Morgunblaðið - 13.10.2010, Qupperneq 18

18 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 13. OKTÓBER 2010
Þannig kvað Steinn
Steinarr fyrir munn
séra Hallgríms þegar
honum fannst nóg kom-
ið. Nú er komið að því að
okkur mörgum finnst
nóg komið líka, enda
hefur Íslendingum
ávallt þótt erfitt að
leggjast gegn boðskap
séra Hallgríms. Frum-
varp til fjárlaga var
kynnt fyrir nokkru og hefur vakið
mikil og sterk viðbrögð víða um land.
Hlutverk stjórnmálamanna um þess-
ar mundir er ekki auðvelt, og krafa
um réttsýni og fagmennsku í vinnu-
brögðum sterk. Þess vegna hefur
aldrei sem nú verið þörf á samstöðu
og samheldni í þeirra röðum. Þar
valda þeir okkur áfram vonbrigðum,
sundurlyndið er algert. Traust okkar
á þeim fellur enn eins og steinn í
vatni. Það er miður.
Með fjárlagafrumvarpinu er kynnt-
ur áframhaldandi samdráttur í fram-
lögum til hornsteina samfélagsins,
heilbrigðis- og menntamála. Við ger-
um okkur öll sem búum á þessu landi
grein fyrir því hve hrunið hefur leikið
okkur grátt og mikilvægi aðhalds er
flestum ljóst. Enginn bjóst hins vegar
við þeim stórfellda, fyrirvaralausa og
fordæmalausa niðurskurði til heil-
brigðisþjónustu sem boðaður er. Þar
kastar fyrst tólfunum, enda viðbrögð
eftir því. Gert er ráð fyrir að leggja
niður starfsemi margra meðalstórra
og lítilla sjúkrahúsa um allt land. Því
er haldið á lofti að verið sé að styrkja
heilsugæsluna. Allir tilburðir í þá átt
eru af hinu góða. Heilsugæsla starfar
hins vegar ekki ein í tómarúmi. Hún
þarf sjúkrahús sem bakhjarl, en í
langflestum tilvikum er ekki þörf á
stóru háskólasjúkrahúsi á borð við
Landspítalann eða kennslusjúkrahúsi
á borð við Sjúkrahúsið á Akureyri.
Slík sjúkrahús eru til þess að sinna
mjög alvarlegum tilfellum (tertiary
referral hospitals) og gera það mjög
vel.
Mjög skynsamlegt er að færa sem
flestar skurðaðgerðir til slíkra sjúkra-
húsa, og mörg fagleg rök fyrir því.
Flestir sjúklingar sem leggjast inn á
smærri umdæmissjúkrahús eru hins
vegar með vandamál sem ekki þarfn-
ast skurðaðgerðar við og falla undir
verksvið almennra lyflækninga, end-
urhæfingar og bráðra öldrunarlækn-
inga. Flestar slíkar inn-
lagnir falla í flokk al-
gengra vandamála sem
undantekningarlítið er
mjög vel unnt að sinna á
sjúkrahúsi nær heima-
byggð. Flutningur til
Reykjavíkur eða Akur-
eyrar hjálpar þessum
sjúklingum ekki. Hér er
ekki þörf á „hátækni“,
umdæmissjúkrahúsin
eru ekki „litlir Landspít-
alar“ eins og einhverjir
stjórnmálamenn hafa látið hafa eftir
sér. Með þeim áformum sem frum-
varpið boðar þarf að segja upp hundr-
uðum heilbrigðisstarfsmanna um allt
land. Þeir hafa sérhæfða menntun og
reynslu sem ekki nýtist í öðrum störf-
um sem reyndar eru ekki í boði. Ekki
er líklegt að þeir yrðu ráðnir á Land-
spítala eða Sjúkrahúsið á Akureyri,
sparnaður yrði þá enginn. Spyrja má
hvort starfsfólk Landspítalans eða
Sjúkrahússins á Akureyri geti með
einhverju móti sinnt sjúklingum sem
óhjákvæmilega yrðu þangað sendir til
viðbótar við þá sem þangað koma nú.
Læknaskortur er á Akureyri, og ein-
ungis einn sótti um þrjár stöður sem
auglýstar voru þar nýlega.
Ekki þarf lengi að fara um ganga
Landspítalans til að sjá að starfsfólk
þar hefur nóg að gera nú. Mikil fjölg-
un sjúklinga frá nágrannabyggðum
yrði því þessum stofnunum mjög erf-
ið. Starfsfólk sem sagt er upp á rétt til
biðlauna í hálft til eitt ár og færi síðan
á atvinnuleysisbætur. Hvert er hag-
ræðið fyrir sameiginlegan sjóð lands-
manna? Hver er hugsunin á bak við
þetta? Gangi þessi niðurskurður eftir
mun innihald og gæði heilbrigðisþjón-
ustu víða á landsbyggðinni ótvírætt
versna verulega. Stjórnmálamenn
hafa tíðum haldið því fram þegar
harðnar í ári að aðgerðir til samdrátt-
ar muni í reynd ekki bitna á þjónustu
við sjúklinga og gæðum hennar. Að
halda slíku fram nú væri blekking ein.
Húsameistari ríkisins
– Ekki meir, ekki meir
Eftir Sigurð
Guðmundsson
» Gangi þessi nið-
urskurður eftir mun
innihald og gæði heil-
brigðisþjónustu víða á
landsbyggðinni ótvírætt
versna verulega.
Sigurður Guðmundsson
Höfundur er læknir.
Hvernig yrði lands-
mönnum við ef eftirfar-
andi fréttatilkynning
bærist frá Sjúkratrygg-
ingum Íslands? „Frá og
með áramótum hætta
Sjúkratryggingar Ís-
lands að niðurgreiða
komugjöld til sjálfstætt
starfandi lækna. Með
því hyggst ríkisstjórnin
spara rúma sex millj-
arða [1]. Gríðarleg hagræðing ætti að
verða í rekstri heilbrigðiskerfisins
með þessu fyrirkomulagi. Meirihluti
landsbyggðarinnar hefur komist af
án beins aðgangs að sérfræðingum
frá landmámi þannig að þetta nýja
fyrirkomulag er ekki talið valda telj-
andi vandræðum. Verkefnisstjórn á
vegum heilbrigðisráðherra er þessa
dagana í samningaviðræðum við
norsk heilbrigðisyfirvöld um að senda
nokkra sérfræðinga til landsins einu
sinni í mánuði til þess
að sinna svokölluðum
„jaðartilvikum“. Sér-
stakur starfshópur á
vegum heilbrigðisráðu-
neytisins vinnur nú að
fyrirkomulagi jað-
arþjónustunnar.“
Í fljótu bragði virðist
þessi tillaga hljóma gal-
in, en aukning kostn-
aðar í heilbrigðismálum
sýnist oftar en ekki gal-
in. Hér að neðan má sjá
aukningu í útgjöldum
ríkisins vegna heilbrigðismála í
nokkrum málaflokkum á sjö ára tíma-
bili frá 2002-2009:
 Brýn læknismeðferð erlendis: út-
gjöld jukust um tæpar 1.300 millj-
ónir – 300% aukning
 Hjálpartæki: útjgöld jukust um
rúmar 1.600 milljónir – 150% aukn-
ing
 Þjálfun: útgjöld jukust um tæpar
1.200 milljónir – 130% aukning
 Læknishjálp: útgjöld jukust um
tæpar 3.200 milljónir – 111% aukn-
ing
 Lyf: útgjöld jukust um rúmar 5.300
milljónir – 97% aukning
 Heilbrigðisstofnun Þingeyinga: út-
gjöld hafa vaxið um tæpar 250
milljónir – 37% aukning
Af ofangreindum tölum má sjá að
útgjöld ríkisins varðandi læknishjálp
(sem eru niðurgreiðslur ríkisins í
komugjöldum til sjálfstætt starfandi
lækna) hafa aukist um 3.200 milljónir
eða 111% á síðastliðnum sjö árum. Á
sama tíma hefur kostnaður vegna
Heilbrigðisstofnunar Þingeyinga,
sem þjónar rúmlega 5.000 manna
svæði, vaxið um aðeins 250 milljónir.
Útgjöld ríkisins til Heilbrigðisstofn-
unar Þingeyinga hafa staðið í stað frá
árinu 2008 á meðan þau hafa vaxið
enn frekar í mörgum öðrum mála-
flokkum.
Í fjárlögum 2011 er ætlunin að
skerða fjárframlög til stofnunarinnar
um 40% eða 368 milljónir. Það nemur
tæpum 13% af heildarskerðingu til
heilbrigðismála á Íslandi, hjá stofnun
sem fékk minna en 1% af fjárveitingu
ríkisins til heilbrigðismála árið 2010.
Ef þessi niðurskurður gengur eftir
mun sjúkradeild Heilbrigðisstofn-
unar Þingeyinga leggjast af og hátt í
70 manns missa vinnuna. Um 5%
starfa á Húsavík munu leggjast af.
Auk þess að vega harkalega að
grunnþjónustu á svæðinu mun þessi
aðgerð ein og sér valda óbætanlegu
tjóni í byggða- og atvinnumálum í
Þingeyjarsýslum. Ofangreindar tölur
sýna með óyggjandi hætti að Heil-
brigðisstofnun Þingeyinga er ekki or-
sakavaldur óhóflegrar hækkunar í út-
gjöldum ríkisins til heilbrigðismála,
og því getur lausnin á þeim vanda
ekki verið að skera fyrst og fremst
niður starfsemi Heilbrigðisstofnunar
Þingeyinga.
Fjárlagafrumvarpið gerir ráð fyrir
97.611 milljónum króna til heilbrigð-
ismála árið 2011. Árið 2010 er fjár-
veiting til Heilbrigðisstofnunar Þing-
eyinga 926 milljónir króna, eða innan
við eitt prósent. Samt sem áður á
stofnunin að bera tæp 13% af nið-
Eftir Guðlaugu
Gísladóttur » Auk þess að vega
harkalega að grunn-
þjónustu á svæðinu mun
þessi aðgerð ein og sér
valda óbætanlegu tjóni í
byggða- og atvinnumál-
um í Þingeyjarsýslum.
Guðlaug Gísladóttir
Aukning kostnaðar ámilli áranna 2002 og 2009
í nokkrummálaflokkumá sviði heilbrigðismála
Tölulegar heimildir úr reikningum Sjúkratrygginga Íslands og Heilbrigðisstofnunar Þingeyinga.
2002 2009 Aukning Aukning
Málaflokkur: /mkr /mkr í mkr í %
Læknishjálp 2.860 6.037 3.177 111%
Lyfjakostnaður 5.441 10.743 5.302 97%
Hjálpartæki 1.108 2.766 1.658 150%
Þjálfun 968 2.224 1.256 130%
Brýn læknismeðferð erlendis 418 1.689 1.271 304%
Heilbrigðisstofnun Þingeyinga 670 921 251 37%
Sjúkratryggingar hætti að
niðurgreiða komugjöld til
sjálfstætt starfandi lækna
Ýmsir setja nú fram
kröfu um að öll íbúða-
lán verði færð niður
um tiltekinn hundraðs-
hluta án tillits til að-
stæðna skuldara.
Steingrímur J. verst
enn hetjulega og von-
andi tekst honum að
verja vígið. Það ætti
ekki að vefjast fyrir
neinum að stór hópur
þessara skuldara hefur ekki nokkra
þörf fyrir niðurfærslu og getur fylli-
lega staðið við þær skuldbindingar
sem þeir hafa tekið á sig. Hins vegar
eru þeir margir sem munu eiga í erf-
iðleikum með að standa í skilum og
flöt niðurfærsla skulda mun ekki
koma þeim öllum úr klípunni.
Hversu margir eru þeir sem tóku
íbúðarlán fyrir 2004 og eru í vanda?
Það er nefnilega athyglisvert að vísi-
tala íbúðarverðs hefur hækkað meir
en vísitala neysluverðs frá janúar
2004 til ágúst 2010.
Þeir sem krefjast flatrar lækk-
unar íbúðalánanna verða að færa
skotheld rök fyrir nauðsyn þess og
sú nauðsyn sé svo rík að skerða þurfi
lífeyrisréttindi stórs hóps sjóðfélaga
og leggja aukna skatta á alla skatt-
þegna landsins. Við er-
um að tala um reikning
upp á 1 milljón króna á
hvern mann á starfs-
aldri! Ég ítreka: Hver
eru rökin? Ég spyr
líka: Er ekki ráð að
meta það hvernig unnt
sé að hámarka nýtingu
þess fjár sem lagt verð-
ur fram til að aðstoða
skuldara í vanda? Þetta
er jú grundvallarregla í
rekstri.
Hagsmunasamtök
heimilanna hafa nú sett fram hug-
myndir um að lífeyrissjóðirnir taki
þátt í niðurfærslunni og þá ekki ein-
vörðungu vegna sjóðfélagalána held-
ur einnig vegna íbúðalánabréfa sem
sjóðirnir eiga. Það er ljóst að sér-
hver niðurfærsla á þessum eigna-
liðum sjóðanna leiðir til skerðingar á
lífeyrisréttindum sjóðfélaga þeirra
og það í kjölfarið á verulegum skerð-
ingum vegna hrunsins, mismiklum
þó. Hafa stjórnir sjóðanna heimildir
til slíkra niðurfærslna sjóð-
félagalána samkvæmt samþykktum
sjóðanna? Getur ríkisvaldið skikkað
eigendur íbúðabréfa til þess að þola
niðurfærslu á verðmæti þeirra? Get-
ur ríkisvaldið breytt grundvelli vísi-
tölu neysluverðs til verðtryggingar
til þess að þóknast kröfugerð-
armönnunum? Að mínu mati kemur
það ekki til greina.
Ímynd fjármálageirans og eft-
irlitsstofnana hans hefur skaddast
nóg í augum umheimsins með
hruninu sem og nýgengnum dómum,
svo að ekki er á bætandi! Eigendur
íbúðabréfa munu vafalaust leita rétt-
ar sínar fyrir dómstólum. Ekki má
gleyma því í þessu sambandi að
nokkrir sjóðir njóta ábyrgðar ríkis
og sveitarfélaga og munu því ekki
þurfa að skerða réttindi en munu
sækja fé til að mæta niðurfærslum í
vasa skattgreiðenda. Það sitja ekki
allir við sama borð. Ég tek undir orð
tveggja hagfræðinga sem hafa lýst
þessar hugmyndir „fráleitar“ og
„galnar“.
Eftir Bjarna
Þórðarson » Þeir sem krefjast
flatrar lækkunar
íbúðalánanna verða að
færa sterk rök fyrir
nauðsyn þess og sú
nauðsyn sé svo rík að
skerða verði lífeyr-
isréttindi.
Bjarni Þórðarson
Höfundur er trygginga-
stærðfræðingur.
Enn ein atlaga að lífeyrissjóðun-
um – Hvað gengur mönnum til?
Það tíðkast víðast
hvar í stærðfræði-
kennslu að svar á prófi
telst ekki fullgilt ef
ekki fylgir með hvernig
menn komust að nið-
urstöðunni. Það eru
góðar ástæður fyrir
þessu. Ein er sú að skili
nemandi augljóslega
röngu svari er hægt að
benda honum nákvæm-
lega á hvað fór úrskeiðis.
Í nýliðinni viku skiluðu tveir prest-
ar skrýtnu svari við spurningunni
um hversu mikils virði jarðirnar sem
þjóðkirkjan afhenti ríkinu til eignar
árið 1907 væru (Hall-
dór Gunnarsson á mið-
vikudag og Valdimar
Hreiðarsson degi
seinna). Báðir sögðu
þeir að vægt reiknað
næmu fjárútlát ríkisins
vegna launagreiðslna
til kirkjunnar ekki
nema 0,01% af verð-
mæti þeirra. Þeir fé-
lagar nefndu reyndar
hvor sína töluna um
launagreiðslurnar,
Halldór taldi þær nema
1,6 milljörðum en Valdimar 1,9. Hall-
dór tók reyndar fram að ekki væri
allur hluti greiðslunnar arðgreiðslur
vegna jarðanna en það væri þó
stærsti hlutinn. Rétt upphæð
greiðslna úr ríkissjóði vegna presta
er 1,68 milljarðar en til einföldunar
skulum við miða við 1,7 milljarða.
Hafi prestarnir rétt fyrir sér er
verðmæti eignanna allt að 17 þúsund
milljarðar. Til að setja þessa tölu í
samhengi þá eru þetta um þrjátíu-
föld fjárlög íslenska ríkisins í ár.
Heildarfasteignamat á landinu öllu
nær því um það bil að vera einn
fjórði af þessari ógnarupphæð (4.370
milljarðar). Ég held að ég sé örugg-
lega ekki einn um það að velta fyrir
mér hvernig prestarnir fengu þessa
niðurstöðu og beini því þessari
beiðni til Halldórs og Valdimars:
Prestar, vinsamlegast sýnið útreikn-
inga!
Eftir Egil
Óskarsson
»Hafi prestarnir rétt
fyrir sér er verð-
mæti eignanna allt að 17
þúsund milljarðar.
Egill Óskarsson
Höfundur er leikskólakennaranemi.
Prestar: Vinsamlegast
sýnið útreikninga