Sjómannadagsblaðið - 01.06.1990, Qupperneq 93

SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ
91
ÞESSIR EYFIRÐINGAR
Ekki er það meiningin að
skrifa saman ágrip af ey-
firzkri eða akureyriskri út-
gerðar- og fiskveiðisögu. Akureyr-
ingar þurfa enga hjálp við að banga
saman sinni sögu og tækju því eflaust
illa, að utanbæjarmaður færi að
sletta sér fram í það verk. Reyndar
eru til slitur víða á bókum af útgerð-
ar- og sjósóknarsögu Eyfirðinga, en
þó engin af útgerð Helga magra,
enda mun þar fátt um heimildir.
í hverju því efni, sem engar eru
heimildir, geta allir lagt orð í belg og
skrifað sem nefið horfir.
Á minni tíð á Akureyri, fyrir ald-
arfjórðungi, stóðu og standa máski
enn gerðarleg hjón, steinsteypt, þau
Helgi magri og kona hans Þórunn
hyrna. Ég hafði alla tíð annan skiln-
ing á þessu listaverki en almennt
gerðist. Helgi heldur hægri hendi ut-
an um konu sína miðja og svo virðist í
fljótu bragði að vísifingur hans,
óeðlilega stór af vísifingri að vera,
vísar fram í fjörð, og héldu menn að
hann væri að benda konu sinni á
væntanlegan bústað þeirra hjóna í
Kristnesi. Þetta gat þó ekki verið við
nánari aðgát, Þórunn gat ekki fylgt
stefnu fingursins niðri á henni miðri,
enda horfir hún beint fram, og er
þetta frjóSemistákn komið fyrir á
áberandi stað, og höfðar til þess að
niðjar þeirra hjóna muni byggja
fjörðinn. Og þau hjón eru alls ekki að
horfa fram í fjörð, heldur hefur Helgi
séð síldartorfu á firðinum, framund-
an skipi sínu og segir, ef ég hef skilið
hann rétt:
„Hér skulum við setjast að Hyrna
mín. í þessum firði mun gott til mat-
ar“.
Þannig var nefnilega mál vaxið, að
fyrstu landnámsmenn hugðu fyrst að
því, hvort fiskur væri í sjó, þar sem
þeir settu sig niður með búsetu og
bátalending góð og skipalægi.
Landnámsmenn gátu ekki haft
með sér sauðfé, nema eins og einn
hrút og tvær eða þrjár kindur fyrir
hann að lemba. Þeir urðu að treysta á
sjófangið meðan þeir voru að koma
sér upp bústofni. Svo fór það nú svo
eins og alþjóð er kunnugt af hörm-
ungarsögu sinni, að landnámsmenn
og þeirra afkomendur snéru sér frá
sjónum, héldu þetta grasi- og skógi-
vaxna land gott undir bú, en landið
reyndist ekki svo sem það sýndist, og
hlauzt af aldalangt hungurbasl þjóð-
arinnar með mannfelli og rollur
dauðar á klakanum, en sjór fullur af
fiski allt í kringum landið og fiskur
eftirsótt vara, og er nú ekki hér stað-
ur til að rekja þjóðlífsganginn, sem
hlauzt af forsóman fiskveiðanna.
Orsakirnar til ófaranna voru marg-
þættar.
Landnámsmenn kunnu vel til fisk-
veiða, öngullinn og netið þekkt veið-
arfæri á þeirra tíð, og þeir hafa haft
með sér hvorttveggja. Helgi magri
hefur haft með sér eftirbát, en svo
voru þeir bátar nefndir, sem dregnir
voru, en líka var til að menn hefðu
aðeins litlar skektur, sem þeir skutu
út, svo sem ef þeir vildu kanna land
áður en þeir lentu skipum sínum.
Helgi hefur sent menn sína strax til
veiða, að afla langþráðs nýmetis eftir
langa útivist og tekið að sneyðast um
skrínukostinn.
Sem sagt, Helgi hefur byrjað á að
kanna sjóinn, en ekki landið, það
blasti við honum grasi vaxið. Hann
hefur svo farið að rölta um að athuga
um bæjarstæði, þegar hann var búinn
að háma í sig soðninguna. Kristnes
hefur í þennan tíma verið í nánd vjð
sjó, samanber Festarklett við Kaup-
vang, en þangað var skipgengt.
Nú gæti horft til langrar sögu um
útver og innver, og skreið og skreið-
arverð og fiskveiðarnar sem undir-
grein landbúskapar, en það verður
hlaupið yfir margar aldir, aðeins
komið við í Kaupvangi og á Gásum.
Eyfirðingar hljóta á tíma kaupskapar
þar að hafa notað sér að senda út
skreið, sem fór að hækka í verði á
seinni hluta þjóðveldisaldar, og þá
hert róðra sína, og legið við á vorin
fram að slætti og trúlega einnig á
hausttíma eftir sláturtíð fram að jóla-
föstu, svo sem víðast gerðist um ald-
ir. Vermennska Eyfirðinga syðra
hefur trúlega ekki hafizt fyrr en á
15du öld að neinu ráði. Annars fer
fremur lítið fyrir Eyfirðingum í hinni
almennu fiskveiðisögu, þótt þeim
bregði víða fyrir, þar til einn daginn,
ef svo má segja, að þeir hefjast sem
sjósóknarar til hinnar mestu frægðar
og taka hreinlega foryztu í sjósókn
landsmanna. Vestfirðingar og Breið-
firðingar voru búnir að reka þilskipa-
útgerð í tvo áratugi, án þess að Éy-
firðingar eignuðust þilskip til fisk-
veiða, og það er komið fram á 1855,
þegar aðeins eru sögð tvö þilskip
fyrir Norðurlandi öllu.
Eyfirðingar hafa alla tíð verið
búhöldar góðir, og búnast betur en
nágrönnum sitt hvoru megin við þá,
og Eyfirðingar fundu fljótt peninga-
lykt af hækkandi lýsisverði um miðja
öldina. Þeir brugðu ekki við af minna
krafti en svo að 1858 eru þilskip norð-
anlands orðin 31 og helmingur þeirra
í Eyjafirði. Svo mikla ást festu þeir á
hákarlinum, að þeir héldu framhjá
sauðkindinni, köstuðu fornum
átrúnaði á hana blessaða og réru til
hafs þótt hún jarmaði sáran eftir
þeim. Þeir blönduðu blóði við há-
karlinn, og hinir friðsömu og hæglátu
bændur umhverfðust í blóðþyrsta
víkinga, sem horfðu ekki í mannfall
og harðræði ógurlegt og eru af því
miklar sögur.
Hákarlasókn Eyfirðinga verður
ekki til minna jafnað en víkingaald-
ar. Tryggvi á Látrum og Hákarla-
Jörundur og þeirrar nótar voru eins
og stokknir útúr Víkingaöld með
hákarlaskálmar sínar og allan at-
gang.
Þetta skyndilega stökk frá minni
háttar fiskveiðigutli í ígripum frá
landbúskap, til þess að taka foryztu í
tvo áratugi í hörðustu sjósókn sem
fiskveiðisagan getur um, er einkenn-
andi fyrir Eyfirðinga.
Þegar hákarlaveiðar lögðust af um
aldamótin færðist ró yfir Eyfirðinga