Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.03.2006, Síða 41

Af þessu aö dæmahafa þroskalieftir líklega
ekki átt sjö dagana sæla. Það þótti heldur
ekki sérlega fínt að láta væna sig um að
vera argur, þ.e. aö vera sá „passívi" í kyn-
mökum tveggja karla:
Hann bað að Refur skyldi gera
mannlíkan eftir Gíslaog Kolbimi.
„og skal annar standa aftar en
annar og skal níð það standa
ávallt þeim tii háðungar
(Skólavefurinn, 2000c).
Gísli Súrsson bregður sér þar að auki í
annað kvngervi með því að dulbúast sem
kona í tilraun til að fela sig fírir óvininum,
auk þess sem skilnaðarmál hljótast af
klæðaburði sem samfí-mdist ekki kyngervi
fólks.
Fleiri jaöarhópa má nefna til sögunnar.
I núgildandi námskrá er ætlast til að
nemendur kynnist einstökum listamönnum
og er Sölvi Helgason tekinn til umfjöllunar
í því samhengi. Varpar ævi hans auk þess
góðu ljósi á stöðu förumanna. niður-
setninga og fatlaðra. Á Skólavefnum er
sagt frá því þegar Sölvi kemur á bæ einn
í Húnavatnssýslu. Þar verður á vegi hans
stúlka að nafni Júliana Sveinbjömsdóttir,
niðursetningur.
Hún var fötluð og talin fákunn-
andi og fávís, jafnvel fáráðhngur.
... Verða þau ástfangin og Sölvi
tekur hana með sér á ferðum
sínum yfir fjöll og heiðar. Þar
sem Júlíana var fötluð og gat ekki
gengið með góðu móti varö Sölvi
að bera hana í poka á bakinu.
Slíkt útheimtir mikla krafta og er
auðsætt af þessu að Sölvi hefúr
verið mikið hraustmenni
(Skólavefúrinn, 2000a).
Svona em efnistökin í dag, virðing borin
fvrir ævi og afdrifum fólks innan
jaðarhópa. en fírir um hálfii öld kvað við
annan tón. I bók Þorsteins M. Jónssonar
eru þrjár setningar um sveitalimi og
uppboð á þeim og svo nokkuð lengri kafli
um fömmenn og flækinga. Þar segir:
Á meðal þessa fólks voru
einstaka hagyrðingar og fróð-
leiksmenn. Sumir umrenningar
voru sæmilega vinnandi, en
fengust ekki til að vinna á sama
bæ nema dag og dag í senn. Aðrir
vom húðarletingjar. ... Þá var í
þessum flokki geðbilað fólk,
hálfvitar og jafnvel vitskertir
menn, sem gátu verið hættulegir
(Þorsteinn M. Jónsson, [1958],
bls. 17).
Þetta em ekki beinlínis vinsamleg orð um
þeirra tima öryrkja og geðfatlaða, en hafa
ber í huga að nokkuð langt var í land hvað
varðar pólitíska rétthugsun vorra tíma.
Við þekkjum jú þróunina hvað þetta varðar
sem kristallast í hinum klassísku dæmum
um „lesbísku fóstruna" sem varð að
„samkvnhneigða leikskólakennaranum"
og „tossann og villinginn" sem er nú er
haldinn „athyglisbresti" og „þrjósku-
röskun".
Það er auðvitað umdeilanlegt hve langt
skuli ganga i að skýra misskiptingu fomra
samfélaga með beinum tilvísunum í
nútíma þjóðfélag og nútíma jaðarhópa -
sumir þeirra jafnvel alveg nýtilkomnir i
orðaforöa okkar. í Noregi hefur
umQöllunin um þetta verið á þeim nótum
að vanda þurfi efnistök og gæta orðavals