Sagnir - 01.06.1997, Side 82

Sagnir - 01.06.1997, Side 82
flóarinnar í að dreifa pestarbakteríunni. Gratz og Brown skipa henni í hóp með öflugum smitferjum (effective vector species) þótt til dæmis Beaver o. fl. telji hana ekki hafa gegnt veigamiklu hlutverki í að dreifa pestarsmiti við náttúrleg skil- 3K yrði. Um nagdýraflær á íslandi að fornu og nýju N. fasciatus, sem oft hefur verið nefnd norræna rottufló, er algeng bæði á hagamúsum og húsamúsum á Islandi í dag. Auk jæss hefur hún alloft fundist á brúnrottu. Ekki er vitað til að leitað hafi verið að flónr á svartrottum hér á landi enn sem komið er. Fjölmörg dæmi eru um að N. fasciatus leiti einnig á fólk, einkum þar sem nagdýr hafa haft hreiður sin undir gólfum í mannabústöðunr og flærnar hafa komist Svartrotta (Rattus rattus). upp í íbúðir.4 l>að er vel þekkt að þegar veiðikettir klófesta fugla eða nagdýr flytja flær fórnardýranna sig iðulega yfir á kett- ina sem síðan bera flærnar inn í manna- bústaði. Fyrir skömmu staðfesti höfundur að köttur sem drap rnikið af haganrúsum á sveitabæ í Þingeyjarsýslu hafði borið rottuflær inn í hús þar sem þær síðan lögðust á heimilismenn. Sýkingartilraunir hafa leitt í ljós að N. fasciatus er yfirleitt talin vera nokkuð öfl- 42 ug smitferja pestarbakteríunnar. Suð- ræna rottuflóin X. cheopis er þó talin vera um fjórfalt öflugri smitferja. Þótt N. fasciatus virðist í dag vera algengt nagdýra- sníkjudýr á Islandi og vitað sé að hún leiti af og til á nrenn, er ekki vitað hvenær hún barst fýrst til landsins. Flugsanlegt er að hún hafi borist hingað með músum þegar á landnámsöld en þó er allt eins lík- legt að hún hafi ekki borist til landsins fýrr en á seinni öldum. Ekki er því unnt að fullyrða að N.fasciatus hafi getað verið smitfeija pestarinnar á Islandi á 15. öld en ekki er heldur hægt að útiloka að svo hafi verið. C. a. agyrtes er hér algeng á hagamúsum um land allt og hefur auk þess fundist á brúnrottu. Að tegundin skuli ekki enn hafa fundist á húsamús endurspeglar lík- lega einungis þá staðreynd að óverulegar rannsóknir hafa hingað til verið fram- kvæmdar á íslensku flóafanunni. Liklegt er að C. a. agyrtes hafi borist til landsins með músum strax á landnámsöld. Eins og áður hefur verið getið hafa ekki fundist heimildir um hvort, eða hversu öflug tegundin er sem smitferja pestar- innar. Því skal ekki að svo komnu rnáli fullyrt um þátt hennar í dreifmgu pestar- innar á 15. öld. Mýs og rottur hafa þráfaldlega verið fluttar til landsins í gegnurn aldirnar. Þótt hér hafi ekki verið staðfestar nema tvær tegundir nagdýraflóa er ekki loku fyrir það skotið að enn aðrar tegundir gætu hafa lifað hér á 15. öld, flær sem ef til vill gátu skipt einhverju máli í faraldsfræði pestarinnar. Um þolmörk pestarbakteríunnar Olsen gefur ágætt yfirlit um helstu möguleikana á því hvar, hvernig og hversu lengi pestarbakterían getur lifað í umhverfmu. Lítum nánar á nokkra þess- ara möguleika: 1. Pestarbakterían þolir illa þurrk og sól- arljós. 2. Hún getur lifað umlukin lífrænum efn- um mánuðum saman. I hráka getur hún lifað í 3 mánuði. 3. Getur lifað í flóarskít við herbergishita í 5 vikur og í jarðvegi í allt að 8 vikur. 4. Getur lifað niðri í jarðgöngum og í bælum nagdýra þar sem kalt er í allt að 11 mánuði. 5. Lifir í sýktum flóm sem sjálfar geta lifað vikum saman. Lifir einnig langtímum saman i mörgum öðrum tegundum skordýra. 6. Er að staðaldri í heilbrigðunr smitber- um úr ýmsum hópum nagdýra. Niðurlag Itrekað hefur verið undirstrikað í þessari samantekt að smitleiðir og faraldsfræði pestarbakteríunnar er flókin. Hvort far- aldrar í mönnum ganga sem kýlapest, jöfnum höndum sem kýlapest og lungna- pest eða eingöngu sem lungnapest er ekki einungis nátengt snritferjunum sem lifa á viðkomandi svæðum, einkum þó flóm og nagdýrum, heldur einnig veðurfari og margvíslegum öðrum umhverfisþáttum ogjafnvel siðvenjum mannlegs samfélags. Lítum betur á einn þessara umhverfis- þátta. Veðurskilyrði, einkum hitastig og raki, geta ein sér haft veruleg áhrif á varð- veislutíma smits í umhverfinu. Þar sem kalt er og rakt lengist líftími pestarbakterí- unnar til muna, til dæmis ef hún er umlukin hráka eða einhvegum öðrum líf- rænum efnum. Kuldi hægir líka á lík- amsstarfsemi flóa og lengir líf þeirra rétt eins og annarra lífvera sem ekki hafa jafn- heitt blóð. Þess vegna geta til dæmis manna- eða nagdýraflær, sem smituðust af fólki á heimilum þar sem lungnapest gekk yfir og lagði alla heimilismenn í valinn, einn á eftir öðrum þar til allir voru látnir, komið af stað kýlapestarfaraldri sem síðar getur svo þróast áfram yfir í lungna- pestarfaraldur. Ekki er erfitt að ímynda sér að aðstæður sem þessar hafi ríkt í torfbæj- um þjóðarinnar á 15. öld, þar sem lungna- pest hafði lagt heimilismenn að velli. Siðvenjur mannlegs samfélags, eins og þegar menn koma saman til að fjarlægja lík látinna og grafa, gátu einnig skipt máli. Þá gátu menn hvort senr er smitast af lif- andi bakteríum við úðasmit frá sýktum einstaklingum eða af bakteríum sem þyrl- uðust upp í umhverfinu og í framhaldi af því fengið lungnapest eða þá að þeir fengu kýlapest eftir að hafa verið stungnir af soltnum, smituðum flóm sem ekki höfðu fengið nær- ingu eftir að allir voru látnir á heirn- ilinu. Ekki má held- ur gleyma því að verulegar líkur voru á því að mýs, sem væntanlega voru til staðar í íslenskum torfbæjum eða í næsta nágrenni þeirra á 15. öld, gætu einnig smitast af pest. Sjúkdómurinn gæti síðan hugsan- lega hafa gengið í músastofninum, jafnvel svo mánuðum skipti, og síðan orðið upp- spretta nýrra sjúkdómstilfella í mönnum. „Mýs og rottur hafa þrá- faldlega verið fluttartil landsins í gegnum aldirnar. Þótt hér hafi ekki verið staðfestar nema tvær teg- undir nagdýraflóa er ekki loku fyrir það skotið að enn aðrar tegundir gætu hafa lifað hér á 15. öld ..." 80 SAGNIR.
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132

x

Sagnir

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.