Helgafell - 01.07.1943, Blaðsíða 71

BÓKMENNTIR
327
Upphaf merkrar mann-
kynssögu
Asgeir Hjartarson: MANNKYNSSAGA.
Fyrsta bindi. Mál og menning, Reykja-
vík 1943. 296 bls. Verð í lausasölu kr.
36,00 og 50,00.
Þetta er stór bók, tæpar 300 blaðsíður, og nær
þó aðeins til loka Pelopsskagaófriðarins. Verði
ritinu haldið áfram með sama sniði, verður það
langstærsta rit um mannkynssögu, sem nokkru
sinni hefur verið gefið út hér á landi. Það er
líka að ýmsu leyti frábrugðið því, sem hér hef-
ur áður verið ritað á þessu sviði.
Bókin hefst með alljöngum kafla um steinöld
hina fornu og hina fyrstu vitneskju um Iíf mann-
kynsins á jörðinni. Er sýnt greinilega, hvernig
fornfræðin hefur gerbreytt skoðunum manna um
sögu mannkynsins á æskuskeiði þess. Nokkrar
góðar myndir fylgja til skýringar. Yfirleitt er
myndafjöldinn mikill kostur við bókina, og flest-
ar virðast myndirnar vel valdar.
Þá kemur nokkru styttri kafli um steinöld hina
nýju, og er hann engu síður fróðlegur, því um
þetta efni hefur fátt verið skrifað áður á ís-
lenzku, enda hafa orðið miklar breytingar upp
á síðkastið á skoðunum sagnaritara um forsögu
mannkynsins.
Þegar þessum inngangi er lokið hefst hin
vanalega fornaldarsaga, og er þar farið eftir
nýjustu fræðslubókum á því sviði. En auðvitað
er margt, sem sagnfræðinga greinir á um. Til
dæmis áhrif Indverja á menningu Persa og
Mesópótamíumanna, en þau telur höfundur að
hafi engin verið.
Það er venja, að láta söguna hefjast annað-
hvort með Egyptum eða þjóðunum í Mesópóta-
míu; hefur höfundurinn valið fyrri kostinn, og
má kaflinn um Egyptaland teljast einn bezti hluti
bókarinnar. Það er eðlilegt, að í svona bók sé
skrifað ýtarlega um Egyptaland, því um það
vita menn langmest, vegna fornminjanna þar,
og auk þess hefur það haft einna mest áhrif á
menningu Norðurálfunnar.
Undarlegur misskilningur er það hjá höfundi
að telja Níl stórfljót. í samanburði við stórár
hitabeltislandanna er Níl ekki nema smáspræna,
og land það, sem flóðin ganga yfir, ekki víð-
attumikið. En lega þess, loftslagið, nægilega
heitt fyrir flestan gróður, en þó þolanlegt hvít-
om mönnum, svo og frjóefnin frá Bláu Níl
hafa gert Egyptajand að því undralandi, sem
það er.
Þá er kafli, sem gott var að fá, um Súmera,
því þeirra hefur varla verið getið fyrr í sögu-
bókum vorum.
Næst kemur saga hinna semítisku þjóða aust-
an við Miðjarðarhaf. Höf. kallar þær „semisk-
ar" og Fönikíumenn ,,Feníka“. Ég kann ekki
vel við þessar breytingar, en það verður auð-
vitað hver að hafa sinn smekk, því ekki er
þar neinni reglu að fylgja. Þessi kafli er ef til
vill veikasti hluti bókarinnar. Hefði verið á-
stæða til þess að skrifa miklu ýtarlegar um ísra-
elsmenn, því að svo stórkostjeg hafa áhrif þeirra
verið á menningu heimsins. En þeir virðast
vera olnbogabörn hjá flestum höfundum skóla-
bóka og alþýðulesbóka f mannkynssögu.
Þá kemur kafli um Persaveldi. Er hann eink-
ar skemmtilegur aflestrar. Hefði hann þó mátt
vera fyllri, því að þótt Kýros legði ekki undir
sig heiminn á tíu árum, eins og höf. kemst að
orði (bls. 150), þá hefur starf hans og eftirkom-
enda hans haft hin víðtækustu áhrif, svo sem
höf. réttilega bendir á. En það er eins og Persar
séu jafnan látnir vera í skugga í sögubókum.
Grikkir fá meira af sólskininu.
Loks er langstærsti kafjinn: Saga Grikkja til
loka Pelopsskagastríðsins. Hún hefst með góðu
yfirliti yfir forsöguna, einkum menningu Krít-
ar og hinar miklu fornleifar, er þar hafa fundizt.
Ber hér að sama brunni og áður er sagt, að
rannsóknir fornfræðinganna hafa mjög breytt
skoðunum manna á Iífi og menningu fornþjóð-
anna.
Næst eru þættir um kvæði Hómers og trúar-
brögð Grikkja, og er auðvitað fátt um þá að
segja. Það efni er svo margplægt. Þá hefst hin
eiginlega saga Grikkja, landnám þeirra og þjóð-
félagsskipun. Er þetta Ijóst og skipulegt yfirlit,
en ekki er hægt að vænta þess, að það mikla
efni verði rakið ýtarjega f svo litlu rúmi, er höf-
undur hefur til umráða.
Höfundur Jeggur hér, eins og annars staðar,
megináherzluna á menningarsöguna. Má deila
um sumar niðurstöður hans. Til dæmis er því
haldið fram, af mörgum sagnariturum, að verzl-
unin hafi ekki síður verið grundvöllur að auð-
æfum Aþenu en þrælahaldið. Menning allra
fomþjóða hvíldi að meira eða minna leyti á
vinnu ánauðugra manna, og kjör þrælanna á
Grikklandi hafa varla verið verri en þrælanna
í nálægum Jöndum á þeim tímum. En vinna
þeirra bar meiri árangur vegna hugvits hús-
bænda þeirra.
Höfundi fer eins og svo mörgum sagnaritur-
um, að hann beinir huganum einkum til Aþenu.
Þetta er að vísu að mörgu leyti réttmætt, en