Sagnir - 01.06.1997, Page 118

Jón Jónsson
Draugur í skjalasafni biskups
Upplýsing og þjóötrú í upphafi 19. aldar
tgjt níijinda tildin grkk í gjri)
Kjfði luigmym(alVx<>i upplýjinfjar-
(irl'nunnjr lioriir (il lihnd.« - að
injmu «m voru ibvryir ívrír ninju iillu
úlgrl'nu lcirlm brygjj vrgna aljjnu’*i-
acnj ISOO. Til |.r». lima rmkrnmli.i
llþýðunitnning aí rorgrúinni .agna-
.krmmtuii og Iifandi |.|óúirú »rm illa
íamrtmdu.r upplý.rum núhorfum. Upp-
lý.mgariiúmuðir rrðuu J>vi mcð uJJi og
tgg aú htim.mvnd almtnnmg. og Itíi
uðu InganJi Ijó.i aú larðnt.kum .kiring-
um á frntbcrum J.jóðirúaniiiiat.1 AnJ-
traðan grgn .agnj.knnmiun og J>jóúrru
vj. þó rkki nv af náliniu, |.ri um-
bariurnjr irm bnúbrur upplv.ingarinnjr
pmltkuúu í mcniungu almrnning. rru
.amhljóma hiigmymlum píriiaman..*
Allaga að lygasögum
alþýðunnar
Siðbóratiðltirni upplý.ingarmanna krm-
ur »kýrr frain i rtialJlrgum ntvrrkum
Jwirra. rnJa fotu |wir tkki i launkolá
mrð ákafa longun >íiu l.l jð krnnj vjuð-
.vorlura almugjiuim btiri »iúí. t riiunum
ko.luðu J>tir kjpp. um að tyna .agmr ug
|.|óðirú i liláltgu Ijó.i. Iratmluni og
ábtyrrnjum nl andltgrar upplý.ingar.1
Er JitMi gignrtni i lif.hj.in og þjnkj-
gang al(>yðufúlk> norajriúg við rann-
t** vjnnarltga gtt. v.r.ð vara.amr JÚ
jlyku um .koú.itin almrnninga af lirim-
ilJmn tim hjg.munir ug .jónaimiA
Hjnnr. FinnaMin, bíikup I Skálhólii,
lanJj .iunj i XrilMmn, »cin prtiiuújr
voru Ijum fyrir aljamónn I800 nl að
ikrmmia og fiaða almrnmng. Ri.kupn-
um tar mikið niðn fyni og ttgi.r ofr
islenskum upplýsingarmönnum
varsérlega uppsigað við
þjóðtrúarhugmyndir alþýðu og
reyndu með ýmsum ráðum að
kveða þær ikútlnn. Hér ræðlr
Jón Jónsson Irú á vælllr og
volurí upphafi 19. aldar og
vellir tyrir sér hversu úibreldd
sjónarmið upplýsingarinnar til
þjóðlrúar voru.
b.rum ciu lr»nar Trullaiogur og stitin-
rýrí full af ó»idum og hiárrú iiiimig
gagmynJi liann Jraugairúna harkalrga
°g »ig fram um »A »vna aA alli »rri
njllurulrgar or.ikir.J F:r.i »JgAar mjrgar
Janni.ogur af ó|>arfa Jraugahrvð.lu
barna og almúgj og .cgi.r Hannr. .jalfur
hafj „sicd inarga Jrauga og ófir.kiur á
af. nnnni, rn arnJ tcym. j-rgar rg htfi
fjiid ad athugj þj, jJ (><i( hafa rtnJ
Kin» lagði tðguritarinn Jún Kipólín
mikla ihcrslu á að skyra galjrairú og var
Uagnús Slcpóensen (1782-1833). fiMrcðmgur
og crrOiTtiimaiur
■ rðllum. draugum og alfum.' Kkki vildi
hann (>ó hafna (ivi alfariA að «ioku
sinnum varri sitthvað nl I Juugasógnum.
t’jmiig scgir hann á rinum srað i annál-
um simim að mrnn hafi orðið fyrir
isókn Jrauga og »cð forynjur. auk (irss
srm hrslar hafi vrrið Jicpmr og kvik-
frnaður illa Ir.k.nn af yf.rnáuú.ulrgum
óflum. Trlur Kspólin (>c.»a frá.ogn hafa
„nockru mtira fyri itt, rnn ajiar slikai
rr þa irru at skc
Hrl.ri boðbrn upplysinganmiar hfr
á landi, Magnus Srcphtn.rn. var nmiig
ó(>rryianJi aú bcnda a hvc sagnaskrmml-
unin v*ri háskalrg og að hun sruðlaúi
að viðlialdi hjiirúai og hmdorvitna. 1
bók hans í ntyS hrfur hrrpp-
trjórinn. rin súguptrsónan. fógur oið
um upplýsr frarð.lurfni og rrlur mikinn
mun i (>ví ug að
þy!|a fram hrimtkulcgar lygatogur.
um rísa. um troll, um alfa. um liulJu-
lólk. im. Jvrrga ug kappa. .rm aldrti
vóru ril, cn hoggva (>ó í ■ogunum,
12. 20 og .rundum 30 hoiuj af .
hoggi, og (.ar vid IrnJ.I *tid.' rllrgar
um upploginn rrimlrika. Jrauga. lot-
ynjur. apiurgaungur og galdra-vcrk,
t,n. larrdir mcnn, og cg hcyn Pir.I-
urinn mmn. kalla hrim.kra agn. og
hrun.kra fódur, sriindum .rgir liann.
hrim.kufo.rur.' rllrgar (>i aj hryra
.iftlJr ólundar rímnagóliJ ur liunum
HallvarJi. tem (>id látið ginga i milli
yckar ril aj rjvcda hrlvitskt bullid og
brimskuna »rm l'rc.uirinn .rgir (>að
lí, og rg hrld bann .rgi salt.*
Svipuú afstaða ril mrnnmgar alj-vð-
unnar krmur viða fram í skrifum Magn-
úiar.lu Uppljrtingin árti að lurkja hjiirú
og hcim.ku a brorr. I IjntmtUm Jlyiaja
tUtr l*rur Magnú. vrl af irangrinnoi og
Saonia 1996 -8
/ Sa:,<.* 19%
ígrein sinni skoðar Jón Jónsson aðferðir sagnfrœðinnar með augum þeirra sem slanda utan greinarinnar en Itafa áhuga á sagnfrœði ogfinnst sagnfrœðingar oft þurrir og al-
varlegir í skrifum slnutn. Þctta cr kamtski einkum hópurinn sem sagnfrœðinemar vilja ná til og það er heillavœnlegt að setja sig í spor Itans.
ekki fyrst og fremst um það að efnið sé
fjölbreytt og líflegt, áhugavert og aðlað-
andi, án þess að velta því nánar fyrir sér
hvernig þeim markmiðum er eða skuli
helst náð. Margir lesendur vilja sjálfsagt
fylgjast með því sem unga fólkið er að
gera og búast kannski við frísklegu efn-
isvali og efnistökum úr þeirri átt. Því má
skjóta inn að eflaust þótti mörgum les-
endum auka á gildi blaðsins að hafa
myndir með af öllum höfundum, eins og
var í eina tíð, og mætti taka upp aftur.
Aldur höfunda er þó ekki aðalatriðið
heldur að lesendur finni fyrir áhuga höf-
undanna, að þeir hafi frá einhverju að
segja og hafi lagt alúð við efni sitt. Eg geri
ráð fyrir að þá sé ekki verið að hugsa um
heimildavinnu fyrst og fremst heldur ekki
síður natni í framsetningu.Verður að ætla
að þorri þeirra sem kaupa blaðið felli sig
vel við þá viðleitni sem gætir i því að
vanda framsetningu efnisins, bæði texta
og uppsetningu efnis á síðum. Hérna er
komið að matreiðslu textans og uppsetn-
ingu, t.d. í tengslum við myndir, og þetta
ætla ég að setja á oddinn.
Matreiðsla textans
Menn verða ekki meistarakokkar án fyr-
irhafnar. Spyrja má, nægir að skrifa góðan
texta og velja myndir, er það nóg til að
koma fólki af stað til að lesa greinar eftir
óþekkta og lítt reynda höfunda? I Sögn-
um er miðað við að meira þurfi til og
núna skulum við hugleiða hvað það er
helst.
Sagnfræðinemar, sem hafa þann
metnað að sem flestir lesi texta þeirra,
þurfa að gæta að mörgu. Þeir þurfa að
velja fyrirsagnir, upphafsorð og milli-
fyrirsagnir af stakri kostgæfni, þurfa að
gera efni sitt grípandi á einhvern hátt
til að ná athygli. Galdurinn er að fa fólk
til að byrja að lesa og halda því siðan
við efnið, annars er útgáfa Sagna ekki
vænleg. Aðstandendur vilja ekki að
menn segi við sjálfa sig, „Sagnir komn-
ar enn og ég las ekki heftið í fyrra, best
að segja þeirn upp.“ Þetta vita allir
sagnfræðinemar að má ekki gerast.
Sagnir hafa gengið allvel en hafa menn
vandað sig nóg? Menn vanda sig líklega
aldrei nóg enda er tími jafnan naumur.
I tímaskorti er ágætt að hafa þekking-
una og vera fljótur að vinna, þurfa ekki
að uppgötva hluti sem áttu að vera vel
þekktir. Það er einkum verkefni rit-
stjóra á hverjum tima að átta sig á
þessu, hafa slíka þekkingu á valdi sínu
og miðla til höfunda.
Lítum fyrst á textann. Setjum svo að
kaupendur gerist forvitnir og byrji að lesa
grein í Sögnum; þá ríður á að textinn sé
læsilegur. Mér finnst ekki vera nóg um þá
natni sem ætlast verður til að þessu leyti.
Það má þó segja sem svo að framsetning
sé almennt skýr, hvergi tyrfinn stíll eða
klúðurslegur. Hins vegar gædr ekki mik-
illa tilþrifa þótt undantekningar fmnist.
Tökum dæmi úr grein Jóns Jónssonar,
„Draugur í skjalasafni biskups", í Sögnum
17. Hann ritar t.d.:
Siðbótaviðleitni upplýsingarmanna
kemur skýrt fram í veraldlegum rit-
verkum þeirra enda fóru þeir ekki í
launkofa með ákafa löngun sína til að
kenna sauðsvörtum almúganum betri
siði. I ritunum kostuðu þeir kapps uni
að sýna sagnir og þjóðtrú í hlálegu ljósi
...(6).
116 SAGNIR