Tímarit Máls og menningar - 01.12.1990, Blaðsíða 72

(1:35): „Eru brotnar mjög / borgir heila.“
Þótt orðið höggormur í vísu Jámgríms sé
hluti af kenningu, þá verður að gera ráð
fyrir því að það hafi einnig bókstaflega
merkingu; ormar gegna mikilvægu hlut-
verki í hinum breska spádómi. Hér skal þó
látið nægja að vekja athygli á þessum vísu-
orðum Gunnlaugs (1:46): „Er á hans dögum
/ höggormur alinn, / sá er fyrðum vill /
fjörspell gera.“ Eins og vísa Jámgríms boð-
ar að hermaður muni hefjast, þá segir í
Merlínusspá „mun lofðingur koma“, en
vitaskuld eru aðrar spár um menn sem
munu birtast og láta til sín taka. Með svo-
felldum orðum lýkur þeirri eftirleit sem
getið var í upphafi greinar.
1. EinarÓl. Sveinsson (EÓS), UmNjálu (Rv. 1933),
Á Njálsbúð (Rvík. 1943), útg. Brennu-Njáls saga
(Rvík. 1954).
2. Sjá EÓS (1954), 343, nmgr. 1.
3. Sbr. Hermann Pálsson, Uppruni Njálu og hug-
myndir (Rvík. 1984), 86-88. Auk þeirra dæma
sem þar em nefnd um minni og meingerðir skal
bæta öðmm við. I Trójumanna sögu (1963:98)
segir á þessa lund: „Vom þá og engin vopn sljóv-
uð né hlífar höggnar, ekki brynjur spilltar eða
lamdir hjálmar, ekki skotvopn brotin. Voru þá og
hvassir hugir manna að hefna sinna meingerða.“
Hér skal einnig draga athygli að eggjunarorðum
á Stiklarstöðum: „Mælti Kálfurað allirþeirmenn
er harma og heiftir áttu að gjalda Ólafi konungi
skyldu þá fram ganga undir þau merki er fara
skyldi í móti merki Ólafs, vera þá minnugir
þeirra meingerða er hann hafði þeim veitt.“ Ólafs
saga helga (ÍSLENZK FORNRIT XXVII, Rvík.
1945), 376. í Ólafs sögu Tryggvasonar eftir Odd
munk er þessi klausa: „Og minnast nú sárlega
sinna meingerða, og drápu nú hvert mannsbam,
en ræntu öllu fé.“ Og ekki skal Parcevals saga
liggja í þagnargildi. Þótt meynni sé liðinn verkur
af því höggi sem hún þoldi af Kæa, þá mátti hún
ekki gleyma sorg og svívirðing. „Sá gleymir sorg
sinni er huglaus er og lcetur deyja með sér, en
drengur og hugsterkur hefir sér til frœgðar og
hrindur svívirðing sinni með drengskap.“
(1954:240).
4. Svo merkilega bregður við að Flosi Þórðarson er
ekki eini maðurinn í fomritum sem dreymir
feigðardraum á bæ sem heitir að Svínafelli. Af
mági hans, sem raunar fer með smávegis hlutverk
í Njálu, er ofurlítill þáttur sem heitir Draumur
Þorsteins Síðu-Hallssonar og hefst á þessa lund:
Draum þenna dreymdi Þorstein son Halls á
Síðu austur að Svínafelli, áður hann væri
veginn. Konur þijár komu að honum og
mæltu við hann: „Vaki þú, Þorsteinn!" sögðu
þær. „Gilli þræll þinn vill svíkjaþig fyrirþað
er þú lést gelda hann, og er þetta ekki lygi.
Láttu drepa hann!“
Síðan kveða þær sína vísuna hver; í þeim er vikið
að vígum og feigð, og minna einstök atriði á
draum Flosa. Einn fjórðungurinn: „Fram gekk
dóms að dómi / dómspakur hinn er lög rakti“ er
ekki alls kostar óskyldur þeim athöfnum sem
gerast á alþingi og Jámgrímur bendir til, jafnvel
þótt þátíð sé beitt, en annars er erfitt að henda
reiður á vísunum í einstökum atriðum, enda eru
þær eitthvað afbakaðar. Draumur Þorsteins Síðu-
Hallssonar var gefinn út af Jóni Jóhannessyni í ÍF
XI (1950), 321-6. Um þetta ritkorn og Þorsteins
sögu Síðu-Hallsonar farast honum orð á þessa
lund: „Upphaf ‘draumsins’ bendir til, að hann sé
kafli úr lengra riti, og er þá varla um annað að
ræða en hann sé ritaður upp úr sögunni, enda ríkir
hinn sami draumaáhugi í báðum." (cvi). Á sama
stað bendir Jón á að Þorsteinn hafi verið veginn
á Svínafelli í Hornafirði.
Nú er athygli vert að í fomum ritum gætir
nokkurs sambands með svínum og draumum. í
Heimskringlu segir frá því að Hálfdan svarta
dreymdi aldrei, og því leitaði hann ráða hvað
hann ætti að taka til bragðs. Þorleifúr spaki sagði
„hvað hann gerði ef hann forvitnaði nokkum hlut,
að hann færi í svínabæli að sofa, og brást honum
þá eigi draumur." Hálfdan fór að þessu ráði og
dreymdi þá mikinn draum. (Hálfdanar saga
svarta, 7. kap.). Efstu stundir sínar í þessu lífi
hírist Hákon Hlaðajarl í svínabæli og Karkur
þræll með honum. Þrælinn drey mir þar fyrir feigð
sinni, og jarl sofnaði einnig og lét illa í svefni, en
enginn veit hvað hann dreymdi.
70
TMM 1990:4