Náttúrufræðingurinn - 1944, Blaðsíða 34

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
88
af berginu óleysanleg alúmín-sambönd, er jafnaðarlega sam-
einast vatni, og verða stundum raiiðleit af ryði. Það cr úr
slíkum, ævafornum alúmín-samböndum, svonefndum bauril,
sem alúmín liefir verið unnið.
Margár lægri plöntur eru þeim eiginleika gæddar, að geta
levsl steinana sundur. Og sérstaklega mikilsverð eru störl'
fléttnanna, eða skófanna á þessu sviði. Hver skóf er í senn
þörungur og sveppur, sem að minnsta kosti að nokkru leyli
hjálpast að, að lifa lífinu. Þeim nægja berir klettarnir lil þess
að vaxa á, þar sem engri annari plöntu væri lífvænt. Seinl
verður of oft lienl á þessa brautryðjeildur, sem undirbúa land-
nám æðri plantna. Flétturnar búá til kolsýru, sem þær nola
lil þcss að leysa bergið sundur i nothæf næringarefnasam-
bönd banda sér. A þann bátt ráða þær upplausn kvarls og
ýinsra annarra frumsteina. En sennilegt er lalið, að þær fram-
leiði ýmsar fleiri sýrur, til þess að vinna á steimmum, þótl
mönnum séu þær ekki enn kunnar, mér vitanlega.
Auk fléttna, geta ýmsir þörungar og bakteríur etið sig inn
í frumsteina og berg, svo sem marmara og feldspöt. Og er
það aðallega kolsýra, sem þessar plöntur mynda og nota lil
þess að eyða berginu. En hér ber líka að nefna, að þegar
plöntuleifar rolna á jörðinni, myndast um leið margskonar
sýrur úr lífrænum efnasamböndum þeirra. Stuðla þær eitl-
livað að efnabreytingum og sundurlausn steinanna, eftir því,
sem álilið er, þó þær komist varla í hálfkvisti við kolsýruna
í þessum efnum. Af eggjahvituefnum plantnanna, getur bæði
myndast brennisteinssýra og saltpéturssýra, og' eiga þá slund-
um bakleríur þátt i þeirrri myndun. Loks geta uppleysandi
efni verið bundin í berginu sjálfu, og losnað úr því, þegar
það leysist sundur. A þann hátt losnar brennisteinn úr brenni-
steinssamböndum steina, og getur þá svo farið, að hann myndi
ásamt súrefni og vatni brennisteinssýru. Sýran verkar svo á
bergið i kring. Við brennisteinshveri bér á landi myndast
brennisteinssýra á likan hátt, er vinnur að þvi, ásamt kolsýru,
að leysa sundur steintegundir úr bverabökkunum og brevta
þeim i allavega litar leirtegundir, kaólín og gips.
Þar, sem vatn er i jörðinni, hvort lieldur er i stórum eða
smáum stíl, getum við alltaf búist við að finna verksum-
merki eftir þessi sundrandi öfl. Aðeins þar, sem aldrei ]>iðn-
ar, allan ársins hring, gætir þeirra ekki. Fvsisku öflin, frost-