Tíminn - 25.03.1956, Page 5

T f M I N N, sunnudagitm 25. marz 1956
5
A KVENPALLI
I Rafha-verksmiðjunni í Hafnarfirði er
hugsað um, hvað húsmæður telja sér henta
ASierzla lögð á að framíeiða traust og fiag-
kvæmt tæki með nýtízku sniði, en áii sýnd-
armeMiisku, sem eykur ekki nofagildið -
Efíir því sem rafmagn nær til
fíeiri' Kéiniil'á, .eykst þörfin fyrir
rafkníiin iieimiiistæki. í Hafnar-
firSi starfar raftækjayérksmiðja
og', eru‘ yorur / liennar, sem bera
eMkenriisSiöiíi‘3 Raíiia, kunnar um
laiul allt.
í gær brá ég naér í heimsókn í
verksmi'ðjuna, til þess aS hlera
livaða tækja og nýjunga húsmæS-
ur mættu helzt vænta þaðan. Hitti
ég forstjórann, Axel Kristjánsson
að máli og veitti hann mér marg-
háttaóar upþlýsingar um fram-
leiðsluna. Fara hár á eftir þau at-
riði, sem mér þóttu mestu máli
skifta.
Margskönar framleiðsluvörur.
AÐÁLFRAMLEIÐSLA RAFHA
er eldávélar, þvottapottar í tveim-
ur stærðum, tvennskonar þvotta-
vélar, rafmagnsofnar, fluorent-
lampar og hitavatnsdunkar, sem
taka 15 lítra. Eru þeir miðaðir við
notkun í eldhúsum til þess að hita
í vatn til uppþvotta, þar sem ekki
er um heitt vatn frá hitaveitu e'ða
miðstöð'Varkerfi að ræða.
Minrií gerðin af þvottavélunum
er um það bil að koma á markað-
inn. Á þeim er hándsnúin vinda og
að stáérð svipar 'þeim til Hoover -
þvottavélariria, sem seldar hafa
verið hér úridárifarið. Á stærri vél-
unum er rafmagnsvinda. Kvað for-
stjórinn það skipta mjög miklu
máli, að aldrei væri svo gengið frá
vindu á þvóttavél, að ekki væri
tekinn af henni þrýstingurinn.
Annars verða þær ónýtar á skömm-
uín tíriia.
Ný s.amstæða.
TIL ALGERRA NÝJUNGA telst
samstæ'öa, sem nú er í smíðum. Er
það sérstæður bakarofn, ætlaður
til að standa á þorði cg suðuhellur,
sem væntárilégá Verða felldar ni'ð-
ur í 'sfálboro. St'ánda vonir til, að
þessi samstæða komi á markaðinn
í sumar. Nokkuð verður þa'ð
dýrara en venjuiegar eldavélar, en
kostir þess.eru líka auðsæir. Ofn-
inji verður i þeirri hæð, sem hús-
móðurinni er þægilegust, en nú
ver'ður að lúta niður að gólfi í
livert sinn og opna skal bakarofn-
inn.
MÁL og Menning
Ritstj. dr. Halldór Halldórsson.
1 Forstjórinn 'sagðist nýlega hafa
, lesið grein í dönskú blaði, þar sem
. húsmóðir ræddi kosti þessa fyrir-
komulags, en gat þess með trega.
, að' sennilega hefðu Danir almennt
j ekki efni á aö notfæra sér þetta
j hagræði fyrst u.m sinn. Hér á landi
j er aðstaðan að sumu leyti önnur.
Þeira heimilum fjölgar ört, sem tá
: rafmagn í fyrata sinn til eldunar
!og þar skapast því nýr kaupenda-
j hópur, cuk þeirra, er stofna ný
iheim'li. Þó að stofnkostnaðurinn
j verði eitthvað meiri, þá er ég sann
j færS um, að húsmæður munu
fagna þessarri nýjung og reyna að
hagnýta sér hana eftir föngum.
Eldavélarnar endast vel.
Er ég ynnti að því hve lengi
tæki eins og eldavél entist að
öllu jafnaði, brosti forstjórinn
og svaraði, að frá sjónarmiði
verksmiðjunnar entust þær yfir
leitt aíltof lengi! Af þeim ca. 23
þúsund eldavélum, sem Rafha
hefir framleitt, áleit liann að
lítið brot væri eyðilagt af sliti.
Ilér sjáið þið mynd af nýjustu
gerð Rafhaeldavéla. í stað sléttu
hellanna eru komnar gormahellur.
Frágangur á þeim er ágætur. Lyfta
má gormunum upp og taka skálina
undan þeim til að þvo hana. Hring-
urinn utan með hellunr.i hefir ver-
ið breikkaður og fellur út yfir opið
í eldavélarlokinu, svo að óhreinindi
komast ekki niður með hellunni.
Uppi yfir vélinni er fluoresent-
lampi og undir honum rafmagns-
klukka. Er það venjuleg stunda-
klukka, en auk þess má stilla hana
og láta hana hringja með vissu
millibili. Með því móti ætti hús-
mæður að geta sparað sér mörg
spor, — stilla klukkuna á ákveð-
inn suðutíma og þurfa svo ekki að
hugsa um að slökkva fyrr en hún
hringir. Þá er og farið að setja
rautt ljósmerki á eldavélarnar.
Kviknar á því jafnskjótt og straum
ur er settur á einhvern hluta vélar-
innar. Önnur nýjung er líka rofav,
sem stilla má strauminn með af
meiri nákvæmni, en nú er hægt.
! Eldavélar á hjólum.
VEGNA ÞESS hve algengt er

Á hinni nýju gerö Rafha-eldavéla er hægt að lyfta hellunum, og er þá
auðveldara að hreinsa þær.
Rafha-þvottavél.
orðið að fella rafmagnstækin inn
í skápasamstæður, en hinsvegar
nauðsynlegt að hægt sé að draga
eldavélarnar frá vegg þegar gert
er hreint, þá er fyrirhugað að setja
smáhjól undir eldavélarnar að aft-
an og verður þá auðvelt að kippa
þeim fram á gólfið.
Ég spurði nvort það skipti
nokkru máli um slit á vélunum,
þó að allar hellur væru settar ó
fullan straum í einu og kvað for-
stjórinn það ekki vera. Ilinsvegar
skipti það miklu máli um endingu
allra rafmagnstækja, að þau væru
vel hirt.
Slysahætta af þessum tækjum
er hverfaiiíli, en þó auðvitað
nauðsynlegt að fá fróða menn til
að ganga frá tengingu þeirra í
uppliafi.
Hólfið undir bakarofninuin cr
gert til þess að halda heitum mat.
í ofninum er glóðarrist, sem er
mjög góð þegar steikja á eitthvað,
en gerir ofninn að vísu vandhirtari
og ögn viðkvæmari en ofna með
innbyggðum elementum. Þá cru
og fleiri bríkur fyrir plötur í ofn-
inum og því auðveldara að finna
hvar hitinn notast bezt til bakst-
urs eða steikinga. Samskonar út-
búnaður verður og í stöku ofnun-
um.
ísskópar fyrir viðráðanlegt verð.
ÍSSKÁPAR eru aðeins fram-
leiddir í einni stærð og eru þeir
miðaðir við að þeir nægi sem mat-
argeymsla fyrir 5 manna fjölskyldu
frá degi til dags, en ekki scm forða
geymsla. í þeim cru tvær litlar
skúífur til að frysta í, en nú fylgja
þeim einnig fjórar luktar plast-
skálar. Eru það hiri þægilegustu
ílát og góður kaupbætir. Er ég kom
þar að í verksmiðj.unni, gcm lögð
er síðasta hönd á ísslcápana, stó'ð
skápur nr. 1755 tilbúinn að fara
á markaðlnn.
Þessi stæv j á ísskáp er miðuð
við þa‘5, aS verðið sé sem flestum
viðráðaniegt og komi þannig fleir
um að gagni heldur en stærri og
dýrári skápar myndu gera. Rafha-
ísskápar ganga ekki fyrir mótor
og eyða meira rafmagni en þær
gerðir, sem mótor er í, en þar
kemur á móti, að viðgerðir á
Rafha-skápunum verða miklu ein-
faldari ag ódýrari. Á Rafha-skáþ-
um er 10 ára ábyrgð.
Tvær gerðir af þvottapoltum.
Þvottapottarnir eru framleiddir
í tveimur stærðum. Taka þeir
minni 50 lítra, en hinir stærri 100.
Að innan eru þeir klæddir ryðfríu
stáli, brúnin að ofan er emaljeruð,
en hliðarnar málaðar. Á þá er einn
ig farið að setja ljósmerki, svo að
sjáist strax hvort straumur er á
þeim eða ekki. Kvaðst forstjórinn
telja það betri öryggisráðstöfun en
flóknari útbúnað til þess að rjúfa
MER BARST á miðvikudaginn
fyrirspurn, sem undirrituð er læri-
sveinn. Hún er dagsett í Reykja-
vík 20/3 1956. Af því að fyrir-
spurnin er óvenjuleg að efni og
íramsetningu, svara ég henni þeg-
ar í stað. Ég birti hana í heild.
Hún er ó þessa leið:
Hversu forn og hversu ^át.t-
mæt (málfræðilega) er notkun
forsetningarinnar fyrir í merk-
ingunni „fyrir kraft“ eða „í
krafti“, sem íslenzkt kirkjumál
(aðeins kirkjumál?) geymir, og
af hvaða rótum er hún runnin?
í trúarjátningu þeirri, sem
kennd er við Níkeu („Messu-
Credo“) segir: „Credo . . . in un-
um Dominíim Jesum Christum .
cörisubstantialem Patri, per
auem omnia facta sunt . .. “ Ka-
þólska Bænabókin (Rvk. 1922)
þýðir „ .. . sameðlis Föðurnum,
sem hefur skapað allt . . “. Hins
vegar þýðir „Margarita Theolo-
gica“ 1558 á þessa leið: „.....
med Faudrnum i samhattadre
veru / fyre liuern aller hluter
eru skapader “. í Graduale
eða grallara 1649 segir undir fyr-
irsögninni „Messu Credo á ís-
lenzku, nóteruð sem næst má efc-
ir latínunni . .. “: „samrar veru
með föðurnum, fyrir hvörn að
allt er gjört Og „í nýrri
þýðingu" (eftir Sigurð P. Sívert-
sen?) „ . . . sömu veru og föður-
inn, og allt skapað fyrir hann . . “
(Sjá „Fimm höfuðjátningar evan-1
gelisk-lúterskrar kirkju“ eftir S.
P. Sívertsen, Rvk. 1925). Virð-
ingarfyllst, Lærisveinn.
SÚ MERKING forsetningarinnar
fyrir, sem hinn lærði „lærisveinn"
spyr um mun vera gömul í íslenzku
kirkjumáli, sennilega komin inr t
málið á 12. öld. Finna má mörg
dæmi um þessa merkingu í forn-
ritum, en athyglisvert er, að öll
éru dæmin úr ritum, sem samin
eru í „1'ærSum stíl“, sem svo er
nefndur. En „lærður stíll“ er á
kirkjulegum ritum fornum og öðr-
um þýddum ritum. Stíll íslendinga
sagna og beztu konungasagna riefr.
ist hins vegar „alþý‘ðustíll“ og hef-
ir þótt meira til fyrirmyndar.
I Fritznersorðabók, dæmaflestu
orðabók um fornmál íslenzkt og
norskt, er m. a. þessi þýðing á for-
setningunni fyrir: „formedelst,
ved Hjælp af noget som Middel“.
Fritzner greinir allmörg dæmi,
flest þeirra úr norsku riti, Stjórn,
sem fjallar um Biblíufrásagnir.
Stjórn er talin frá fyrstu árum 14.
aldar. Þótt Stjórn sé norsk að upp-
runa, hefir hún mikið verið lesin
ó íslandi. Örugg sönnun þess er,'
að öll aðalhandrit hennar eru ís-
lenzk. Hún hefir án efa haft mikil
áhrif á íslenzkt kirkjumál. Ekki
ber þó að skilja þetta sem svo, að
ég telji, að liér sé um áhrif frá
Stjórn að ræða. í íslenzku má
finna miklu eldri dæmi um ofan-
greinda notkun forsetningarinnar.
Ég tek eitt hér:
Engi ktímr til föður nema fyr
I mik. Leif. 1.
! Þetta dæmi er fengið úr bókinni
Leifar fornra kristinna fræða ís-
^ íenzkra, sem Þorvaldur Bjarnarson
, gaf út í Kaupmannahöfn 1878.
| Prentað er eftir skinnbókinni A.
M. 677,4to, sem er frá því um
! 1200 að dómi Jóns Helgasonar pró-
fessors. Setningin, sem tilfærð var;
! er úr Jóhannesarguðspjalli 14,6. í
strauminn. Þó að stálið í pottunum
sé ryðfrítt, er samt nauðsynlegt að
þerra þá vel a'ð innan eftir notkun,
ef tryggja á a'ð þeir endist svo
sem bezt má verða.
Á öllum þessum tækjum tekur
verksmiðjan ábyrgð í eitt ár, þ.e.
gerir ókeypis við bilanir, sem
kunna að ver'ða á þeim fyrsta árið,
sem þau eru í notkun.
Framfarir í fluoresentlýsingu.
ÞEGAR AXEL tók að lýsa
fyrir mér ágæti fluoresentljósanna,
t.d. í eldhús, hreyfði ég þeim and-
mælum, að birtan af þeim setti
óviðfelldin blæ á matvælin og hör-
(Framhald á 8. siðu.)
Vulgata, latnesku Biblíunni, sem
vafalaust er fyrirmyndin, stendur:
nemo venit ad Patrem, nisi per
me.
Latneska forsetningin per hefir
hér verið þýdd með fyr í riti, sem
vafalítið er frá 12. öld.
Eftirfarandi dæmi er úr Stjórn:
Blessaði guð Nóa ok sonum
hans, endurnýjandi þá sömu bless-
an, sem hann hafði fyrr gefit
Adami, þí at fyrir þenna var þá
mannkynit annan tíma fjölganda.
Stjórn 61.
Hér er vafalaust átt við, að
mannkymnu hafi fjölgað fyrir til-
stilli Nóa.
ÉG ÞYKIST HAFA sýnt fram n,
a'ð ofan greind notkun forsetning-
arinnar fyrir eigi sér gamlar ræt-
ur í íslenzku kirkjumáli. Enn frem
ur leikur enginn vafi á því, að
latnesk áhrif eru hér á ferðinni.
Þá ber þess einnig að geta, að í
nútímamáli helzt þessi merking í
tilteknum samböndum. T. d. er al-
gengt að segja, að' raenn réítla*tist
fyrir trúna. Allt um það kann ég
illa við þessa notkun. Sérstaklega
er varhugavert að nota forsetn-
inguna í þessari merkingu, ef á
eftir henni fer orð, sem hefir hlut-
stæða (konkret) merkingu, því að
þá er mikil hætta á misskilningi.
Ef sagt væri heimurinn er skapað-
ur fyrir guð, myndu flestir vafa-
laust skilja, að heimurinn væri
skapaður handa guði (eða guði til
dýrðar). Vegna þessarar hættu á
misskilningi mundi ég vara við
notkun forsetningarinnar fyrir í
ofangreindri merkingu í nútíma-
máli.
PRÆPOSITUS honoratus spyrst
fyrir um orðið bródolía. Ég skal
þegar taka fram, að ég er vanari
myndinni bródalía, og einhverjar
fleiri framburðarmyndir þessá
orðs munu tíðkast. Blöndal tilgrein
ir orðið brótolía (í flt. brótolíur)
í orðtakinu gera brótolíu(r), sem
hann þýðir „göre Forvirring, volde
Ubehageligheder“. Hann telur
þetta sunnlenzku. Ég hygg, að
þetta orðasamband sé kunnugt um
allt land. Ekki er sýnilegt anriað
en Blöndal eða samverkamenn
hans hafi orðasambandið úr mæltu
máli. Ég býst við, að Guðmundur
Hagalín hafi fyrstur notað þetta
í bókmáli, en vel má méi’’ skjátl-
ast um það. Dæmin, sem cg þekki
úr bókum Hagalíns, eru þessi:
— Nei, hún hef'ði nú haldið þa'ð,
þín eiginleg móðir, að þú færír
ekki að standa framan í þeim.
manni, Jóni hreppstjóra Tímóteus-
syni, og gera Anítu nokkurri Han-
sen óforþént bródolíur. Kristrún í
H., bls. 76—77.
Sturla skyggndist til lofts. Á
svei. Hann var reyndar að greiða
til .... Ja-a-á, ef hann hafði hald-
ið það, að hann gerði Sturlu í Vog-
um bródolíur, þó að hann púaði
angarvitund út urn aðra nösina og
frassaði fram úr sér munnvatns-
sopa. Sturla í V. I, 243.
ORÐIÐ BRÓDOLÍA eða bródalía
er vitanlcga tökuorð í íslenzku.
Hingað er það vafalaust komið úr
dönsku. í dönsku koma fyrir orðin
brodulje, bredouille og badulje. í
norsku ríkismáli kemur einnig fyr-
ir brudulje. Til grundvallar norska
orðinu telja norsku málfræðingarn
ir Falk og Torp liggja lá'gþýzka
orð'ið bruddelije, sem rnerkir „ring
ulreið“. En hvað sem því líður, pr
or'ðið af frönskum upþruna, hvort
sem það hefir komið irin í norræn
mál úr lágþýzku eða beint úr
frönsku. Til grundvallar liggur
franska sögnin bredouiller, sém
merkir „tafsa, tala óskýrt“. Falk
og Torp telja, að merking norræhu
orðanna eigi rætur að rekja til
þess, a'ð franska sögnin brouiller,
sem merkir „hræra saman, rugla,
setja á ringulreið“ hafi blandazt
við hina. Um það læt ég ósagt.
Hitt er hins vegar öruggt, að orðið
er franskt að uppruna. Að lokum
vil ég geta þess, að ég hefi aðeins
heyrt orðasambandið gera e-m
bródalíur í merkingunni „gera e-m
glennu", og sú er merkingin greini
lega í ritum Guðmundar Hagalíns.
H.H.