Milli mála - 01.01.2013, Blaðsíða 185
185
tilfinning fyrir tímanum og hverfulleikanum, þeim stöðugu breyt-
ingum sem allt er undirorpið, maðurinn og heimurinn allur. Vatn,
eldur og vindur, í hinum ýmsu myndum, voru vinsæl þemu hjá
barokkskáldunum og í augum sumra þeirra var náttúran óumflýjan-
legur dauði. Þegar franska skáldið Jean de Sponde (1557–1595)
yrkir: „Náttúran er óstöðug og með hreyfingum sínum málar hún
ýmsar breytingar á enni sér“ er það til að undirstrika mótsögn efnis-
ins og andans sem er stöðugur í hringiðu óstöðugleikans (Rousset
1954: 119). Jafnvel steinninn, eða marmarinn, lætur undan: „Þegar
marmarinn breytist má höggva hann og slípa“ kvað skáldið Pierre
Le Moyne (1602–1672) (Rousset 1954: 135). Í umfjöllun sinni um
Montaigne bendir Maurice Merleau-Ponty á að leit Montaignes sé í
raun ekki leit að neinu sérstöku – líkt og veiði án bráðar – en að það
sé eina leiðin til að lýsa manninum.12 Þess vegna gaumgæfi hann
flæði hugsana, í líkingu við Proust síðar, og að það gefi til kynna að
„fyrir Montaigne hefði eini sigurinn á tímanum verið sá að tjá
tímann“ (Merleau-Ponty 1960: 255). Dauðinn bíður okkar allra og
eitt af mikilvægustu viðfangsefnum Montaignes er það hvernig
maðurinn, eða að minnsta kosti hann sjálfur, eigi að lifa með þessari
vissu.13 En með iðkun heimspekinnar lærir maður að deyja
(Montaigne I.20, 1962: 79–95). Hann bendir á að það sem skipti
mestu máli er ekki hversu lengi maður lifir heldur hvernig og
notar seinustu línur verksins til að minna lesanda sinn á nauðsyn
þess að þekkja sjálfan sig og lifa í sátt til að geta notið tilverunnar:
Það er alger fullkomnun, og næstum því guðleg, að kunna að njóta til-
verunnar [fr. son estre] af einlægni. Við leitumst við að breyta eðli okkar
vegna þess að við skiljum það ekki og leitum út fyrir okkur sjálf vegna
þess að við vitum ekki hvernig við erum að innan. Þess vegna er lítill
ávinningur í því fólginn að vera á stultum þar sem við verðum samt að
hreyfa fæturna til að geta gengið. Og í hæsta hásæti heimsins sitjum við
bara á rassinum. (Montaigne III.13, 1962: 1096)
12 Hann tileinkar Montaigne einn kafla (k. IX „Lecture de Montaigne“) í verki sínu Signes, París:
Gallimard, 1960, bls. 250–266.
13 Lífsheimspeki Montaignes á enn erindi við lesendur, sjá t.d. Antoine Compagnon, Un été avec
Montaigne, Sainte-Marguerite-sur-mer: Ed. des Equateurs, 2013 og nýlegt rit Söruh Bakewell, How
to live or A Life of Montaigne.
ÁSDÍS R. MAGNúSDÓTTIR