Tímarit Máls og menningar - 01.12.1990, Blaðsíða 94

Meðan Walser lifði komu út fimmtán bæk-
ur eftir hann. Að öllu samanlögðu lét hann
eftir sig 3 skáldsögur, yfír 200 ljóð og um
það bil 1000 prósa. Hér er sagt „prósi“
vegna þess að það orð á hér betur við en
„smásaga“. Sögur Walsers eru í fæstum
tilvikum smásögur heldur er þar um að
ræða óbundið mál af ýmsum toga, svo sem
athuganir, siemmningar, hugleiðingar, rit-
gerðir, náttúrustúdíur, ævintýri, sendibréf
og ferðalýsingar.
Prósar Walsers eru fullir af almennum
sannindum og háleitum hugleiðingum,
upptalningum og málalengingum, endur-
tekningum og skringilegheitum. Þeir eru
drepfyndnir og taka oft óvæntar beygjur og
stökk. Walser hafði svolítið öran hjartslátt.
Það er auðfundið við lestur sagna hans.
Hann var fljótur að skrifa og datt ekki í hug
að endurbæta það sem einu sinni var komið
á blað. Ef hann hafði skrifað eitthvað gott
þá var það gott eins og það var og ekki
öðruvísi. Ef það var slæmt var því ekki
viðbjargandi og lenti þá á eldinum.
Walser var enginn mannkynsfrelsari og
hann var blessunarlega laus við að vera
einhver stórkostlegur hugsuður. En hann
var einstaklega næmur á hluti í umhverfi
sínu. Enginn hlutur var svo smár og
ómerkilegur að Walser sæi ekki ástæðu til
að tíunda öll tilbrigði hans. Hann hefur
stundum verið kallaður naívur rithöfundur.
Auðvitað ber að taka slíkum merkimiðum
með varúð en það er eitthvað hreint og
saklaust við allt sem hann skrifaði. Hann á
það sameiginlegt með mörgum naívum list-
málurum að heimurinn sem hann lýsir er
ávallt ferskur og nýr. Þegar hann lýsir hlut-
unum er eins og hann sé fyrsti maðurinn
sem gerir það. Honum dugir ekki að lýsa
einhverjum expressjónískum heildaráhrif-
um, nei, það verður að gera þetta almenni-
lega og telja upp hvem einasta hlut sem ber
fyrir augu eða kemur í hugann.
***
Það er einkenni á „söguhetjunum“ í skáld-
sögum Walsers að þær vilja ekki þroskast.
Þær vilja vera fávísar og bamslegar og þær
njóta sín varla nema þær lúti einhverjum
sem rassskellir þær öðm hverju. Sjálfur
hneigðist Walser til að gera lítið úr sjálfum
sér. Hann lofsyngur heimskuna í bréfum til
forleggjara sinna og er sýknt og heilagt að
brýna það fyrir sjálfum sér og öðmm að
vera kurteis, prúður og undirgefinn. Þetta
mætti skýra á þann veg að Walser hafi álitið
að hin sanna viska fælist í auðmýkt og
heimsku. En sú skýring er kannski fullt eins
góð að Walser gekk best að skrifa þegar
hann setti sig í spor fávíss barns eða auð-
mjúkrar undirtyllu. Hann var raunar dálítið
ólíkindatól. Eitt sinn skrifaði hannbónorðs-
bréf til vinkonu sinnar þar sem hann sagði
meðal annars: „Ég óska mér stundum þér
séuð einhver afskaplega fín dama og ég sé
þjónustustúlkan yðar með svuntu og þér
skammið mig duglega þegar ég geri eitt-
hvað rangt.“ Bónorðinu var hafnað og er
talið að Walser hafí ekki tekið það mjög
nærri sér.
★ **
Fyrstu árin eftir að Walser lenti inni á geð-
veikrahælinu fékkst hann svolítið við
skriftir. Til er bréf eftir hann frá árinu 1929
þar sem hann segir með sínu dæmigerða
orðalagi: „Ég er við hestaheilsu en er samt
alvarlega eða óskaplega veikur. Ég er veik-
ur í höfðinu en það er erfitt að segja til um
hvaða veiki þetta er. Hún er víst ólæknandi
en hún kemur ekki í veg fyrir að ég geti
hugsað um það sem ég vil hugsa, að ég geti
92
TMM 1990:4