Hugur - 01.06.2009, Page 181

Undir regnbogann
179
geta um þýdda stórvirkið Undur veraldar sem kom út árið 1945 og fjallaði meðal
annars um ýmsar helstu og djúptækustu kenningar vísindanna á þeim tíma.16
A síðari hluta 20. aldar hafa skrif á íslensku um vísindaheimspeki, vísindasögu
og önnur vísindafræði færst mjög í vöxt. Vonandi er á engan hallað með því að
nefna sérstaklega til sögu þá Þorstein Gylfason, Pál Skúlason, Þorstein Vilhjálms-
son, Einar H. Guðmundsson, Skúla Sigurðsson og Steindór J. Erlingsson.17 Is-
lenskir fræðimenn hafa á þessu skeiði skrifað til að mynda um vísindi og samfélag,
útleiðslu og aðleiðslu, um tilgangs- og þróunarskýringar, pósitífisma, Popper og
Kuhn, kenningar Darwins og Einsteins og þar fram eftir götunum. Ymis þessara
viðfangsefna eru einmitt nefnd í bók Erlendar. Einnig hefur komið út talsvert af
þýðingum á íslensku um þessi efni, ekki síst í Lærdómsritum Bókmenntafe'lagsins,
og er sumt af því talið í ritskrá í bókinni.
Heildarmyndin
Bókin Hvað eru vísindi? eftir Erlend Jónsson er afrakstur af starfi sem hefur tekið
yfir langan tíma. Sumt af því sem þar er rætt hefur upphaflega komið fram á
starfsævi höfundar. Hann hefur einkum lagt stund á rökfræði og vísindaheimspeki
og ekki fer milli mála að hann er vel að sér um margt sem tengist viðfangsefninu.
Hann er Hka bæði ritfær og glöggur, og framsetning öll er skýr þó að efnið sé
stundum snúið. Helst má að því finna að stundum er textinn nokkuð þurr, til
dæmis í köflum um rökfræði og líkindafræði. En hitt er ljóst að bókarhöfundur er
að fjaUa um efni sem hafa verið honum hugleikin alla ævi, hann hefur velt þeim
mikið fyrir sér og yfirleitt tekið vandaða og yfirvegaða afstöðu þegar því er að
skipta. Þannig er bókin heimild um þá stöðugu sköpun sem fer fram í virkum og
gagnrýnum huga og um vilja til að miðla innsýn og þekkingu til annarra. Því
miður er þetta ekki alltaf metið sem skyldi í fræðasamfélaginu.
Allir sem skrifa bækur eða greinar hafa leynt eða ljós einhvern tiltekinn og af-
markaðan lesendahóp í huga. Þetta á ekki síst við þegar skrifað er á íslensku eins
og hér er gert. Heiti bókarinnar gæti bent til þess að höfundur hugsi sér nokkuð
víðan lesendahóp allra þeirra sem vilja kynna sér hvað vísindi eru. Hins vegar er
bókin óneitanlega býsna tæknileg, til dæmis í notkun á táknmáli rökfræðinnar og
raunar einnig á grundvallarhugtökum í heimspeki sem kunna að vera framandi
leikmönnum. Bókin virðist þannig í raun vera ætluð heimspekinemum á háskóla-
stigi og er ekkert við því að segja. Með því að skrifa á íslensku um svona efni er
höfundurinn að færa það nær þessum mikilvæga lesendahóp. Hann auðveldar
nemendum að ræða um efnið á móðurmáli sínu og tileinka sér það þannig enn
betur en ella.
En hér komum við að alvarlegum galla sem er á bókinni og dregur mjög úr
notagildi hennar fyrir væntanlega lesendur. Hann er sá að hún er sem næst ótengd
16 Shapley o.fl., 1945.
17 Nokkur af helstu ritum þessara manna um þessi efni eru nefnd í heimildaskrá greinarinnar,
en önnur er auðvelt að finna með hjálp Gegnis og annarra slíkra miðla.