Helgafell - 01.07.1943, Side 34

300
HELGAFELL
af lífi, fundust honum dýrlingamyndir,
og hann lét sér í léttu rúmi liggja, þótt
hann fengi ekki axlaskúfa á sambæri-
legum tíma og aðrir nemendur á liðs-
foringjaskólanum. Átján ára að aldri
fer hann að skrifa um þingbundna
stjórn í Rússlandi, lýsa óhófi hirðar-
innar, vanrækslu embættismannanna
og fleiru af þvx tagi. Þetta fór að vísu
aðeins þriggja á milli, en það var und-
irrót að leynifélagsskap í skólanum.
Og í lok skólavistarinnar, þegar hann
átti kost á að gerast merkisberi í líf-
verðinum, þá lét hann innrita sig í
riddaraliðshersveit austur í Síberíu,
með það fyrir augum að koma þar á
umbótum meðal útlaganna, sem
dæmdir höfðu verið fyrir derring gegn
keisara og aðli.
Þessi aðalsmannssonur er ástríkt
náttúrunnar barn. Hann fer að gefa
sig að náttúruvísindum, ekki aðeins af
fróðleiksþrá, heldur af ást á öflum
náttúrunnar og mannanna börnum,
sem ættu að fá að njóta þeirra. Hann
vill fá að ferðast um víðar veraldir til
rannsókna og uppgötvana, en keisar-
inn er sinkur og tímir ekki að sjá af
nokkrum þúsundum sterlingspunda til
norðurhafsleiðangra, og varð Krapot-
kin því að láta sér nægja að skreppa
til Svíþjóðar og Finnlands til jarðfræði-
athugana. Á þessu ferðalagi fer hann
að grufla út í það, hvernig bezt mætti
gera einstök landsvæði hins víðáttu-
mikla Rússaveldis sem arðbærust, og
út frá því leiðist hann fyrst fyrir alvöru
út í hugleiðingar um þjóðfélagsmál.
Hugur hans nemur staðar við finnsku
bændurna, honum ofbýður hvílíkur er
þrældómur þeirra, og hann verður grip-
inn tröllaukinni þrá til að hjálpa þeim.
Hann finnur, að þeir eru gáfaðir og
tilfinninganæmir, og hann uppgötvar,
að svo muni vera um alla alþýðu
heimsins. Og hann gengur þess ekki
dulinn, að ef allir ættu jafnan aðgang
að þekkingunni, þá myndu vísindin
taka geysiframförum og framleiðsla,
uppfinningar og þjóðfélagsumbætur
aukast risaskrefum. Hérna sést það,
hve hættulegt það getur verið að fara
að elska vísindin. Og Krapotkin slær
hendinni á móti því að verða fastur
starfsmaður Landíræðifélagsins. Hon-
um finnst hann þurfa að vinna með
fólkinu sjálfu.
Þróun Krapotkins og örlög eru svo
heilsteypt frá rökfræðilegu sjónarmiði,
að þar kemur eitt sporið af öðru sem
eðlilegt og óhjákvæmilegt framhald í
viðburðanna rás. Hann ferðast út um
heim, ekki aðeins til jarðfræðirann-
sókna, heldur einnig til að kynna sér
félagslegar hræringar meðal þjóðfé-
laga, þar sem andinn var ekki í eins
hörðum hlekkjum og heima á ættjörð
hans. Þar uppgötvar hann það, að
bylting er ekki aðeins óhjákvæmileg,
heldur er hún jafn eðlileg og hin stöð-
uga, hægfara þróun. Og þegar hann
hverfur aftur til fósturjarðarinnar, þá
smyglar hann með sér birgðum af
bönnuðum byltingarsinnuðum bók-
menntum og gengur þar í byltingar-
sinnaðan leynifélagsskap. Auðvitað
verður hann að taka afleiðingum gerða
sinna, hann er tekinn höndum og sett-
ur í fangelsi. En hann syngur í fangels-
inu og skrifar þar vísindarit. Heilsa
hans bilar, en kjarkurinn ekki, hann
getur strokið úr fangelsinu og kemst
til útlanda, þar lifir hann ártugum sam-
an í útlegð, hrakinn og dæmdur.
En hann heldur tryggð við hugsjón
sína, skrifar um hana og starfar fyrir
hana á annan hátt, lætur aldrei bug-
ast og fær loks að lifa þá stund, að
alþýðan á ættjörð hans steypir kúgur-
unum af stóli og stofnsetur nýtt þjóð-