Tímarit Máls og menningar - 01.12.1990, Blaðsíða 50

honum gnæfir Hraundrangi, sem að þessu
sinni nýtur ekki geislanna frá ástarstjöm-
unni. Dranginn er einmanalegur og um-
komulaus og kaldur og tignarlegur — hann
er sorglegur en um leið válegur vitnisburð-
ur um örlög, hann er tákn sveinsins sem
hryggur þráir í djúpum dali, er staddur í
myrkrinu. Hvað þráir hann? Hann þráir
ljósið, hann þykist vita hvar von hans og
veröld öll glædd er guðs loga og hann hristir
af sér hlekki hugans, skuggana af skýjun-
um, hryggðina, hugarvílið eða bringsmala-
skottuna og beinir sjónum frá þessu gæfu-
leysislega reðurtákni þangað sem guðslog-
ann, ástina, er að finna. Hann sökkvir sér—
hvert segir ekki, en ég held að hann sökkvi
sér ofan í sjálfan sig, minningar sínar, hjarta
sitt sem annars er alla jafnan varið og fari
þaðan til fundar við stúlkuna, endurskapi
hana með ýtmstu einbeitingu og sjái hug-
sjónum inn í sál hennar og lifir þar með
hennar lífi, hvert einasta andartak sem hún
lifi skynji hann, finni á ný veröld sína bjarta
og blessaða af guði.
Og þá verða hvörf í kvæðinu, snögglega
skiptir um svið og tíð — skyndilega eru þau
tvö og þau em hátt uppi, þau em að tína
blóm í hárri hlíð og lýsingin einkennist af
glaðværu samspili, einingu — tvö vomm
saman. Hann knýtir blómakerfi og leggur í
kjöltu henni — hún svarar og krýnir hann
blómkórónum aftur og aftur, skoðar hann
og dáist að verki sínu — og afkrýnir hann.
Og hugsunin „lífi þínu lifi“ er áréttuð: „alls
yndi þótti mér ekki vera utan voru lífi lifa.“
Hann vill lifa hennar lífi, sem er þeirra líf.
En náttúran er alsjáandi og alvitur og hún
sér það fyrir sem unglingamir sjá ekki, að
þeim er ekki skapað nema að skilja — og í
lokin er svo sett fram aðgreining manns og
náttúm, að lögmál náttúmnnar, sem er land-
fræðilegur og óumbreytanlegur aðskilnað-
ur sky ldra hluta, nái ekki yfir ást mannanna,
og það er þama sem ég held að guð komi til
sögunnar: hann hefur velþóknun á þessu
sambandi og leyfir því að blómgast að lok-
inni jarðvistinni.
Það sem skrifað hefur verið um Ferðalok,
fram að grein Dagnýjar Kristjánsdóttur, er
annars vegar almennt lof og hins vegar
vangaveltur fram og aftur um aldur og til-
urð kvæðisins, hvort um æskukvæði sé að
ræða, eða hálfgerðan svanasöng. Það tók
okkur hér um bil hundrað þrjátíu og fjögur
ár að komast að niðurstöðum um aldur
Ferðaloka, þá umræðu ætla ég ekki að rekja
hér, bendi einungis á Kvæðafylgsni Hann-
esar Péturssonar, þar sem hann tekur upp
þráðinn frá Páli Bjamasyni og Jóni Sigurðs-
syni frá Kaldaðarnesi og leiðir mörg og gild
rök að því að kvæðið sé ort undir lok ævi
Jónasar, svo gild raunar að heita má að
málið sé útrætt. Skrifin um Ferðalok eru
hins vegar skemmtilegur vitnisburður um
bókmenntaumræðu sagnaþjóðarinnar. Það
er nefnilega eins og Islendingar hafi ekki
getað náð almennilegu sambandi við ljóðið
nema með því að tengja það dálítilli frá-
sögn, rétt eins og ævinlega er skeytt framan
við góðar ferskeytlur — það er eins og
ljóðið opnist ekki nema hægt sé að sviðsetja
það bókstaflega með persónum, það er eins
og við eigum erfitt með að skynja skáldskap
um ástir, nema okkur auðnist að tengja hann
svolitlu slúðri.
Sagan segir frá ferðalagi Jónasar, séra
Gunnars Gunnarssonar í Laufási og dóttur
hans Þóru norður fjöll sumarið 1828. Með
þeim Jónasi og Þóm kviknaði ást og biður
Jónas um hönd stúlkunnar þegar komið er
í Eyjafjörð, en fær afsvar föðurins að sinni,
enda stúlkan aðeins sextán ára og vonbiðill-
48
TMM 1990:4