Samvinnan - 01.12.1967, Qupperneq 35

an aldur verið ein aðalundir-
staða íslenzks sjávarútvegs. Á
fyrstu fimm tugum þessarar
aldar nam þorskaflinn 70—90
hundraðshlutum af árlegri
heildarveiði okkar. Á síðast-
liðnum fimm árum hefur síld-
araflinn hins vegar verið mun
meiri en þorskaflinn og stafar
það fyrst og fremst af stór-
aukinni tækni við síldveiðarn-
ar.
Á 2. mynd er sýnd árleg
heildarþorskveiði á íslands-
miðum og svo veiði íslendinga
sjálfra. Eins og kemur fram á
myndinni eru allverulegar
sveiflur í stærð stofnsins og
sveiflur í sókninni. Fyrstu þrjá
tugi aldarinnar jókst afli ís-
lendinga hröðum skrefum
samfara aukinni sókn og náði
hámarki árið 1930, en síðan
hrakaði veiðinni mjög allt
fram til ársins 1936. Eftir það
jókst veiðin jafnt og þétt fram
til ársins 1955, en hefur farið
minnkandi síðan. Veiði út-
lendinga á íslandsmiðum sýn-
ir líka þróun.
Styrkleiki hinna einstöku
árganga, sem borið hafa uppi
þorskveiðina á íslandsmiðum
síðan 1930, er sýndur á mynd 3.
Er afkastageta árganganna
sýnd sem sá fjöldi fiska, er
fékkst af hinum einstöku ár-
göngum á aldrinum 7—9 ára í
vertíðarveiði íslendinga. Til
samanburðar er sýnd heildar-
þorskveiðin átta árum seinna.
Sýnir þessi samanburður
greinilegt samhengi á milli ár-
gangastyrks og skammærra
sveiflna í aflamagni. Raunar
er samhengið enn betra en
myndin sýnir og orsakast það
af því að árgangarnir verða
nokkuð mis-snemma kyn-
3. mynd. Samhengið milli styrkleika þorskárganganna og sveiflna í aflamagni.
þroska og koma því ekki allir
inn í gagnið á sama aldurs-
skeiði. Sveiflurnar í styrkleika
árganganna eru mjög miklar,
t. d. fengust rúmlega 36 millj-
ónir fiska af árganginum frá
1922 á aldrinum 7—9 ára, en
aðeins rúm milljón af árgang-
inum frá 1927.
Orsakir þess hve klakið
heppnast misjafnlega eru
ýmsar, en óhætt mun að full-
yrða, að á þessu stigi ráðum
við ekki við neinar þeirra og
munu þær á næstu árum valda
jafnmiklum sveiflum og hing-
að til.
Á 2. mynd er einnig sýnd
900
700
600
300
Z00
100
2. mynd. Þorskveiðin við ísland og sóknin í þorskstofninn
á árunum 1924—1964.
sóknin í íslenzka þorskstofninn
(brotna línan) undanfarna
þrjá áratugi. Á árunum fyrir
stríð hélzt sókn og heildarafli
nokkuð í hendur og sama má
segja um árin eftir stríð allt
til ársins 1958, en þá verða
þáttaskil, því síðan hefur
sóknin aukizt óðfluga, en heild-
araflinn minnkað. Á tímabil-
inu 1954—1964 jókst sóknin
um 87%, en heildaraflinn
minnkaði um tæp 22%.
Ekki er ósennilegt að hin
raunverulega sóknarau'kning
sé jafnvel enn meiri en fram
kemur á 2. mynd. Tilkoma
nylonneta, þorsknótar og auk-
in notkun fiskrita eru atriði,
sem erfitt er að mæla, en hafa
hins vegar aukið mjög veiði-
hæfni bátanna.
Samhliða hinni miklu sókn-
araukningu hefur heildardán-
artala hins kynþroska hluta
stofnsins aukizt jafnt og þétt.
Mjög yfirgripsmiklar rann-
sóknir okkar á vertíðarfiski
undanfarin 35 ár hafa sýnt, að
náið samhengi er á milli sókn-
ar og dánartölu. Er hér um að
ræða athyglisvert samræmi
þar sem sjá má greinileg áhrif
veiðanna á stofninn. Þegar
sóknin er til dæmis 0 er dán-
artalan um 17%, þ. e. þetta er
það sem deyr af völdum nátt-
úrunnar, hinu eigum við sök á.
Við sjáum, að á stríðsárunum
er dánartalan mjög lág, 30—
40% á ári, en fer svo ört vax-
andi eftir það, og á tímabilinu
1960—64 var meðaldánartalan
komin upp undir 70% á ári.
Það hefur lengi verið skoð-
un mín, að ekki væri æskilegt
að heildardánartala hins kyn-
þroska hluta þorskstofnsins
færi mikið yfir 65% á ári,
rauða strikið, sem ég hef svo
nefnt. Eins og áður er getið,
virðast eiga sér stað nokkur
þáttaskil árið 1958 að því er
snertir viðbrögð stofnsins
gagnvart veiðinni, því eftir það
verður neikvætt samband
milli sóknar og heildarveiði, en
árið 1959 kemst heildarsóknin
upp í 550 einingar, en heildar-
dánartalan er 65% við þessa
sókn.
Að því er snertir hinn
óþroska hluta stofnsins þá
sýna enskar rannsóknir, að
heildardánartalan er þar kom-
in upp í 60% á ári, og er talið
að % hlutar þess sé af völd-
um veiðanna.
Öruggustu heimildir um
þorskafla á sóknareiningu á
íslandsmiðum eru skýrslur
Breta um afla á milljón tonn-
tíma (þ. e. fjöldi togtíma marg-
faldaður með meðalstærð skip-
anna mældri í tonnum). Árið
1949 var afli brezkra togara
2310 tonn á umrædda einingu,
en var hins vegar kominn nið-
ur í 546 tonn árið 1964. Ágætar
skýrslur eru til um aflabrögð
íslenzkra togara síðan 1960.
Það ár var afli þeirra 1185 tonn
af þorski á milljón tonn-tíma,
en var kominn niður í 411 tonn
árið 1964. Aflaskýrslur þýzkra
togara hér við land sýna einn-
ig líka þróun.
Það sem hér hefur verið
35