Tíminn - 30.11.1954, Blaðsíða 5

TÍMINN, þriðjudaginn 29. nóvember 1954.
5
5371. blað.
Stóriðnaður á Islandi með aðstoð erlends fjármagns
Erindi Steingríms Ilermannssennr flutt á
fundi RafmagnsverkfraefSingafél. íslands
í sambandi við erincji það, sem hér birtist, vil ég taka
fram eftirfarandi.
Erindi þetta var flutt á fwndi í einni deild Verkfræðinga
félags íslands, Rafmagnsfræðingadeildinni, þann 24. þ. m.
Jafnframt var öllum verkfræðingum boðin þátttaka. Það
var þó ekki ætlun mín að birta erindi þetta opinberlega,
heldur í tímariti V. F. ásamt umræðum. Einhverjir aðrir á
fundi þessicm kusu þó aðra leið. Þann 26. þ. m. birti Þjóð-
vtljinn undir heilsíðufyrirsögn mjög afbakaða frásögn af
fundinum og notaði til árása á ríkisstjórnina. Opinberar
skýrslur af fundtcm félagsins eru þó samkvæmt lögum þess
algjörlega óheimilar án samþykkis fundarins.
Á öðrum stað í blaðinw er yfirlýsing frá stjórn V. F. í.
og R. V. F. í. þar sem tekið er fram að frásögn Þjóðviljans
sé birt án leyfis Fróðlegt væri að vita hvernig Þjóðviljinn
afsakar heimildarmann sinn, sem þannig hefir brotið lög
félags síns. Vera má að það verði honum og blaðinu helzt
til afsökunar að frásögnin er svo afbökuð af rangfærslum
að hún getur varla talizt skýrsla af fundinum.
Til þess að hið retta komi fram í þessu máli hefi ég
kosið að birta erindið í heild. S. H.
VerkfræSingar.
f fundarboði því, sem ykk
ur var sent, er sagt, að ég
muni ræða um stóriðnað á ís
landi. Erindi mitt mun verða
nokkuð þrengra en þar er gef
ið til kynna. Ég hef hugsað
mér að'ræða um þátttöku er-
lends fjármagns i elektro-
kemiskum og eiektro-metal-
urgiskum stóriðnaði hér á
landi.
Eflaust eru margir hér inni,
sem hafa myndað sér ákveðn
ar skoöanir um þátttöku er-
lends fjármagns í íslenzkum
stóriðnaði, og gætu ekki síður
rætt þetta mál en ég. Þó hef
ég upp á síðkastið haft allgóð
tækifæri til að kynnast þess
um málum. Með aukinni kynn
ingu hef ég sannfærzt betur
um það, að slíkur stóriðnaður
getur átt hér mikla framtíð.
Þar sem ekki er ólíklegt, að
þátttaka erlends fjármagns í
stóriðnaði hér á landi geti inn
an skamms orðið að stórmáli,
þykir mér tími til kominn að
umræður hefjist um mál
þetta á opinberum vettvangi,
ekki sízt meðal okkar verk-
fræðinga. Sá er tilgangurinn
með þessu erindi mínu.
Forsaga.
Eins og kunnugt er, var á
tímum Einars skálds Bene-
diktssonar nokkur gaumur
gefinn nýtingu vatnsorku okk
ar til stóriðnaðar. Árið 1917
birtust í bókarformi athugan
ir, sem norska fyrirtækið Tit
an hafði látið verkfræðinginn
Sætersmoen framkvæma á
virkjun Þjórsár, en það fyrir
tæki átti þá vatnsréttindi í
þeirri á. Athuganir þessar telj
ast nú gamlar og úreltar, en
þær eru þó að mörgu leyti
mjög lærdómsríkar.
Erlends áhuga fyrir stóriðn
aði hér á landi hygg ég að
síðan hafi ekki að ráði orðið
vart fyrr en árið 1942. Þá
komu hingað til lands fulltrú
ar fyrirtækLsins The British
Aluminium Company. Sá ár-
angur varð af þeirri för, að
fyrirtækið lét athuga virkjun
arskilyrði í Þjórsá, einkum við
Búrfell sumrin 1946—47. Ekki
varð þó úr framkvæmdum að
sinni. Bar fyrirtækið við dýr-
tíð hér.
Árið 1951 tilkynnti The
British Aluminium Company
íslenzku ríkisstjórninni, að
það hefði nú áhuga á því að
endurskoöa aðstæður til alu-
minium iðnaðar hér á landi,
enda voru þær nú breyttar
með gengisfellingu krónunn-
ar.
Skömmu seinna fréttist
einnig um áhuga nokkurra
annarra aluminiumframleið-
enda að athuga skilyrði hér á
landi til slíkrar framleiðslu.
Fyrirtækjum þessum var
yfirleitti tilkynnt, að ís-
lenzha ríkisstjórnin hefði
ekkert við það að athuga,
að þaa sendu hingað heim
fulltrúa til að gera sér grein
fyrir aðstæðum hér, enda
væri það á kostnað fyrir-
tækjanna og án nokkurra
skuklbindinga af ríkisstjórn
arinnar hálfu.
Þetta varð til þess að hing
að komu í sumar sendimenn
frá þremur aluminiumfram-
leiðendum. Þeir voru frá Alu-
minium Industrie de Laus-
anne í Sviss, The Aluminium
Limited í Kanada og The
British Aluminium Company,
og dvöldu hér í eina til þrjár
vikur. Ég var með þessum
mönnum þann tima, sem þeir
voru hér, sem eins konar fylgd
armaður, og var það mér oft
til mikils fróðleiks.
Einnig hef ég leitazt nokk
uð við að kynna mér svipaðar
framkvæmdir í öðrum lönd-
um, einkum Noregi og Kan
ada, og mun ég koma að því
síðar.
Getum við byggt upp stór-
yðju án aðstoðar.
Því er stundum haldið
fram, að við íslendingar get
um sjálfir byggt upp stóriðju
án aðstoðar Slíkt er ef til vill
hugsanlegt en ég álít það
mjög vafasamt, ef við eigum
ekki á sama tíma að hefta okk
ur í afar hættulega skulda-
fjötra, ef lán eru þá fáanleg.
Slík þróun mundi verða alltof
hægfara að mínum dómi.
Þessir menn nefna oft
Áburðarverksmiðjuna h.f.
sem sönnun þess, að við ís-
lendingar getum sjálfir byggt
upp stóriðnað. Ef fjárhagshlið
verksmiðjunnar er atliuguð
kemur í ljós, að hún er fremur
sönnun hins gagnstæða. Mik
ill hluti af því erlenda fjár-
magni, sem fékkst til verk
smiðjunnar, var framlag frá
Marshallaðstoðinni. Án þess
framlags er mjög ólíklegt, að
við hefðum getað byggt verk
smiðjuna. Ekki er hægt að Dú
ast við slíku í framtíðinni.
Einnig má benda á, hve
erfitt hefir reynzt að fá lán
til sementsverksmiðjunnar,
sem þó er tiltölulega lítið fyrir
tæki og arðvænlegt.
Virkjun stórvatna.
Sagan er ekki öll sögð. Und
irstöðuskilyrði fyrir stóriðnað
er ódýr og stöðug raforka.
Samkeppnisfæra raforku til
stóriðnaðar er varla hægt að
framleiða hér á landi nema
með því að vifkja allstórt, til
dæmis 150 til 200 þús. kw., í
okkar beztu fallvötnum. í
fljótu bragði virðist helzt
koma til greina að virkja í
Þjórsá eða Jökulsá á Fjöllum.
Ekki virðist líklegt að orkan
yrði eins ódýr og til dæmis í
Noregi og Kanada. Stafar það
einkum af því, að ár þær, sem
til greina koma, eiga ekki upp
tök sín í stöðuvötnum, sem
gefa miðlun, og fallhæðir eru
hér yfirleitt lágar. Slík virkj
un mundi kosta 450 til 600
milljónir króna að minnsta
kosti. Sá stóriðnaður, sem
væri nauðsynlegur til að nýta
slíka orku, mundi kosta enn
meira.
Að vísu er satt, að Áburðar
verksmiðjan h.f. fær ódýra
orku frá Soginu. Yfir 80% af
orkunotkun verksmiðjunnar
er ódýr afgangsorka, sem Sogs
virkj unin getur takmarkað
tvisvar á dag, ef þörf krefur.
Steingrímur Hermannsson
Þegar í vetur lítur út fyrir
að þetta verði gert til hlítar.
Slíkt er eðlilega mjög kostnað
arsamt fyrir verksmiðjuna og
væri af tekniskum ástæðum
útilokað fyrir flestan stóriðn
að.
Stóriðnað er alls ekki hægt
aff byggja á afgangsorku
Hanh verður aff hafa næga,
ódýra og stöðuga orku.
Sumum kann að virðast
sem ég lýsi hér með óþarfa
svartsýni getu okkar íslend-
inda. Slíkt er ekki ætlun mín,
enda hygg ég, að sú mynd,
sem ég hef dregið upp, muni
virðast raunhæf, ef hún er
skoðuð í ljósi þeirra stað-
reynda, að við íslendingar er
um aðeins 150 þúsund í stóru
landi og viljum byggja upp
iðnað, sem kostar hundruð
eða jafnvel þúsundir milljóna
ef hann á að vera af þeirri
stærð, sem nú er talið nauð
synlegt til að han nsé sam-
keppnisfær á heimsmarkaðin
um.
Mér virðist ekki eftir neinu
að bíða. Ég er jafnvel þeirrar
skoðunar, að slíkt geti verið
mjög skaðlegt, því að þau auð
ævi, sem nú renna til sjávar
daglega í fallvötnum okkar,
geti fallið mjög í verðmæti
innan tiltölulega skamms
tíma. Einkum óttast ég, að
samkeppni við aðrar orkulind
ir, eins og til dæmis.atomork
una geti orðið okkur erfið.
Atómorkan.
í Bandaríkj unum er nú tal
ið, að byggja megi atomorku
ver fyrir um 8—9000 kr. á kw.
Þetta er töluvert minna en fyr
irhugaðar virkjanir á Austur
og Vesturlandi. Atomorkuver
ið er þó mikið dýrara í
rekstri. Það er talið samkeppn
isfært við dieselstöðvar, þar
sem olían kostar meira en
1,08 krónur líterinn.
Atomorkuverið hefir aftur
á móti þann stórkostlega kost,
að það má staðsetja nokkurn
veginn hvar sem vera skal, til
dæmis við námurnar eða
markaðinn. Það er óháð flutn
ingskostnaði eldsneytis eða
legu vatnsfalls, og getur spar
að afar mikið í flutningskostn
aði framleiðslunnar. Tökum
aluminiumiðnað sem dæmi.
Úr 4 til 4,5 smálestum af alu-
miniumleir fást tvær smálest
ir af aluminium oxyd, eða
alumina, sem loks gefur eina
smálest af aluminium. Leir-
inn er nú iðulega hreinsaður
við námurnar, en ef einnig
væri hægt að framleiða málm
inn þar, mundi flutningur á
hráefnum algerlega sparast
og hægt væri að dreifa fram
leiðslunni beint frá námun-
um, og þannig losna við um
skipun og stytta flutningaleið
ir mjög.
Þeir erlendu sérfræðingar,
sem ég hef haft tækifæri til
að ræða þetta við, virðast flest
ir álíta, að rafmagn framleitt
með atomorku muni aldrei
verða eins ódýrt og rafmagn
framleitt með vatnsorku, en
fyrr eða síðar muni þó börga
sig að nota það til stóriðnað
ar vegna fyrrnefndra kosta
þess.
Viff íslendingar verffum að
hefja fyrir alvöru nýtingu
vatnsorku okkar áffur en
atomorkan er orðin of sam-
keppnisfær.
Nauðsyn fjölbreyttari
atvinnuvega.
Ég hygg að fáir hér inni
muni vera mér ósammála um
það, að við íslendingar þurf-
um að auka fjölbreytni at-
vinnuvega okkar. Útflutnings
verzlunin byggist næstum ein
göngu á fiskveiðum. Þess
munu fá eða engin dæmi, að
fiskveiðar einar skapi örugg
an þjóðarbúskap.
Enn er ótalin sú staðreynd,
að fólksfjölgun hér mun nema
um 30000 manns á næstu 10 ár
um. Mér virðist mjög óeðlilegt
að finna öllu þessu fólki fram
færi við sjávariðnað. Slíkt
mundi enn minnka fjöl-
breytni atvinnuvega okkar
Auk þess eru atvinnuvegir
hér nú allóvanalegir. Margt
manna vinnur við hervinnu,
sem gefur stóran hluta af
gjaldeyristekjum okkar. Flest
ir munu óska þess, að þessari
vinnu ljúki sem fyrst. Okkur
ber skylda og nauðsyn til að
finna atvinnu handa því fólki,
sem þar vinnur og þeim, sem
við bætast og nýjar gjaldeyris
tekjur. Mér virffist stóriðnað
ur vera rétta svarið.
Hvers konar stóriðnaffur?
Ég hef nú leitazt við að
færa rök að því, að við íslend
ingar eigum að hefja sem
fyrst stóriðnaðarframkvæmd
ir með þátttöku erlends fjár-
magns. Þá virðist rétt að at
huga nokkuð hvers konar stór
iðnaður kemur helzt ti)
greina.
Af elektro-kemiskum iðn
aði má nefna áburðarfram-
leiðslu, klóriðnað og fosfóriðn
að. Áburðarverksmiðjan h.f.
notar um 15000 kw. og kostaði
um 125 milljónir króna. Sú
stærð mun vera minnsta arð
vænlega stærð af slíkri verk-
smiðju. Ef hún yrði stækkuð,
þyrfti að minnsta kosti að
tvöfalda hana. Samkvæmt
amerískum heimildum verður
minnsta klórverksmiðja, sem
á að vera samkeppnisfær á
heimsmarkaðnum, að fram-
leiða um 36000 smálestir af
klór á ári. Hún þyrfti um 13
til 14000 kw. og mundi kosta
um 140 til 170 milljónir króna.
Samkvæmt evrópiskum heim
ildum mætti verksmiðjan
vera nokkuð minni. Sam-
keppnisfær fosfórverksmiðja
þyrfti að framleiða um 20000
smálestir árlega. Hún mundi
þurfa um 20 til 25000 kw., og
mundi kosta um 65 til 100
milljónir króna.
Allar eiga þessar iðngreinar
það sameiginlegt, að minnsta
arðvænleg stærð þeirra er
ekki stærri en svo, að við ætt
um að geta ráðið við það sjálf
ir, ef ódýr raforka er fyrir
hendi. En ódýr raforka er ekki
fyrir hendi. Við fáum aðeins
slíka orku með því að virkja
stórt, eins og ég hef sagt. Til
þess verðum við að hafa stór
an og öruggan kaupanda að
mestum hluta orkunnar. Ég
held, að aluminiumiðnaður
meff erlendu fjármagni sé
svarið.
Aluminium-iðnaður.
Allir þeir sérfræðingar, sem
ég hef spurt um minnstu sam
keppnisfæra stærð af slíkum
iðnaði, hafa hiklaust sagt, að
verksmiðjan mætti ekki fram
leiða minna en 75000 smálest
ir af aluminium á ári, ef hún
á að vera vel samkeppnisfær
á útflutningsmarkaði, en
fremur 100000 smálestir. Ef
hægt er að nýta málminn í
landinu og selja hann innan
lands, gæti verksmiðjan verið
allmikið minni. Slíkt kemur
ekki til greina hér. Ársnotkun
in af aluminium er aðeins
um 1000 smálestir. Einnig
benda þeir á, að vinnuafl er
hér fremur dýrt og orkan ekki
sérlega ódýr.
Til að framleiða 1 smálest
af aluminium þarf um 20000
kwst., eða 2,5 árskw., ef reikn
að er með 8000 stunda nýting
artíma, sem er alls ekki of
hátt. 75000 smálesta verk-
smiðja þyrfti því um 190 000
kw. virkjun. Byggingarkostn-
aður slíkrar verksmiðju getur
verið allbreytilegur eftir að-
stæðum.
Norðmenn hafa undanfarið
verið að byggja 40.000 smál.
aluminiumverksmiðju. Áætl-
að er, að verksmiðjan muni
kosta uppkomin um 570 mill-
jónir íslenzkar krónur, eða
14300 krónur á smálestina. í
þessum kostnaði er reiknað
með húsnæði fyrir um 60%
af starfsliðinu og aðeins um
16 millj. vegna hafnargerðar.
Ég vil geta þess, að fréttir
herma, að Norðmenn telji
verksmiðju þessa fulllitla og
hyggist stækka hana fljótlega
upp í 50000 smálestir og bráð
lega 75000 smálestir. Þó hygg
ég, að smærri verksmiðja
komi fremur til greina þar en
hér, meðal annars vegna ódýr
ari vinnukrafts og orku og
nokkurs innanlandsmarkaðs.
Ef verksmiðja yrði reist utan
nágrennis Reykjavíkur, þyrfti
að öllum líkindum að byggja
yfir allt starfsliðið, og kostn-
aður vegna hafnargerðar gæti
farið upp í allt að 100 milljón
(Framhald á 8. tíðu.)