Tíminn - 30.11.1954, Blaðsíða 8

8
TÍMIXX, þriðjudaginn 29. nóvember 1954.
271. blað,
Erindi Steingríms Hermannssonar
(Framhald af 5. síðu).
ir, til dæmis, ef verksmiðjan
yrði reist við Þorlákshöfn.
Næstum helmingurinn af þess
um kostnaði yrði innlendur.
Með tilliti til þess, að vinnu-
afl er hér nokkuð dýrt hef ég
áætlað að slík verksmiðja
mundi kosta allt að 20.000 kr.
á smálestina, eða um 1500
milljónir krónur. Orkuverið
mætti varla kosta meira en
3000 krónur á kw., eða um 600
milljónir.
Aluminium er unnið úr alu
miniumleir, sem kallaður er
bauxid, og einkennist fyrst og
fremst af litlu siiikon inni-
haldi. Þessi leir finnst ekki
hér á landi, enda er hann
helzt að finna í hitabeltislönd
um. Það er þó ekki til fyrir-
stöðu slikum iðnaði hér. Allir
stærstu framleiðendur í heim
inum flytja hráefnið langar
leiðir, þangað sem þeir hafa
ódýra raforku. Til dæmis fá
Kanadamenn leirinn einkum
á Jamaica og norðurhluta Suð
ur-Ameríku. Þessi leir er
hreinsaður með því að sjóða
hann í vítissóda, og fæst úr
4 til 4,5 smál. af leirnum 2
smál. af aluminium-oxyd, eða
alumina. Úr því fæst síðan 1
smál. af aluminium með rat-
greiningu.
Geta má þess, að nýjar að-
ferðir virðast benda til þess,
að vinna megi málminn úr lé
legri leir. Ef aluminiumverk-
smiðja væri hér á landi,
mætti ef til vill í framtíðinni
nýta leir þann, sem hér
finnst.
Það er ekki ætlun mín að
ræða um hina teknisku hlið
aluminiumiðnaðarins. Þó vil
ég nefna nokkur undirstöðu-
atriði í því sambandi. Raf-
greiningin fer fram í sellum
eða ofnum. Anoðan, sem er
venj ulega úr mj ög hreinu koli
(carbon), er að ofanverðu en
katoðan er botninn á kerinu.
Aluminiumoxydið er í upp-
lausn með fluor og kryolit við
um 950° C. hitastig. Við raf-
greininguna sezt aluminiumið
á botninn en súrefnið rýkur
upp. Mjög miklar framfarir
hafa á síðustu árum orðið á
ofnunum. Nýjustu ofnar eru
gerðir fyrir 60—100.000 amp.
stramstyrkleika og um 5 volta
spennu. Þeir eru raðtengdir
og er algengt að hafa allt að
180 ofna í röðinni. Álagið verð
ur því um 60 til 90.000 kw. á
röð. Auðvitað er hægt a$ hafa
raðirnar minni, en með stærri
samstæðum lækkar byggingar
kostnaðurinn verulega. Lang-
mestur kostnaður liggur í ofn
unum, en afriðlarnir eru einn
ig dýrir. Eitt af þýðingar-
mestu atriðum við rekstur rlu
miniumverksmiðju er að álag
ið sé mjög jafnt. Ef ofnarnir
kólna, vill blandan harðná, og
er þá mjög kostnaðarsamt að
ná framleiðslunni upp aftur.
Meðal annars þess vegna er
útilokað að nota afgangsorku
til slíks iðnaðar.
Notkun aluminium hefir
aukizt afar mikið í heiminum
á síðustu árum. Árið 1928 var
notkunin um 200,000 smál., ár
ið 1933 um 700.000 smál. árið
1948 um 1.300.000 smál. Notk-
unin hefir þannig um það bil
tvöfaldazt á hverjum 10 árum
og er þvi spáð, að hún muni
verða um 2.600.000 smál. árið
1958. Þetta virðist sízt of mik
ið, því að í ár mun notkunin
verða um 2.200.000 smál. Þessi
gífurlega aukning í notkun
málmsins hefir leitt af sér
mikinn áhuga framleiðenda
fyrir aukinni framleiðslu,
enda hef ég fundið þá lang
áhugasamasta um athugun
aðstæðna hér á landi til slíks
iðnaðar.
Verð á aluminiummálmi er
nú um 22y5 cent á lb. í Banda
ríkjunum, eða um 8000 krónur
á smálestina. Framleiðsla
75000 smál. verksmiðju mundi
því seijast fyrir um 600 millj.
kr. þar. Tekjur við skipshlið
hér áætla ég um 450 til 500
milljónir króna, enda sam-
svarar það nokkuð verði
málmsins í Kanada, en Kan-
adamenn eru nú næstum ein
ráðir um útflutningsverð á
aluminium.
Stærstu kostnaðarliðirnir
við aluminiumframleiðslu eru
samkvæmt rekstraráætlun
norsku 40.000 smál. alumin-
iumverksmiðjunnar, alumina
um 36%, afskriftir og vextir
21,6%, raforka 11,8% á 2,74
kwst., efni í anoður 8,7%, og
vinnulaun 7,3%. Kostnaðar-
verðið á aluminium er þar
áætlað 4630 ísl. krónur á smál
og er þá ekki reiknað með
greiðslu lánsfjár eða sköttum
og öðrum opinberum gjöldum.
Gjaldeyristekjwr okkar.
Auðveldast er að áætla
gjaldeyristekjur okkar af slík
um iðnaði með því að athuga,
hver gjöld verksmiðjunnar
mundu verða hér innanlands.
Að minnsta kosti um 1000 til
1200 manns mundu vinna við
framleiðsluna. Þar sem mikill
hluti þessa starfsliðs mundi
vera á vöktum, verða meðal-
laun varla of hátt áætluð
60.000 krónur á ári. Vinnulaun
mundu því nema um 60 til 70
milljónum. Opinber gjöld
verksmiðjunnar hef ég áætlað
mjög lauslega um 20 til 30
milljónir. Ef orkan væri seld
á 3 aura kwst., eða 250 krónur
árskw., mundi þannig fást um
47,5 milljónir. Mest af því sem
fæst fyrir orkuna mundi þó
til að byrja með fara í niður
greiðslu erlendra lána. Árleg
ar gjaldeyristekjur virðast því
varlega áætlaðar um 100 mill
jón krónur, þar sem ekki er
talinn ýmis iðnaður, sem
gæti myndazt í kringum slíka
framleiðslu, tekjur af flutn-
ingum, ef við tækjum þá að
einhverju leyti að okkur o. fl.
í Noregi og Kanada var stór-
iðja byggð Jípp með aðstoS
erlends fjármagns.
Ef við íslendingar hefjum
uppbyggingu stóriðnaðar með
erlendu fjármagni, skyldi eng
inn ætla, að við yrðum þar
brautryðjendur. Til dæmis
hafa frændur okkar Norð-
menn mjög notað þessa að
ferð. Skömmu eftir síðustu
aldamót tóku Norðmenn að
veita erlendum fyrirtækjum
leyfi til virkjana og iðnaðar.
Síðan rak hvert leyfið annað,
og nú munu þau fyrirtæki
skipta tugum í Noregi, sem að
mestu eða öllu leyti eru í eigu
útlendinga.
Samkvæmt lögum frá 1917
getur stórþingið eitt veitt er-
lendu fyrirtæki leyfi til virkj
unar í Noregi. Slík leyfi eru
kölluð sérleyfi og eru oftast
veitt til 50 ára eða til 60 með
sérstöku samþykki. Að þeim
tíma liðnum verður virkjunin
með öllu tilheyrandi eign
norska ríkisins, endurgjalds-
laust.
Á síðari árum hafa Norð-
menn yfirleitt horfið frá veit
ingu sérleyfa til virkjana, en
heldur viljað virkja sjálfir og
selja hinum erlendu iðnfyrir
tækjum orku.
Um leyfi til bygginga iðju-
vera gilda að því leyti aðrar
reglur, að aðeins þarf sam-
þykki ríkisstjórnarinnar til
slíkra framkvæmda. Leyfið er
ekki bundið við vissan tíma
og iðjuverið verður ekki eign
Norðmanna að vissum tíma
liðnum. Leyfi þessi eru yfir-
leitt auðfengin, ef vissum skil
yrðum er hlítt. Nokkur af
þessum skilyrðum eru:
Að meiri hluti stjórnar verk
smiðjunnar og formaður
hennaf sé norskur,
að starfslið sé norskt,
að fyrirtækið leggi starfslið
inu til viðunandi húsnæði.
að fyrirtækið leggi ekki nið
ur framleiðslu nema að
vissu marki án samþykkis
ríkisstj órnarinnar,
að norskir borgarar hafi for
gangsrétt að fölum hluta-
bréfum, og iðulega eru sett
ar reglur um aðgang
norskra borgara að hluta-
bréfum, sem eru i eigu út-
lendinga,
að fyrirtækið noti innlend
hráefni að svo miklu leyti
sem hægt er,
að yfirfærsla á arði sé ákveð
in af norsku ríkisstjórninni,
að opinber gjöld séu ákveð-
in samkvæmt norskum lög-
um.
Iðulega mun hafa reynzt
erfitt að skattleggja þessi fyr
irtæki, því að þeim reynist
auðvelt að sýna lítinn ágóða
með því að selja framleiðsl-
una erlendum systurfyrirtækj
um á lágu verði Norðmenn
virðast því fremur vera að
hverfa að því að semja um
föst árleg gjöld í stað skatta.
Útsvör er auðveldara að inn-
heimta.
Eftir stríðið eignuðust Norð
menn mikinn hluta í sumum
hinna erlendu fyrirtækja, því
að þá voru eignir Þjóðverja í
þeim gerðar upptækar. Þá
hertu Norðmenn nokkuð að
kjörum erlendra fyrirtækja í
Noregi, einkum með þvi að
takmarka leyfilega gjaldeyris
yfirfærslu í 5% af hlutafé. Síð
an hygg ég, að ekkert erlent
fyrirtæki hafi lagt fé í norsk
an iðnað. Hafa Norðmenn þó
gert talsvert til að fá erlent fé
inn í landið. Nú í ár hefir ver
ið mikið rætt um það í Noregi
að breyta þeim ákvæðum, sem
halda í burtu erlendu fjár-
magni, en reyna heldur að
laöa það til landsins með að-
gengilegri skilyrðum. Meðal
annars var þetta rætt alimik
ið í síðustu „eldhúsumræðum"
norska þingsins. Hafa komið
fram háværar raddir um nauð
syn stórkostlega aukinnar nýt
ingar vatnsorku landsins,
bæði vegna framtíðarsam-
keppni atomorkunnar og
nauðsyn aukins iðnaðar og at
vinnu. Sjálfir hafa Norðmenn
ekki fjármagn til slíkra fram
kvæmda og telja lánsleiðina
mjög varúðarverða, ef hún er
þá fær. Geta má þess, að Norð
menn virðast nú ekki mjög
ánægðir með lánsfyrirkomu-
lagið á hinni nýju aluminium
verksmiðju sinni, en þar
greiða þeir lánið á 10 árum
með aluminium.
í Kanada giida mjög aðrar
reglur. Þar er hverju erlendu
fyrirtæki, sem vili, heimiit að
virkja og reka iðnað án nokk
urra sérstakra skilyrða. Fyrir
30 til 40 árum áttu Kanada-
menn varla meira en 10% af
hlutafé í stóriðnaði þar í
landi. Nú eiga þeir sjálfir að
öllum likindum meira en 50%
Allan þennan hlut hafa þeir
eignazt eingöngu með því að
kaupa hlutabréf á frjálsum
markaði.
Einnig mætti minn-
ast á ísraelsmenn i þessu sam
bandi. Þeir hafa lagt mikla
áherzlu á að laða til sín erlent
fjármagn. Til dæmis leyfa
þeir, að 10% af hinu erlenda
fjármagni sé árlega yfirfært
í erlenda mynt. Hið erlenda
fyrirtæki getur því endur-
heimt fjármagn sitt á rúmum
10 árum. Einnig leyfa þeir
mjög stuttan afskriftatíma.
Ekki er óliklegt að við gætum
lært talsvert af ísraelsmönn-
um í þessum efnum, að
minsta kosti eru þeir venju-
lega taldir slungnari fjár-
gróðamenn en flestir aðrir.
Hugsanlegt fyrirkomulag
hér á landi.
Eftir að ég hef kynnt mér
eins vel og ég hef átt kost á
reglur, sem gilda um erlend-
an iðnað í öðrum löndum, og
eftir að hafa rætt við all-
marga erlenda sérfræðinga
um slíkan iðnað, mundi ég
vilja mæla með því, að at-
hugað sé að veita erlendu
fyrirtæki leyfi til iðnaðar hér
á landi með eftirtöldum
grundvallarskilyrðum:
1. Að íslenzka ríkisstjórnin
virki sjálf og selji fyrir-
tækinu orku á fyrirfram
umsömdu verði. Með samn
ing um sölu á orkunni til
fleiri ára við stórt og á-
reiðanlegt fyrirtæki ætti
að vera auðvelt að fá hag-
stætt lán til virkjunar.
Geta má þess að Brezka
Aluminiumfyrirtækið
stakk upp á þessari leið á
sínum tíma. Virkjunin
ætti að vera það stór að
við hefðum töluverða orku
til eigin þarfa og eigin
iðnaðar.
2. Að hinu erlenda fyrirtæki
sé leyft að reisa iðjuverið
hér með svipuðum skilyrð-
um og gilda í Noregi. Þó
megum við ekki apa það
eftir Norðmönnum, sem
þeim hefir gefizt miður vel.
Tryggj a verður að fyrir-
tækið greiði þolanlegu
skatta og staðsetninguna
ætti að ákveða með tillitl
til þjóðhagslegra
hagsmuna okkar. Ég
álít að við verðum að leyfa
hinu erlenda fyrirtæki að
yfirfæra viðunandi hluta
af hlutafé sínu árlega og
ættum að leitast við að
gera fyrirtækið að „íslenzk
um ríkisborgara" með því
að leggja áherzlu á góða
sambúð.
Ef við viljum, getum við
notað nokkurn hluta af
þeim tekjum, sem af fyr-
irtækinu fást, til að kaupa
hlutabréf. Ekki virðist ó-
líklegt að við ættum þann
ig að geta eignast meiri-
hluta í fyrirtækinu á 25—1
30 árum.
Niðurlagsorð.
Ég hef leitast við að færa
rök að þeirri sannfæringu
minni, að við íslendingar eig-
um að hefja uppbyggingu
stóriðnaðar með aðstoð er-
lends fjármagns. Oft hef ég
stiklað á stóru, enda væru
ýmis atriði í þessu sambandx
nóg efni í sjálfstæð erindi.
Að lokum vildi ég segja
þetta. Vörumst óþarfa bjart-
sýni. En er óathugað, hvort
erlend fyrirtæki telja skilyrði
hér það góð til stóriðju, að
þau vilji samvinnu við okkur
um slíkar framkvæmdir. Eins
og ég hef áður sagt, er lík-
legt að raforka verði hér ekki
sérlega ódýr og vinnuafl er
fremur dýrt og kaup all-
óstöðugt. Þó má vera að lega
landsins og einhver önnur
skilyrði vegi upp á móti þessu.
En við skulum ekki halda, að
aðeins þurfi að rétta út hend-
ina og þá muni fjöldi er-
lendra fyrirtækja koma hlaup
andi, og þiggja þau kjör, sem
okkur sýnist. Að finna áhuga-
samt og gott fyrirtæki, sem
hefir getu og vilja til að ráð-
ast í slíkar framkvæmdir,
hygg ég, að geti orðið eitt erf-
iðasta skrefið. Þó tel ég lík-
legt, að það megi takast, ef
vel er á málum haldið.
B5S!ÍÍ5S5Í!SÍ}{S5SSS55SKSIS«ÍÍSÍSSÍÍSSÍÍSSSSS5Í!SSSS5SÍWSÍÍSS5ÍS5ÍM|
Nýkomnar — Ný uppskera
anta Clara Sveskjur
Stærðir 70/80
40/5®
LAGT VERÐ.
Sig. Þ. Skjaldberg h.f.
EPLI
í heilum kössum, frá 125,45 kr. kassinn.
VetjluH /íxels ^tyuryeitAMnat
Barmahlíð 8 — sími 7709,
og Háteigsvegi 20 — sími 6817.

Vinnið ötullega að útbreiðslu TlMAIVS