Æskan - 01.11.1978, Blaðsíða 32

að jólin voru og eru sannkölluð Ijós-
hátíð einnig hjá mönnum, því til forna
var það siður að húsmæður sópuðu
allan bæinn horna og enda milli bæði
á aðfangadagskvöld og gamlárs-
kvöld, síðan settu þær Ijós í hvern
krók og kima svo hvergi bæri skugga
á, og fögnuðu með því álfum þeim
sem á ferð kynnu að vera eða flyttu
sig búferlum á nýjársnótt. Þegar þær
höfðu sópað bæinn og sett Ijós í hann
gengu þær út og í kringum hann,
sumir segja þrisvar, og ,,buðu álfum
heim," svo mælandi: „Komi þeir
sem koma vilja, veri þeir sem vera
vilja, og fari þeir sem fara vilja, mér og
mínum að meinalausu." — Þessum
formála fylgdi það og að konur báru
stundum vist og vín á borð í bæjum
fyrir álfa, og segir sagan að vistin væri
jafnan horfin að morgni. Vera má að
meir hafi það tíðkast að bjóða álfum
heim á gamlárskvöld og að bera mat
á borð fyrir þá en á aðfangadags-
kvöldið, en Ijósagangurinn var engu
minni á jólanóttina en nýjársnótt og
þegar fólkið fór að hátta þessi kvöld
hafði húsfreyja jafnan gát á því að
ekkert Ijós væri slökkt og setti þá upp
ný Ijós í hverju horni þegar hin voru
farin að loga út eða lét á lampann
aftur svo Ijósin skyldu endast alla
nóttina þangað til kominn var bjartur
dagur daginn eftir. Það er enn sums
staðar siður hér á landi að láta Ijós
loga í baðstofum yfir fólkinu þó það sé
sofandi, báðar þessar nætur, og þó
ekki sé lengur kveikt Ijós í hverju horni
eldir það enn eftir af Ijósaganginum
forna að víða er hverju mannsbarni á
heimilinu gefið kerti bæði þessi kvöld,
en einkum á aðfangadagskvöldið, og
kallað jólakerti og nýjárskerti.
Þó gátu menn ekki notið jólagleð-
innar með öllu áhyggjulausir því auk
jólasveinanna sem fyrr eru nefndir var
það trú að sá óvættur væri þá á ferð
sem kallaður var jólaköttur. Hann
gerði reyndar engum mein, sem
eignuðust einhverja nýja flík að fara í
á aðfangadagskvöldið, en hinir sem
ekkert nýtt fat fengu „fóru allir í jóla-
köttinn", svo hann tók (át?) þá eða að
minnsta kosti jólarefinn þeirra og
þótti þá góðu fyrir goldið ef kötturinn
gerði sig ánægðan með hann. En
jólarefur hét það sem hverjum heim-
ilismanni var skammtað til jólanna
(ket og flot o.s.frv.) á aðfangadags-
kvöldið. Af þessu kepptust allir við,
bæði börn og hjú, að vinna til þess aí
húsbændum sínum fyrir jólin að fa
eitthvert nýtt fat svo þeir færu ekki i
ólukkans jólaköttinn né að hann taeki
jólarefinn þeirra og þegar börnum og
hjúum tókst bæði að fá nýja flík, nóg-
an jólaref og þar á ofan jólakerti og
þaö sem mest var í varið, að þurfa
ekki að fara í jólaköttinn, var ekki kyn
þó kátt væri um jólin til forna.
jólagleði barna er þetta kveðið:
„Það skal gefa börnum brauð
að bíta í á jólunum,
kertaljós og klæðin rauð
svo komist þau úr bólunum,
væna flís af feitum sauð
sem fjalla gekk á hólunum
Nú er hún gamla Grýla dauð;
gafst hún upp á rólunum."
Enn má telja það jólanóttinni til
gildis að þá voru útisetur á krossgöt-
um einna tfðastar og vikivakar al'
mennast haldnir."
(Jón Árnason,
þjóðsagnaritari).
Listir trúðanna koma að góðum notum-