Peningamál - 01.12.2005, Blaðsíða 93

L ÍFEYRISS JÓÐIR – FRAMTÍÐARHORFUR
OG ÓVISSUÞÆTTIR
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
5
•
4
93
Stjórnir lífeyrissjóða búa ekki yfi r þekkingu sem dugir til að spá
vaxta breytingum á borð við þær sem reiknað er með á miðferlinum 20
ár fram í tímann. Líklegri mynd af því hvernig spáð yrði við þessar að-
stæður væri eitthvað á þá leið að spáð væri 3,5% vöxtum í framtíðinni
þangað til vextir tækju að falla. Gerum ráð fyrir að fallinu og föstum
2,5% vöxtum yrði síðan spáð rétt.
Vaxtalækkun leiðir til þess að lífeyrissjóðir þurfa að lækka lífeyri
eða hækka iðgjöld, hvort sem réttindaöfl un er föst eða fylgir aldri.
Möguleikinn á að ná jafnvægi í sjóðunum með því að lækka lífeyri
takmarkast af ákvæði um lágmarkslífeyri og hér skoðum við eingöngu
þann kost að iðgjöld séu hækkuð.
Ef iðgjald er hækkað til að mæta lægri ávöxtun í sjóði með jafna
réttindaöfl un er nærtækast að nýja iðgjaldið gefi sama stigafjölda við
sömu laun og það eldra þannig að eftirlaun haldist óbreytt hlutfall af
launum. Þeir sem þegar eru komnir á eftirlaun halda þá sínum eft-
irlaunum óskertum án þess að greiða neitt fyrir það. Þarna fá allir
sömu eftirlaun fyrir sömu ævitekjur, en hinir yngri greiða hærri iðgjöld
fyrir sömu réttindi. Nokkur réttlæting á ávinningi hinna eldri af þessu
fyrirkomulagi er að iðgjöldunum, sem þeir eru búnir að greiða og
fengu hlutfallslega meiri réttindi fyrir en þau sem eftir er að greiða,
hefur þegar verið ráðstafað með hærri ávöxtun en reiknað er með að
fá fyrir verðbréf sem keypt verða í framtíðinni.
Lítum nú á hvernig þetta horfi r við í sjóði með aldurstengd
rétt indi. Til að fá hárnákvæma réttindaöfl un eftir aldri þyrfti stöðugt
að skipta um feril meðan vextirnir væru að breytast, en líklega yrði
nú látið duga að gera það sjaldnar. Með lægri vöxtum verður minni
breyting á réttindaöfl un eftir aldri. Beinast liggur við að iðgjöld eftir
vaxtabreytinguna væru ákveðin þannig að sá sem væri í sjóðnum frá
27 ára aldri fengi sömu eftirlaun og fyrir breytinguna. Þetta er sýnt í
mynd 13, en þar sýnir annar ferillinn hvaða réttindi eru veitt fyrir breyt-
inguna og er eins og efsti ferillinn á mynd 12. Hinn ferillinn miðast við
2,5% vexti og 13,4% iðgjald til að greiða elli- og örorkulífeyri, en það
veitir sömu réttindi og efri ferillinn miðað við greiðslur í 40 ár og enga
breytingu á launum með tíma eða eftir aldri. En þessi iðgjaldahækkun
dugar sjóðnum ekki. Sjóðfélagi um fertugt þegar breytingin á sér stað
gæti hafa greitt til sjóðsins í 20 ár. Hann hefur öðlast lífeyrisréttindi
samkvæmt spá um 3,5% vexti um alla framtíð og er kominn með hátt
hlutfall þeirra lífeyrisréttinda sem horfur voru á að hann öðlaðist sam-
kvæmt fyrri aldurstengingu og iðgjaldi. En við vaxtabreytinguna færist
réttindaöfl un hans á feril þar sem hærra hlutfall réttinda myndast á
síðari hluta starfsferilsins. Heildareftirlaun þessa starfsmanns verða því
talsvert hærri en reiknað er með í hvorum ferli fyrir sig. Þau eftirlaun
dugir ofangreint iðgjald ekki til að greiða. Nærtæk lausn á þessu væri
að lækka áunnin réttindi um ákveðið hlutfall um leið og nýr ferill ald-
urstengdra réttinda tekur gildi.
Hugum þá að sjóðfélaga sem kominn er fast að eftirlaunaaldri og
búinn að safna eftirlaunaréttindum alla sína starfsævi samkvæmt ald urs-
tengdu réttindaferli sem reiknaði með 3,5% vöxtum allan tímann. Það
veitti hærri réttindi en nýi ferillinn framan af en lægri síðari árin og heild-
ar réttindi hans eru í samræmi við þau sem sjóðurinn ætlast til að ná.
Hann yrði þarna fyrir óvæntri kjararýrnun og hefur ekkert ráðrúm til að
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
4,0
2,5% raunvextir, 13,4% iðgjald
3,5% raunvextir, 10% iðgjald
66615651464136312621
Mynd 13
Tveir ferlar aldurstengdrar réttindavinnslu
sem veita sömu ellilífeyrisréttindi
Hlutfall af launum (%)