Þjóðviljinn - 18.01.1983, Blaðsíða 11

Kveðjuorð
Þriðjudagur 18. janúar 1983 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 15
Rósberg G. Snædal, rithöfundur
Margra glaðra og góðra stunda
minnist ég og mitt fólk í návist Rós-
bergs G. Snædal, sem nú er kvadd-
ur með söknuði af þeim, sem hann
þekktu, nutu samfyigdar hans og
vináttu.
Hans er gott að minnast, og nú
þegar hann er allur er mér efst í
huga þökk fyrir framlag hans allt í
þágu stjórnmálasamtaka sósíalista
þar sem leiðir okkar lágu saman
um langt skeið.
Ég minnist þess þakklátum huga
hvern stuðning og uppörvun hann
veitti mér, þegar að mér var lagt að
taka efsta sæti á framboðslista Al-
þýðubandalagsins á Akureyri við
bæjarstjórnarkosningarnar vorið
1970, en sá slagur allur þótti eng-
um, sem til þekkti, árennilegur.
Þá átti Alþýðubandalagið sann-
arlega í vök að verjast hér á
staðnum. Harðvítug innanflokks-
átök voru nýafstaðin, og hart var
að því sótt úr öllum áttum. Þá var
hans liðveisla þung á metum, og
Rósberg dró ekki af sér. Hann var
gæddur glöggskyggni á málefnin
hverju sinni og þeirri ratvísi, að
ævinlega stóð hann þeim megin
víglínunnar sem réttlátur málstað-
ur og framsækinn átti á brattann að
sækja.
Rósberg átti um áratuga skeið
drjúgan hlut að blaðaútgáfu sósíal-
ista hér um slóðir, og hún hefði
verið snauðari að líflegu framlagi
og ekki eins vakandi hefði hans
ekki notið við. Þar var skarð fyrir
skildi, þegar hann fluttist héðan
fyrir nokkrum árum.
Af löngum kynnum er mér
minnisstæð sú samræðulist, sem
honum var lagin og ef til vill er sem
óðast að hverfa í hringiðu nútím-
ans. Hann var horttveggja í senn
listfengur sögumaður og íhugull
áheyrandi. Alltaf var hann sama
prúðmennið á hverju sem gekk,
varkár í dómum og velviljaður í
garð samferðamanna. Skopskynið
brást aldrei, heldur ekki þegar
harðast blés.
Margvísleg störf stundaði Rós-
berg um dagana. Af ritstörfum er
hann löngu þjóðkunnur bæði í
bundnu og óbundnu máli, og kvið-
lingar hans urðu snemma fleygir.
Hann vann algeng verkamanns-
störf, og um árabil kenndi hann við
Barnaskóla Akureyrar. Er mér vel
kunnugt um að þar hafði Rósberg
þau tök á ungviðinu, að þeir bekk-
ir, sem ekki þóttu til þess fallnir að
lúta hefðbundnum aga í hvívetna,
voru spakir og ljúfir þegar hann
stóð að uppfræðslunni. Hann tal-
aði ekki til barnanna á neinni tæpi-
tungu, en tók þau alvarlega eins og
hvert annað fullgilt fólk.
Nú að leiðarlokum er mér þökk í
huga fyrir vináttu og alla sameigin-
lega baráttu, og ég votta börnum
hans og öðrum vandamönnum
innilega samúð.
Soffía Guðmundsdóttir.
Þótt gleðibikar gjarnan tœmist fljótt
oggœfuhnoðann undan renni skjótt,
þóttgrösin sölni bœði á akri og engi,
er eilífðin til augnabliksins sótt
og örskotsstundin getur varað lengi.
Svo kvað skáldið og fræðarinn
Rósberg G. Snædal, sem nú hefur
kvatt vora jarðnesku vist.
„Vertu sæll“, sagði hann við mig á
börunum í sjúkrabílnum, sem flutti
hann í sjúkrahúsið á Sauðárkróki,
þar sem hann lést um kvöldið. Ekki
átti ég von á því að þetta væri hinsta
kveðja hans til okkar.
Rósberg Guðnason Snædal
fæddist 8. ágúst 1919 í Kárahlíð í
Laxárdal í Austur-
Húnavatnssýslu. í Laxárdalnum
ólst hann upp, eins og alþýða
manna í þá daga, við heldur kröpp
kjör, en með vonarneista í brjósti.
„Islandi allt“ var kjörorð æsku-
fólks þeirra tíma. Rósberg G. Snæ-
dal var ekki hlutlaus áhorfandi
þegar íslenska þjóðin braut af sér
viðjar erlends oks og aldabasls,
heldur var í fylkingarbrjósti þeirra,
sem vörðuðu leið sjálfsbjargar og
sjálfstæðis og börðust fyrir frelsi og
jafnrétti allra manna.
Fagnið þið, börn mín, frelsi
sumardags,
fagnið, því nú er runnin
langþráð stund,
fagnið og njótið vorsins Ijóðalags,
lagt er hið dýra gull í ykkar mund.
Rósberg G. Snædal átti vopn,
sem hafa orðið íslensku þjóðinni
drýgri til sigurs en járn og púður.
Þau voru skáldskapargáfa og
beinskeyttur-penni. Með hvössum
greinum, vísum og ljóðum vakti
hann með þjóðinni og hvatti til
dáða:
Frumburðarrétt átt þú
til þessa lands,
þessvegna skaltu vaka oggœta hans.
Síðari hluta ævi sinnar var Rós-
berg við kennslu, og lét honum vel
að miðla æskufólki af nægtbrunni
sagna og fróðleiks, innræta virð-
ingu og ást á íslenskri tungu og ís-
lenskri náttúru. Síðustu sex árin
var hann barnakennari hér á HóÞ
um í Hjaltadal. Tók hann tryggð
við dalinn, er minnti hann á æsku-
slóðir, sem nú eru eyddar byggð.
Ljómi fornrar helgi og sagna lét vel
að skaphöfn hans:
Gusti svalt um koll og kinn,
kostur valtur falinn,
leitar alltaf andi minn
inn í Hjaltadalinn.
Leiðir okkar Rósbergs lágu
saman fyrir tæpum tveimurárum.
Varð hann strax fjölskylduvinur.
Börn hændust að honum hvar sem
hann kom. Gerði hann sér jafnan
far um að sýna málum þeirra
áhuga, hlusta og fræða. Litla dóttir
okkar, Laufey, taldi hann sinn
besta vin.
Rósberg var félagslyndur og
hrókur alls fagnaðar í vinahópi.
Kímni hans, hnyttni og hreinskilni
var viðbrugðið. Hér söknum við
vinar í stað, en erum jafnframt
þakklát fyrir að hafa kynnst og átt
„örskotsstund" með Rósberg G.
Snædal. Og megi „skeyti“ hans
verða hverjum og einum áminning
og hvatning:
Geta hverja gróðurnál
glatt með von og trausti
þeir, sem eiga í sinni sál
sumarmál að hausti.
Börnum hans og öðrum aðstand-
endum sendum við samúðar-
kveðjur.
Jón Bjarnason.
Stundum erum við sátt við okkar
nánustu tilveru og allt það sam-
ferðafólk, sem við eigum að ættingj-
um og vinum. Og við uggum ekíci
að okkur og finnst að þetta ástand
sé varanlegt um langa framtíð.
Síðan gerist það alloft að
dauðinn lætur snögglega og óvænt
til sín taka og tilveran hefur skipt
um svip, það er skarð fyrir skildi og
við finnum til svíðandi tómleika-
kenndar.
Okkur hjónunum hafði alltaf
fundist sjálfsagt að það gerðist í
nokkur skipti árlega að Rósberg G.
Snædal kæmi á heimili okkar sem
einn af okkar bestu heimilisvinunt
og ræddi við okkur um liðna daga
og líðandi stund af því lífræna fjöri
og einlægni, sem honum var svo
eiginleg.
Á meðan ekki var vík milli vina,
bar fundum oft saman og hann leit
inn til okkar, stundum árla dags en
stundum síðla kvölds. Ævinlega
heilsaði hann okkur af hlýju og
fögnuði og hafði um okkur fögur
orð, og þá gat okkur stundum
fundist að ánægjulegt hefði verið
að vera dálítið betur úr garði
gerður og verðskulda þau bókstaf-
lega. Sú stund, sem hann stóð við,
var ævinlega skemmtileg sem best
mátti verða. Hann hafði oftast nýj-
ar stökur að færa, kveðnar af fimi,
glettni og gáska, og nýjar uföu til á
stundinni og við hjálpuðumst að
við rím og hugdettur, þó að Rós-
F. 8. ág. 1919
D. 9. jan. 1983
bergværi raunar ekki hjálparþurfi í
þeim efnum. Og hann sagði tíð-
indi, forn og ný og sagði frá á kj arn-
góðu máli, færði í stílinn og hag-
ræddi orðum og atvikum svo að
engin hætta væri á að hversdags-
leikinn setti svip á umræðuefnið.
Gott er nú að minnast svo góðra
stunda, þó að það veki sakn-
aðarkennd að hugsa til þess, að hér
eftir gerast'ekki fleiri slíkar.
Þegar síminn hringdi hjá okkur
að morgni 10. janúar og Guðrún
svaraði, sá ég samstundis að henni
var sárlega brugðið, og vissi að nú
var ekki góðra tíðinda að vænta,
enda reyndist svo. Rósberg Snædal
var dáinn.
Fregnin sú var svipleg og óvænt,
því að ekki vissum við annað en að
hann væri heill heilsu og hefði ekki
kennt sjúkleika á undanförnum
árum.
Én nú hafði verið kveðinn upp sá
dómur, sem ekki verður áfrýjað.
Þegar við komum til Akureyrar
árið 1946, var Rósberg sá maður,
sem við kynntumst einna fyrst og
best af bæjarbúum. Hann var þá
ritstjóri „Verkamannsins" og sú
staða þótti á þeim árum hvorki veg-
leg né arðvænieg og hefur að líkind-
unt mátt teljast til þegnskyldu-
vinnu.
Kynnin við Rósberg voru okkur
mikils virði því að auk þess sem við
nutum hans lífræna og sérstæða
persónuleika, kom hann okkur
fljótlega í kynni við bæjarskáldin,
Heiðrek Guðmundsson, Kristján
frá Djúpalæk, Guðmund Frímann,
Sigurð Róbertsson, Davíð Áskels-
son og fleiri.
Þessi kynni hafa orðið okkur
dýrmæt og heldur væri dauflegra
um að litast í veröld minninganna
hefðu þessir menn og þeirra konur
aldrei komið þar við sögu. Leiðir
okkar Rósbergs hafa legið nokkuð
mikið saman á liðnum árum, bæði í
einkamálum og ekki síður í félags-
málum og einnig kenndi hann um
skeið við Barnaskóla Akureyrar,
þar sem ég var húsvörður.
Kennslustarf fór honum vel úr-
hendi og ekki mun hann hafa þurft
stríða við agavandamál, því að
honum var lagið að vera félagi
nemenda sinna og smámunasemi
átti hann ekki til.
Rósberg var hagleiksmaður og
stundaði smíðar og skrautritun
fékkst hann við í tómstundum. Rit-
störfin voru honum tómstundaiðja
og þó að mikið liggi eftir hann í
rituðu máli, er það skaði að hann
sinnti þeim ekki meira en raun varð
á, því að hann var með afbrigðum
vel ritfær, ekki síst þegar hann
ræddi sögulega fortíð og skráði
mannlífsþætti af reynslu sinni og
annarra. Fáir munu jafnast á við
hann sem vísnasmið og kemur þar
til einstök rímleikni og kímnigáfa
og tilfinningahiti, þar sem við á.
Um nokkurt skeið vann hann
sem verðgæslumaður á Akureyri,
en síðustu árin fékkst .hann að
mestu við kennslu, fyrst á Skaga,
bæði í Húnavatnssýslu og Skaga-
firði en nú allra síðustu árin var
hann kennari við Barnaskólann á
Hólum í Hjaltadal.
Rósberg var giftur Hólmfríði
Magnúsdóttur, hins þjóðkunna
fræðimanns á Syðra-Hóli í Húna-
þingi, og konu hans, Jóhönnu
Albertsdóttur.
Hólmfríður er hin ágætasta
kona, eins og hún á ætt til og heim-
ili þeirra hjóna var hið geðfelld-
asta og þar var gott að koma sem
gestur.
Þau hjónin slitu samvistum íyrir
allmörgum árum.
Börn þeirra hafa öll reynst hinar
mætustu manneskjur og hafa erft
mannkosti og margvíslega hæfni
frá foreldrum sínum. Þau eru:
Húnn, flugumferðarstjóri, Ak-
ureyri, Hólmsteinn, húsasmiður,
Akureyri, Aðalgunnur Gígja, hús-
freyja Dagverðareyri, Þórgunnur
Harpa, starfar við Norrænu
þjóðfræðastofnunina í Stokkhólmi
við rúnalestur, Magnús Hreinn,
háskólanemi, Reykjavík, Guðni
Bragi, iðnaðarmaður, Akureyri.
Ég naut þess einn vordag að
ganga með Rósberg fram og aftur
um allan Laxárdalinn í Húnaþingi,
en þar eru æskustöðvar hans og
flestir bæir komnir í eyði, þar á
meðal Kárahlíð þar sem hann var
fæddur og foreldrar hans bjuggu,
Guðni Sveinsson og Kleminsína
Klemensdóttir.
Þetta ferðalag var góð kennslu-
stund fyrir mig, bæði í landafræði
og mannlífsfræði, því að Rósberg
kunni skil á bæjuni og búendum
langt aftur í fortíðina. Hann fór
einnig með mig á heimili foreldra
sinna sem bjuggu á Skagaströnd,
og þar var hann auðsjáanlega
hafður í miklum kærleikum.
Þó að Rósberg ætti við ýntsa
örðugleika að stríða í lífsbaráttunni
og ekki gengi ævinlega allt að ósk-
um, mátti hann teljast mikill
gæfumaður.
Hann átti margt til að miðla öðr-
um, og því verður hans saknað
lengi.
Hann var maður, sem ekki
gleymist fyrst um sinn.
Einar Kristjánsson.
Rósberg G. Snædal er látinn. Á
miðjum degi eins og hann átti að
sér, að kvöldi allur, hjartað
brostið.
Það var haustið 1976 að leiðir
okkar lágu saman. Þá réðst Rós-
berg kennari að Barnaskólanum á
Hólum í Hjaltadal, en ég var þá
kennari við Bændaskólann á
staðnum. Við höfðum ekki sést, en
ég hafði heyrt og séð vísur hans og
ljóð og kunni jafnvel örfáar vísur
hans. Þótt margar þeirra væru ort-
ar með snilldartökum, þá reyndist
sem endurskin eitt að hafa heyrt
þær miðað við að kynnast mannin-
um sjálfum.
Saga Rósbergs var orðin löng
áður en hann fluttist í Hóla. Hann
fæddist í Kárahlíð í Laxárdal í
Austur-Húnavatnssýslu hinn 8. ág-
úst 1919. Foreldrar hans voru
Klemensína Klemensdóttir og
Guðni Sveinsson, bóndi þar og á
fleiri jörðum í sömu sveit, en Lax-
árdalur er nú að mestu í eyði. Á
uppvaxtarárum Rósbergs var hér
kreppa í landi og rnótaði hún án efa
lífsskoðanir hans. Utan barnaskól-
anáms í nokkra mánuði átti hann
ekki kost á annarri skólagöngu en
skammri skólavist í Reykholts-
skóla, þá kominn fast að tvítugu.
Sjálfsnámið varð honum drýgst.
Með áhuga og ástundun náði hann
afburða góðum tökum á íslensku
máli. Málið varð honum lifandi
vopn og fátt var það sem hann velti
meira fyrir sér en þanþol þess, ný-
yrði og orðaleikir.
Rósberg var t.d. eitt sinn í fram-
boði til Alþingis í N-Þingeyjarsýslu
fyrir Sameiningarflokk alþýðu sós-
íalistaflokkinn og ferðuðust fram-
bjóðendur saman í bíl milli fundar-
staða. Áðu þeir í Ásbyrgi í
blíðskaparveðri og þar orti hann
eftirfarandi vísu til Hermanns
Jónssonar, frambjóðanda Þjóð-
varnarflokksins:
Hér er ró og hér er friður,
hér er rómantíkin nóg.
Halla ég mér helst að yður
„Hermanns hvíld í dimmum skóg.“
Eftir að hafa leitað fyrir sér að
lífsbraut settist Rósberg að á Akur-
eyri, kvæntist þar Hólmfríði Magn-
úsdóttur, Björnssonar, bónda og
fræðimanns á Syðra-Hóli, hinni
ágætustu konu. Börn þeirra eru:
Húnn, flugumferðastjóri á Akur-
eyri; Hólmsteinn, byggingameist-
ari á Akureyri; Gígja húsfrú á
Dagverðareyri í Eyjafirði; Þór-
gunnur, fil.kand. og rúnafræðingur,
búsett í Svíþjóð, Magnús, cand.
ntag. í íslenskum fræðum, í
Reykjavík og Guðni Bragi, pípu-
lagningamaður á Akureyri. Þau
Hólmfríður slitu samvistum árið
1971.
Framan af vann Rósberg hvers
kyns verkamannavinnu á Akur-
eyri, síðar varð hann m.a. starfs-
maður Verðlagsskrifstofu og eftir
það barnakennari á Akureyri. Þar
sem hann hafði ekki réttindi hélt
hann ekki þeirri stöðu til lengdar,
og réðst þá kennari á Vopnafirði
einn vetur og Stórutjarnarskóla
annan. Eftir það var liann farkenn-
ari í báðunt hreppunum á Skaga í
fjóra vetur og að lokum við Barna-
skólann á Hólum til dauðadags eða
á sjöunda vetur.
Þetta er sá ytri rammi sem líf
Rósbergs fellur í og fletta má upp í
opinberum gögnum, að því við-
bættu að hann átti sæti í stjórnum
margra félaga, og oftast ritari,
þ.á.m. í Verkamannafélaginu Ein-
ingu í unt aldarfjórðung.
En hvernig var svo maðurinn
sjálfur sem að baki bjó? Eðli hans
var ekki að brjótast áfram til auðs
og frama, heldur að skipa sér í sveit
með þeint minni máttar, níðast
ekki á neinum en gefa af sjálfum
sér. Sérréttindi höfðuðu ekki til
hans. Eftir að hann fluttist í Hóla
urðu margir til að falast eftir hon-
um til smíða. Þá vinnu seldi hann
ódýrt og kunni ekki að innheimta.
Fljótlega á Akureyrarárum Rós-
bergs var farið að leita til hans um
að yrkja og flytja skemmtiþætti á
samkomum. Það var hlutverk sem
lét honum afar vel. Þar naut sín
hagmælska hans, orðsnilld og
leikarahæfileikar. Slíkur kveð-
skapur er oftast burtdinn stund og
stað og fyrnist fljótt. Rósberg safn-
aði þessum kveðskap saman, bæði
eftir sig og aðra Akureyringa og gaf
út ásamt öðru gamanmáli í bókinni
„Nú er ég kátur“, sem er reyndar
safnrit fjögurra bóka þar sem hver
lína í hinni kunnu vísu „Nú er
hlátur nývakinn" er bókarheiti. Á
Akureyri var á þeim árum einstakt
mannval skálda, hagyrðinga og
húmorista, oft í einni og sömu per-
sónunni og er reyndar enn, þótt
nokkrir séu farnir yfir móðuna
miklu og aðrir fluttir burt. Þessi
hópur var Rósberg afar kær, en efst
bar þar þá Heiðrek Guðmundsson,
Kristján frá Djúpalæk og Einar frá
Hermundarfelli.
Einstök dæmi segja oft meira en
langt mál. Mig langar því að nefna
dæmi um þennan þátt í lífi Rós-
bergs. Eitt sinn gerðist það að ólæti
urðu á dansleik á Akureyri og var
lögreglan kölluð til að skakka
leikinn. Hún réð þó ekki við ofur-
eflið og gat lítið aðhafst, en um
málið var að sjálfsögðu skrifuð
skýrsla eins og önnur lögreglumál.
Um þetta atvik orti Rósberg gam-
anbrag í orðastað lögreglunnar,
fékk lánaðan lögregluþjónsbúning
Framhald á bls. 16