Náttúrufræðingurinn - 1946, Blaðsíða 7

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
53
-yO '&s
10. mynd. „Prótónufallbyssan".
eru fyrir þessa 8 geisla að liafa einhver frekari áhrif. Einn galli fannst
þó Rutherford vera á gjöf Njarðar, og var hann ekki fyllilega ánægð-
ur með árangur sinn. Honum hafði aðeins tekizt að vinna á atóm-
unum með skeytum þeirra sjálfra, og fannst honum sigur sinn ekki
vera nema hálfur, þar sem hann hafði sigrað þær með þeirra eigin
vopnum. Brátt spennti Rutherford bogann hærra og liugðist sundra
atómunum með skeytum, sem hann hafði búið sér til sjálfur. Fyrir
]rví fékk hann komið því til leiðar árið 1930, að reist yrði háspennu-
stöð í Cavendisir-rannsóknastofnuninni, með allt að einnar milljón
volta spennu, en það þótti ekkert smáræði í þá daga. Hugðist hann
nota hana til þess að gera prótónur mjög hraðfleygar og nota þær
síðan sem skeyti á kjarna ýmissa efna.
„Prótónufallbyssan“, en svo hefir tilraunaútbúnaður þessi verið
kallaður, er sýnd á 10. rnynd. Frá glóðarvírnum losna elektrónur og
komast þær á nrikla ferð vegna spennunnar á milli A og vírsins, því
að A heíir viðlæga spennu, en elektrónan frádræga hleðslu, og dregst
því að A. Flugorku elektrónunnar nrá lýsa með því, að tilgreina, hve
lráa spennu hún lrefir flogið í gegnunr, og er þá talað unr orku
hennar í elektrónuvoltunr og lrún táknuð með stöfunum eV, t. d.
lrefir elektróna, sem farið hefir á milli staða með 6000 volta spennu
misnrun, orkuna 6000 eV.
Á svæðinu á milli málmplatnanna A og C er haft vetni við mjög
lágan þrýsting. Þegar elektrónurnar rekast á vetnissameindirnar, þá
rofna þær og verða að einstökum atómum, senr svo rnissa brautar-
elektrónuna og verða að prótónum með einni viðlægri lrleðslu, þ. e.
vetniskjörnum. Nú er háspenna á rnilli A og C, og verkar lrún hraða-
aukandi á prótónurnar, og það því rneir, sem hásjrennan er hærri. Að
endingu falla prótónurnar út ummálmþynnugluggannG.semerfyrir
botni hylkisins og standa senr grannur geisli út um hann. Síðan er
„byssunni“ miðað á heppilegan skotspón og verkanir skothríðar-