Helgafell - 01.07.1943, Side 35

KRAPOTKIN OG THEÓDÓR
301
félag. Þá er hann boðinn heim til ætt-
jarðar sinnar sem frjáls maður, dáður
og virtur sem einn af beztu sonum
hennar.
Svona er saga Krapotkins fursta. í
sannleika er hún stórbrotin. En þó
finnst mér saga Theódórs enn stór—
brotnari. Krapotkin kom mér aldrei á
óvart. Þegar ég eitt sinn hef fræðzt um
hræringar þær í þjóðfélagi hans, sem
um hann léku í æsku, þá er ferill hans
beinn og óbrotinn, eitt sporið rökrétt
framhald af því næsta. Hann er einn
úr hópi þúsunda rússneskra aðals-
manna, sem á þessum umbrotatímum
ganga fram fyrir skjöldu í baráttunni
fyrir byltingarsinnuðum þjóðfélagsum-
bótum á ættjörð sinni. Krapotkin ber
einna hæst þeirra manna, ekki af því,
að barátta hans væri einlægari en ann-
arra eða hann fórnaði öðrum meira,
heldur af því, að þrek hans var með
afburðum, aðstaða hans til vísinda-
starfs fengin áður en byltingin tók hug
hans allan, auk þess var honum rit-
naennskan í brjóst borin og gerði kröfu
til réttar síns þegar á ungdómsárum.
Hann hafði þvf óvenjuleg skilyrði til
að gnæfa upp úr og sjást sem einstakl-
mgur í þúsundahópi hinna stríðandi
hugsjónamanna. Krapotkin hefur ekki
afrekað neitt, sem mér finnst ekki, að
eg hefði alveg eins getað gert í hans
sporum. Ég get meira að segja hugsað
taér, að ég hefði getað staðið honum
framar í því að skilja hlutverk hins
kúgaða fjölda í byltingunni, jafnvel
þótt ég hefði alizt upp í aðalsmennsku,
kreint og beint eftir köldum leiðum
rökfræðinnar.
er allt öðru máli að gegna um
Theodór Friðriksson. Ég freistast til að
se§ja, að merkasti þátturinn í lífi hans
er hrein og bein rökleysa. Mitt í basli
sinu á fertugsaldri, margra barna faðir
með sárafátæklegar afkomuleiðir fram-
undan, tekur hann allt í einu upp á
því að koma tilveru sinni gersamlega
á óvart, umvendir öllum gangi ævisögu
sinnar, að því er virðist með föndri
einu saman, án þess að hann í raun
og veru hyggði á neinar breytingar.
Hann tvístígur, rétt svona af því að
hann getur ekki staðið kyrr, inn á þær
brautir að verða þjóðkunnur rithöf-
undur.
Nú hafa ýmsir íslendingar orðið
þjóðfrægir rithöfundar og skellt sér í
það á ýmsum aldri. En hið merkilega
við Theódór er það, að hann er enginn
sérstakur rithöfundur og virðist þar að
auki hafa sloppið við fæðingarþjáning-
ar þær, er þeim örlögum fylgja að öll-
um jafnaði. Rithöfundarástríðan virð-
ist hafa verið næsta veik. Hefði Sauð-
árkrókur getað boðið upp á standandi
vertíð árið um í kring, þá hefði Theó-
dóri sennilega aldrei dottið í hug að
fara að skrifa. Og nú er ekki einu
sinni svo, að hann hafi allt í einu hrif-
izt til beljandi uppreistar gegn lífskjör-
um sfnum, sagt kúguninni stríð á hend-
ur og gripið pennann að vopni upp á
líf og dauða og látið beizkju sína og
heipt ydda hann til áhlaupa á rang-
lætið. Hefði svo verið, þá hefði ég
getað hugsað mér að fara í föt Theó-
dórs og leika hans leik. En það er alls
ekki að sjá að neinu slíku sé til að
dreifa. Höfundinum virðist ekki liggja
meira á hjarta en svo, að manni dettur
í hug, að ef skagfirzku stórbændurnir
hefðu haft vit á því að biðja hann að
tægja fyrir sig hrosshár, þá hefði ís-
lenzka þjóðfélagið sloppið við að verða
sér til skammar með því að svíkja
loforð sín um rithöfundastyrk handa
honum, þegar hann var á sjötugsaldri.
Þegar Theódór var ungur, þá ásetti
hann sér að verða stór og drakk mikið