Helgafell - 01.07.1943, Qupperneq 72

328
HELGAFELL
of mikiS má af öllu gera. Nýlendur Grikkja
hafa haft hina mestu þýðingu fyrir þróun menn-
ingarinnar, en fæstar hinar merkustu þeirra voru
stofnaöar af Aþenumönnum. Þannig grundvöll-
uðu Spartverjar Tarent. Sýrakúsa, sem var einna
merkust af öllum grískum nýlendum, var stofn-
uð frá Korintu, Massalía var byggð af Fönikíu-
mönnum, en Fókaeamenn frá Litlu-Asíu unnu
borgina og ráku stofnendurna brott. Frá þessum
borgum breiðist grísk menning einkum út til
Rómverja og Galla.
Þá hefði ég kosiÖ, að höfundur hefði skýrt
enn ýtarlegar en hann gerir orsakirnar til þess,
að Grikkjand gat ekki oröiÖ eitt ríki, nema það
væri kúgað af harÖstjóra. Borgríkjatilhögun
Grikkja, sem að miklu leyti var landslaginu að
kenna, átti sinn mikla þátt i hinum sífelldu
styrjöldum milli frændþjóðanna. Og því má ekki
gleyma, að þrátt fyrir alla hina dýrðlegu hæfi-
leika Grikkja, þá voru miklar veilur í skapgerð
þeirra. Svik voru sífellt framin, og fégirni þeirra
virSist hafa verið áberandi. Grikkir hlutu ekki
eintómar ástgjafir af guðunum.
Höfundur hefur verið sérlega heppinn með
frásögn sína um grískar listir, bókmenntir og
vísindi. Þessir kaflar eru ljómandi fallegir og
hafa mikinn fróðleik að geyma. ÞaS er líka sú
hliðin á sögu hinna fornu Grikkja, sem mesta
þýðingu hefur haft fyrir mannkynið. Hinn mikli
gríski arfur.
MáliS á bókinni er yfirleitt gott, og þótt nokkr-
ar misfellur séu á, eru þær ekki veigamiklar.
Enda er það mikili vandi að skrifa mannkyns-
sögu, og þá ekki síður menningarsögu, á voru
máli, svo lítt tamiS sem það er í þjónustu
þeirra vísindagreina.
Bókin er eingöngu ætluS til lestrar, en ekki
til lærdóms í skólum. Hún er vitanlega allt of
stór sem kennslubók. En sem fræðibók er hún
ágæt og mun vafalaust verða mikið Jesin af
almenningi. Það á hún líka sannarlega skilið.
Hafi svo höfundur þökk fyrir bókina.
HaUgrímur Hallgrímsson,
Siðskiptamenn og trúar-
styrjaldir
Stíerrir Kristjánsson: SIÐSKIPTAMENN
OG TRÚARSTYRJALDIR. Bókaútgáf-
an Reykholt. Rvk 1942. 183 bls. Verð:
ób. kr. 28,00, ib. kr. 36,00.
Bók þessi er flokkur af erindum, er höfundur
flutti í útvarpinu fyrir skemmstu og hlutu sér-
lega góðar undirtektir hjá almenningi. Nú er
það alltaf ájitamál, hvort rétt sé að gefa útvarps-
erindi út, og það er víst, að í mörgum tilfell-
um er það þýÖingarlaust. En jafnvíst er þaS,
að þessir fyrirlestrar eiga það sannarlega skilið,
að komast á prent.
Efni þessarar bókar er hið glæsilegasta, er
hugazt getur. Ekkert tímabil í sögu mannkyns-
ins er merkilegra en Renaissanceöldin og engu
er hugnæmara aS kynnast. Eins og vænta má,
er þetta ekki samfelld saga, heldur fjallar hvert
erindi um eitt stórmenni og þaS helzta, sem
skeði í sambandi við það. Verður ekki annað
sagt, en að höfundur hafi veriS heppinn í val-
inu. Hér skal minnst á þá kafla, er mestu máli
skipta.
Fyrsta erindið er um Macchiavelli, hinn nafn-
fræga ítalska stjórnfræðing. Um hann hefur
ekkert verið skrifað áður á íslenzku svo teljandi
sé, þó má segja, að til séu um hann heilar bók-
menntir á fjölda tungumála. Hann hefur hlotið
harða dóma fyrir kenningar sfnar, en hefur
heldur ekki skort aðdáendur. Hann var uppi á
þeim tímum, er þjóðhöfðingjarnir hirtu lítið um
leiðirnar, ef markinu varS náS. Á því sviði er
hann hvorki betri né verri en margir samtíma-
menn hans, er við stjórnmál fengust. En hann
hafði það fram yfir þá flesta, að hann unni ætt-
jörS sinni innilega og vildi allt gera til þess að
frelsa hana úr eymdarástandi því, er hún var í.
Til þess aS ná því marki, taldi hann öll ráð
leyfileg. Höfundi hefur tekizt mjög vel að lýsa
þessum einkennilega manni og umhverfi því,
er hann IifSi í. Aftur má segja, að enn sé mjög
umdeilt, hve mikla þýðingu silfrið og gengis-
óreytingarnar höfðu á stjórnmál sextándu aldar-
innar. Þar kemur svo margt til greina: Trú-
málin, ráðríkir og valdamiklir þjóShöfðingjar og
vaxandi þjóðernistilfinning fólksins. Þetta allt,
ásamt hinni stórkostlegu breytingu á heims-
skoðun manna, sem landafundirnir höfðu í för
með sér, er svo einstakt, að erfitt er að átta
sig til fulls á þessu atriði.
Sextánda öldin er fyrst og fremst öld trúar-
styrjaldanna, og lífsskoðanir manna á þeim dög-
um hafa verið harðla frábrugðnar því, sem tíðk-
ast á vorum skynsemistrúardögum. Höfundi virð-
ist ekki vera hlýtt til hinna mikju trúmálaskör-
unga, kemur þetta einkum fram f kaflanum um
Lúther. Mér virðist höf. ekki gera Lúther full
skil og varla láta hann njóta sannmælis.
Hinn mikli andstæðingur Lúthers, Karl V.
keisari, hefur hlotið góða meðferS hjá höfundi,
og er kaflinn um hann einn af hinum betri í