Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1988, Qupperneq 79

Er þörf á endurmati ísl. kirkjusögu
námskeið í grundvallaratriðum miðaldaguðfræðinnar við heimspekideild
Háskóla íslands?
Nú virðist nokkuð áberandi, hve rómversk-kaþólska kirkjan leggur
oft ríka áherzlu á þátt sinn í sögu kristni á vesturlöndum; jafnframt virðist
þá vera gjört minna úr hlut annarra ekki sízt þeirra, sem voru í andstöðu
við hana; um þá er jafhvel að mestu þagað á stundum.
Sem dæmi má nefha kristnun Norðurlanda; þar hefur rómversk-
kaþólsk söguhefð nefht Ansgar „postula Norðurlanda“. Nú mun öllum
heimildum bera saman um það, að Ansgar hinn franski hafi verið mætur
maður og vel kristinn. Hitt orkar vart tvímælis, að hann rís tæpast undir
þessu heiti; til þess vom trúarleg áhrif hans á Norðurlöndum alltof lítil,
náðu naumast nema til syðstu héraða Danmerkur í Holtsetalandi og
Slésvík.
Það virðist ljóst, að krismun Danmerkur, Noregs, Færeyja og íslands
hafi að vemlegu leyti orðið fyrir bein eða óbein áhrif frá kirkju
Bretlandseyja. Keltneska kirkjan á írlandi og í Skotlandi var um alllangt
skeið skæður keppinaumr rómversk-kaþólsku kirkjunnar, en varð að
lokum að lúta í lægra haldi; óneitanlega læðist að sá gmnur, að stundum sé
reynt að breiða yfir áhrif keltnesku kirkjunnar, en lögð áherzla á að gjöra
hlut rómverskrar kirkju því meiri.
Þetta sést m.a. glöggt af frásögnum um upphaf íslenzkrar sögu;
ýmislegt bendir til þess, að þar sé þagað um þátt keltnesku kirkjunnar.
Vitað er og viðurkennt, að írskir munkar, papar, hafi fyrstir manna setzt
að á íslandi; hitt er með öllu óljóst enn, hver áhrif þeir höfðu hér og hver
afdrif þeirra urðu eftir að norrænir víkingar hófu hér landnám.
Hér vakna ýmsar spennandi spumingar, sem enginn kann enn svör
við. Ari fróði ritar um papa í íslendingabók, þótt sú frásögn geti vart
verið styttri; hún er svohljóðandi:
„í þann tíð vas ísland viði vaxit á miðli fjalls ok fjöru. Þá váru hér menn
kristnir, þeir es Norðmenn kalla papa, en þeir fóru síðan á braut, af því at
þeir vildu eigi vesa hér við heiðna menn, ok létu eptir bækur írskar ok
bjöllur ok bagla; af því mátti skilja, að þeir váru menn írskir.“
Fáorðari gat þessi frásögn vart orðið; óneitanlega hefði verið
forvimilegt að vita meir um papa og dvöl þeirra á fslandi. Þessi fáorða
frásögn vekur enn meiri furðu, þegar þess er gætt, að Ari fróði var
prestur og hefði því mátt ætla, að hann hefði meiri áhuga á að greina frá
krismum frumbyggjum landsins.
Nú er vitað, að Ari fróði samdi tvær gjörðir íslendingabókar; var
bókin samin að beiðni þeirra biskupanna Þorláks Runólfssonar í Skálholti
og Ketils Þorsteinssonar á Hólum á fyrri hluta 12. aldar; þeir vom báðir
fulltrúar rómversk-kaþólsku kirkjunnar, eins og raunar Ari sjálfur. Hvers
vegna létu þeir biskupamir Ara endurskoða fyrstu gjörð íslendingabókar?
Það veit enginn; hitt er forvimilegt að spyrja, hvort Ari hafi ef til vill
upphaflega sagt eitthvað meir um þessa kristnu fmmbyggja en þessir
77
L