bæði með aukinni fram-
leiðslu og nýtingu áður óræktanlegra landsvæða sem og með auknu nær-
ingargildi plöntunnar, en samkvæmt spá FAO, Matvæla- og landbún-
aðarstofnun Sameinuðu þjóðanna, þarf að tvöfalda heimsuppskeruna til að
mæta fæðuþörf í heiminum á næstu 30 árum. Það verður varla gerlegt
nema til komi ný tækni í landbúnaði,“ segir Helga.
Kostir Ræktun erfðabreyttra lífvera
er ódýrari en annarra matvæla.
neytendur
22 FIMMTUDAGUR 19. JÚLÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
ÓKOSTIR erfðabreyttra
matvæla tengjast meira til-
finningum og valda áhyggj-
um vegna þess að yfirleitt
er minna vitað um þá en
kostina.
„Tortryggni og ótti við
óvissuna um hugsanlegan
heilsu- og umhverfisskaða
auk trúarlegra og siðferði-
legra spurninga einkenna þá umræðu. Ávinningur neytenda af erfða-
breyttum matvælum er enn ekki merkjanlegur og hafa neytenda-
samtök víða um heim barist gegn framleiðslu og markaðssetningu
þeirra. Þó ber að nefna að ekkert bendir heldur til skaðsemi þessara
matvæla. Einnig hafa umhverfissamtök mælt gegn ræktun erfða-
breyttra lífvera á þeim forsendum að hún valdi breytingum á nátt-
úrulegum gróðri með ófyrirsjáanlegum afleiðingum fyrir allt lífríkið.
Með þessu er m.a. átt við að nýir eiginleikar erfðabreyttra lífvera
breiðist út í náttúruna, að t.d. þol gegn ákveðnum illgresiseyði breiðist
út til villtra og skyldra plantna. Afleiðingin gæti orðið sú að til verði
svokallað „ofurillgresi“, sem ekki er hægt að halda í skefjum með
þessum ákveðna illgresiseyði. Því gætu menn þurft að nota fleiri ill-
gresiseyða og meira af þeim,“ segir Helga.
Ótti við
óvissuna
Ókostir Margir óttast að heilsu og umhverf-
isskaði geti fylgt erfðabreyttum matvælum.
Fjarðarkaup
Gildir 19. júlí – 21. júlí verð nú verð áður mælie. verð
FK. grill bl. lærisneiðar.......................... 1.498 1.994 1.498 kr. kg
FK. grill lambakótilettur ........................ 1.498 1.998 1.498 kr. kg
Ali hunangsskinka soðin....................... 1.329 1.772 1.329 kr. kg
Ali hunangskótilettur úrb....................... 1.603 2.137 1.603 kr. kg
Ali sperribs soðin ................................. 885 1.180 885 kr. kg
Matfugl kjúkl.bringur ............................ 1.685 2.515 1.685 kr. kg
Kjörís van.íspinnar 10 stk. .................... 389 458 389 kr. pk.
Kjörís grænir hlunkar 10 stk. ................. 335 444 335 kr. pk.
Fersk jarðaber 200 gr askjan ................ 99 212 99 kr. stk.
Jonagold epli....................................... 98 121 98 kr. kg
Hagkaup
Gildir 19. júlí – 22. júlí verð nú verð áður mælie. verð
Lambafille m. fitu rifsberjal. úr kjötb. ..... 2.998 3.445 2.998 kr. kg
Sv.hnakki úrb. bbq kryddl. úr kjötborði ... 998 1.548 998 kr. kg
Kjúklingapylsur 10 stk. ......................... 481 803 481 kr. pk.
Ferskir vængir í tex mex-kryddlegi .......... 196 328 196 kr. kg
Ferskir leggir í Texas-kryddlegi ............... 363 605 363 kr. kg
Vilko vöfflumix 500 g............................ 296 395 296 kr. pk.
Delfí ostur 200 g.................................. 201 252 201 kr. stk.
Krónan
Gildir 19. júlí – 22. júlí verð nú verð áður mælie. verð
Goða súpukjöt lítill poki........................ 299 499 299 kr. kg
Lamba prime sveitasæla ...................... 1.997 2.998 1.997 kr. kg
Kjúklingabr. m. rjómaosti & pappadew .. 2.098 2.698 2.098 kr. kg
Kjúklingabr. m. rjómaosti & sólþ. tóm. ... 2.098 2.698 2.098 kr. kg
Móa læri/leggir magnkaup ................... 395 609 395 kr. kg
McCain Julianne franskar 1,5 kg ........... 299 399 199 kr. kg
Vínber græn/rauð ................................ 199 257 199 kr. kg
Missisippi Belle pönnukökumix ............. 199 249 199 kr. pk.
Missisippi Belle pönnukökusýróp .......... 199 249 292 kr. ltr
Nóatún
Gildir 19. júlí – 22. júlí verð nú verð áður mælie. verð
Nóatúns lambalærissn. í hvítl. & rósm. .. 1.838 2.298 1.838 kr. kg
Nóatúns lambaframhr.sn. Mexicana ...... 1.358 1.698 1.358 kr. kg
Laxasteik með hvítlauk ......................... 998 1.498 998 kr. kg
Lambafille með kryddostasósu.............. 2.998 3.498 2.998 kr. kg
Skötuselsfiðrildi í tómat & hvítlauk ........ 1.798 2.398 1.798 kr. kg
Móa kjúklingur ferskur 1/1 ................... 350 699 350 kr. kg
Grand It. spaghetti 500 g ..................... 74 99 148 kr. kg
Grand It. pastasósa Carbonara 260 g.... 187 249 719 kr. kg
Brazzi morgunsafi 1 ltr. ......................... 99 124 99 kr. ltr
Samkaup/Úrval
Gildir 19. júlí – 22. júlí verð nú verð áður mælie. verð
Kjötborð nautahamborgarar 120 g ........ 149 186 149 kr. stk.
Kjötborð lambainnralæri....................... 2.249 2.814 2.249 kr. kg
Borgarnes ostapylsur ........................... 739 1.063 739 kr. kg
Kjötborð nautafille ............................... 2.298 3.283 2.298 kr. kg
Powerade mountain blast 0,5 ltr............ 99 157 189 kr. ltr
Egils pepsi max 1 ltr. ............................ 89 149 89 kr. ltr
Knorr spaghetti carbonara 155 g........... 139 196 896 kr. kg
Lays Bugles original 125 g.................... 109 186 872 kr. kg
Sveppir 250 g box ............................... 169 229 676 kr. kg
melónur gular ...................................... 129 179 129 kr. kg
helgartilboðin
Grillkjöt, ís og ávextir
Erfðabreytt matvæli þarf ekki að sérmerkja