Sagnir - 01.06.1997, Side 22

Helgi hafa notað til kirkjuaðgjörðar. Þá
leggur hann tvær kertastikur úr kopar til
kirkjunnar og eldbera einnig og mætti
ætla að hann nýtti þriðja hundraðið til
þess arna því eftir þetta virðist Helgi
skuldlaus við kirkjuna.
Ut frá þessu væri hægt að álykta að
menn hafi ekki verið alveg frjálsir með
ráðstöfun á kirkjutíundarfé, heldur verið
skyldir að nýta það i þágu kirkjunnar þó
svo þeir hljód að hafa verið frjálsir að
vetja því innan þess ramma.
I máldaga Oddakirkju á Rangárvöllum
frá 1397 er einnig kafli um tíundarskil þar
sem greinir frá því að
Porcio ecclesie slík sem fallið hefir í
mortuaria þau sem gefist höfðu til
kirkiunnar siðan herra Oddgeir góðrar
minningar lét reikna næst. FéU niður öll
porcio fýrir þá hluti sem síra Óli hafði
lagt til kirkiunnar. En kirkjan varð
honum skylldug .xxx. hundraða.5
Hér virðast tekjur kirkjunnar ekki hafa
dugað fyrir útgjöldum sem staðarhaldari
hefur lagt í. Séra Oli hefur verið mjög
rausnarlegur þar sem kirkjan skuldar hon-
um við þetta uppgjör heil 30 hundruð.
„Hér virðast tekjur kirkjunn-
ar ekki hafa dugað fyrir út-
gjöldum sem staðarhaldari
hefur lagt í. Séra Óli hefur
verið mjög rausnarlegur þar
sem kirkjan skuldar honum
við þetta uppgjör heil 30
hundruð."
Mcð ajláti og sálugjöfum
I samræmi við þróunina erlendis hafa af-
lát verið tekin upp sem fjármögnunarleið
við ýmislegt kirkjunni tengt. Hér á landi
virðist Gottskálk Kænikson Hólabiskup
fyrstur hafa beitt þessari heimild. I bréfi
frá 1452 veitir biskup sem administrator
Skálholtsstiftis hveijum þeim 40 daga aflát
sem sækir Vatnsfjarðarkirkju á ákveðnum
helgidögum eða leggur henni lið til upp-
heldis.'1
Sveinn Pétursson Skálholtsbiskup held-
ur áfram á þeirri braut sem Gottskálk
ruddi í þessum efnum. Þetta kemur skýrt
fram i vígslumáldaga alkirkju á Kirkjubóli
íValþjófsdal frá 1470. Þar segir m.a.:
[T]il heiðurs guði.jungfrú Maríu og
hinum helga Þorláki biskupi gefum vér
af guðs valdi og heilagrar kirkju öllum
og sérhverjum þeim sem þangað sækja
med góðfýsi fremjandi þar nokkrar
góðar bænir gangandi um kirkju og
biðjandi með pater noster og ave Maria
fýrir öllum kristnum mönnum bæði lífs
og liðnum. svo og þeim sem þangað
gefa nokkuð offur eður peninga afreiða
eður afreiða láta þrátt skrifaðri kirkju á
Kirkjubóli til eflingar, uppheldis eður
endurbætingar 40 daga aflát í hvert það
sinn sem hann görir þar nokkuð dl af
þessum góðum verkum.7
Þarna virðist bænagjörð og fégjöf lögð að
jöfnu fýrir frádrátt upp á 40 daga í hreins-
unareldinum. Fyrst ekki er veitt meira en
40 daga aflát í senn sem er engin ósköp á
mælikvarða eilífðarinnar mætti ætla að
það hafi verið hvetjandi á ýmis konar
gjafir til viðhalds kirkju. Sérstaklega ef um
bænlata eignamenn var að ræða. A þenn-
an hátt gat kirkjan hvatt til gjafa til sín án
þess að þurfa að leggja nokkuð af mörk-
um í staðinn á veraldlegan mælikvarða.
Einungis 20 daga aflát skriftborinna
synda fæst fyrir viðhaldsgjafir eða bæna-
gjörðir í bænhúsinu á Nesi í Grunnavík
árið 1492.“Vera má að í þessu komi fram
virðingarmunur alkirkju og bænhúsa þar
sem helmingi minna aflát fæst fyrir and-
lega og veraldlega tillögn við bænhúsið í
Nesi en alkirkjuna á Kirkjubóli. Af þessu
er náttúrulega augljóst að það hefur verið
mikilvirkara að gefa til stærri kirkna en
þeirra smærri.
I skrá um aflát og syndaaflausn frá dög-
„Kaleikuritm giði"Jri Skálholti,gotnesk stníð fró mn 1300.1 hinum breytta sið mátti söfnuðuritm nú bcrgja af
víninu en þaö ináttu einungis prestarnir áður. Þetta nýja skipulag gœti þi’í liafa Itaft íför með sér heldur meira
slit á kalciknum cn áður. — Þjóðminjasafn Islands.
20 SAGNIR