Tíminn - 12.04.1958, Blaðsíða 6

6
T I MI N’Tí, laugardaginn 12, áprií 1958.
Útgefandi: Framsóknarflokkurlnn
Eitstjórar: Haukur Snorrason, Þórarinn Þórarinssoa (áb.)
Skrifstofur í Edduhúsinu við Lindargöto.
Símar: 18300, 18301, 18302, 18303, 18304
(ritstjórn og blaðainenn).
Auglýsingasími 19523. Afgreiðslusími 12323.
Prentsmiðjan Edda h.f.
AlJjýðumenntun, listir og vísbdi
LÖGIN um menningar-
sjóð og Menntamálaráð
stóðu óbreytt í hartnær 3
áratugi. Undirstaða þeirra
var sú skoðun brautryðjanda
þessara stofnana, Jónasar
J-ónssonar þáv. menntamála
ráðherra, að „alþýðumennt-
tmin væri undirstaða and-
legs tífs í landinu og sjálf-
stæðis þjóðarinnar. En listir
og vísindi tákna hámark
þjóðarþroskans“. Með þess-
um orðum lauk Jónas sreinar
gerð sinni fyrir frumvarp-
inu um Menningarsjóð, er
hann lagði það fyrir Alþingi.
Setning þessara laga var
merkilegt afrek á þeirri tíð.
Þjóðin var fátæk, hin efna-
hagslega endurreisn var að
hefjast, fjármuni skorti til
flestra hluta. En einmitt á
þessum tíma hefja djarfir
hugsjónamenn sókn til þess
að efla alþýðumenntun, list
ir og vísindi. Skipulag er fast
mófcað og f járhagsundirstaða
bygsð. Á 30 ára skeiði hafa
þesi lög stóreflt listasafn rík
istos, last fjólmörgum lista
mönnum verulegt lið í lífsbar
áttunni, stuitt náttúruvísindi
og fræðistörf með verulegu
f jármagni og dreift um land
ið meira en milljón eintökum
af- góðum bókum. Fyrir at-
betoa þeirra hefir mikili
fjöidi námsmanna hlotið ó-
metanlegan stuöning til lær
dömjs í mörgum löndum.
Margt fleira mætti hér telja
En. þegar menn líta yfir
þetta svið, sjá þeir, að þessi
lösgjöf hefir mjög komið
við sögu andlees lífs í land-
inu á löngu tímabili. Allir
hijóta að viðurkenna, að það
var merkiiegt brautryðjanda
starf að koma þessum stofn
unum á fót fyrir 30 árum.
Eflaust má að ýmsu finna,
sem gert hefir verið á þessu
tímabili. Þegar litið er til
ba'ka sjá menn, að maret
hefði mátt fara betur úr
hendi. Slíkir misbrestir eru í
allri þroskasögu þjóðanna.
Þegar á heildina er litið, eru
það smámunir. Aðalatriðiö
er, að meginstefna hefir ver
ið rétt.
Á SÍÐASTL. ári voru lögin
frá 1928 endurskoöuð og Alþ.
setti ný lög, sem þó eru reist
á þeim grunni, sem fyrir
var. Skipulag það, sem upp
Tryggur
MENN hafa á orði að
allir peningar séu á hverf-
andi hveli og fjármunir
handa í milli gufi upp fyrir
lítil verðmæti. Vafalaust er,
að tilfinningin fyrir óstöðug
leika gjaldmiöilsins eykur
eyðslu og almennt fjárhags-
legt öryggisleysi í þjóðfélag-
inu. Ríkisvaldið hefir með
ýmsu móti reynt að spyrna
hér við fótum, og fyrir at-
beina Framsóknarmanna
liefir sparifé verið gert skatt
frjálst; jafnframt eru opnar
leiðir til að visitölutryggja
sparifé meö kaupum á vísi-
töluskuldabréfum þeim, sem
Seðlabankinn annast sölu á
fyrir hönd ríkisins. Þessi
var tekið 1928 helzt mikið til
óbreytt. Verkefnto eru í meg
inatriöum hin sömu og áður,
og þó er starfseminni nú ætl
að víðara svið og meiri mögu
lei'kar en fyrr. Það voru eink
um fjárhagsmálin, sem
þurftu endurskoðunar viö.
Tekjustofn hafði staðið ó-
breyttur að kalla um langt
árabil þrátt fyrir hinar
miklu breytingar, sem orðn-
ar eru á gildi peninganna.
Hin nýju lög ganga nú í
gegnum sinn fyrsta reynslu-
tíma. Þau gera mögulegt að
efla stuðnmg við visindi og
listir. Vísindasjóður fær sér-
stakt lilutverk og lýtur sér-
stakri stjórn visindamanna.
Stuðntoigur Menningarsj óðs
við ajlmennar listir mun auk-
ast og efiast á ýmsum svið-
um. Bókaútgáfa ætti aö geta
færst í aukana. Þegar er haf
inn undirbúntogur að heild-
arútgáfu á verkum skálda
síðari alda. Þar er fjársjóöur,
sem flestum er hulinn í dag.
Samtímaskáldin fá hvatn-
ingu til að starfa með verð-
launasamkeppni um íslenzka
skáldsögu. E. t. v. opnast
möguleikar til aö gefa út verk
íslenzkra tónskálda. Þannig
mætti lengi telja. Verkefnin
eru mörg, en tilgangurinn er
hinn sami og fyrr, að efla ai
þýðumexmtun, listir og vís-
indi og -þar með sjálfstæöi
þjóðartonar.
KÖLD efnishyggja, efna
hagsvandamál, dýrtið og
fjárhagsörðugleikar setja
ærið svipmót á þjóölífið á
þessum síðustu tímum. En í
næðingi hversdagsins dafnar
samt merkilegur andlegur
gróður. Það var mikil þörf
á því að hlynna að honum
fyrir 30 árum, þegar fátækt
og skilningsleysi settu kal-
bletti á blöðin. En það er
ekki síður þörf á að gera það
nú þegar fjármunir eru
meiri og öll tækni til efna-
legra þæginda betri og full-
konmari en áður þekktist. —
„Listir og vísindi tákna há-
mark þjóðarþroskans“, sagði
Jónas Jónsson fyrir 30 ár-
um. Þau orð eru eins sönn
í dag. Þau eiga áð vera ein-
kunnarorð þeirrar starfsemi,
sem Menntamálaráð og
Menningarsjóður annast fyr
ir hönd þjóöarinnar allrar
gjaldeyrir
skuidabréfasala var mjög
merkilegt nýmæli og gaf
góða raiun. Seldust bréfin
greiðlega til aö byrja meö.
Fékkst þar verulegt fjár-
magn til hins almenna lána
kerfis til ibúðabygginga. —
En nú um sinn hefir verið
hljóðara um þessa leið til að
tryggja fé sitt en áður. Seðla
bankinn hefir því vakið sér-
staka athygli á þessari starf
semi með greinargerð i blöð
unum. Þessi bréf eru enn til
sölu. Þau eru hentug leiö
fyrir þá, sem vilja tryggja
fé sitt til framtíðar. En jafn-
framt er stúðlað að fram-
kvæmdum á heilbrigðan
hátt, með eigin aflafé.
Mikil óvissa ríkir í finnskum stjórn-
málum er kosningabaráttan hefst
Almennar þingkosningar
eiga að fara fram í Finnlandi
nú í sumar. Um þessar mund-
ir eru flokkarnir að undirbúa
kosningarnar. En innbyrðis
ósamkomuiag, erfið f járhags-
aðsfaða og nýr tónn í rúss-
neskum skrifum um Finn-
land, veldur því, að nokkur
óvissa er nú ríkjandi í finnsk
um stjórnmálum.
Finnski jafna'ðarmannaílokkur-
inn á í mestum erfiðleikum stjórn
málafiokkanna vegna ágreinings
nokkurra helztu forustumanna.
Þeir hafa verið öflugasti flokkur-
inn, en hættulegur klofningur
varð í röðum þeiiTa á s. 1. sumri.
Flestum, sem rita um horfurnar í
finnskum stjórnmálum nú, kemur
saman um, að líkurnar fyrir því,
hvort unnt reynist að koma á þing
ræðisstjórn að kosningunum lokn
um eða ekki velti mest á því,
hvernig jafnaðarmönnum gengur
að jafna deilur sínar. Eins og sakir
standa fer utanþingsstjórn með
völd í Finnlandi undir forsæti
Rainer von Fieandts ríkisbanka-
stjóra.
Klofningur í röðum
jafnaðarmanna
Klofningurinn í jafnaðarmanna
flokknum varð í fyrra, er fiokks-
brot undir leiðsögu Skog tók þátt
í stjórnarmyndun Bændaflokksins
undir forsæti formanns flokksins.
j Einn þessara jafnaðarmanna, Sim
: onen, varð varaforsætisráðherra.
Með honum voru 3 aðrir jafnaðar
menn í stjórninni. Flokkurinn sem
heild var andvigur þessu stjórnar-
samstarfi enda var Vaino Tanner,
hinn gamli leiðtogi flokksins og
löngum foringi hægri arms hans
aftur orðinn formaður hans. Átök
in ieiddu til þess að ráðherrarnir
4 voru reknir úr þingflokki jafn-
aðarmanna. Síð&n hefir verið róst
usamt í finnskum stjórnmálum.
Efnahagslegir örðugleikar hafa
verið miklir. Dýrtíð hefir verið í
vexti, útflutningsframlei'ðslan hef
ir átt erfitt uppdráttar og jafn-
vel dregizt saman, atvinnuleysi hef-
ir verið all'áberandi og loks komst
ríkissjóður Finnlands í fjárþrot
og varð að stöðva greiðslur um
tíma.
Embættismannastjórn
tók við
í september var gerð gengis-
felling finnska marksins og jafn
hliða varð að gera ýmsar efna-
hagslegar neyðarráðstafanir. Rík-
isstjórnin var neydd til að scgja
af sér í október og þá hófst stjórn
arkreppa, sem stóð 6 vikur. Tókst
flokksforingjunum ekki að koma
sér saman um stjórnarmyndun,
og lyktaði með því að Kekkonen
forseti skipaði embættismanna
stjórn undir forsæti Rainer von
Fieandts Finniandsbankastjóra. í
stjórn lians eru mest megnis ýms-
ir sérfræðingar í ýmsum greinuni
atvinnulífs og fjármála.
En jafnvel sénfræðingum tókst
ekki ætíð a'ð koma sér saman
um ákveðnar aðgerðir. Þegar á-
kveða þarf mál eins og verðlag á
landbúnaðarafurðiun getur slík
sérfræðinganefnd, sem ekki nýtur
nema takmarkaðs bakstuðnings
frá þinginu, sem hún þarf þó að
styðjast við, komizt í strand með
j úrlausnina. Þau mál eru nú mjög
á dagskrá og stjórninni hefir ekki
, tekizt að finna þá lausn, sem
bændastéttin og alþýðusamtökin
og stjórnmálaflokkarnir sætta sig
við.
Undirbúningur kosninganna
Á meðan stjórnin hefir glímt
við efnahagsvandaníál in hafa jafn
aðarmenn glímt við sundurlyndið,
sem settist að í flokki þeirra eftir
stjórnarmyndunina í fyrra sumar.
Það gerðist nýlega í þeim málum,
í opinbera heimsókn til Finniands
á s. 1. ári, taldi Bulganin sam-
búð þessara þjóða ,;fyrirmynd fyr-
ir aðrar norrænár þjóðir.“
Hins vegar hcfir það ekki farið
fram hjá Finnum, né áhorfendum
! í lýðræðislöndunum, að upp er
j kominn nýr tónn í rússneskum
[ blöðum gagnvart Finnum, þótt
ekki sé það enn með hastarlegum
hætti. Nýlega hafá rússnesku blöð
in birt ailharðorðar greinar út af
því, sem þau 'nefna „andrússnesk
an áróður í finhskum blöðum.“
Taldi „Pravda“ að þéssi skrif héld
ust í hendur viðr „aukin fasistísk
umsvif um gjörvallt*!andið.“ Þessi
tónn hefir vakið nokkurn ugg í
Finnlandi því aö er.ginn veit,
hvað á bak við þýr,
RAINER von FIEANDT
að Simonen, einn leiðtogi „Skog-
flokksins" innan jafnaðarmanna-
flokksins, féll við prófkjör til fram
boðs fyrir jafnaðarmenn þar sem
hann og féiagar hans voru taldir
njóta mesta fylgis. Er nú
unnið . að sættum þvi
að slíkur klofningur mundi
verða vatn á myllu kommúnista.
En þessi mál eru enn óleyst og
hin póiitíska mynd um það bil
sem kosningarnar nálgast, er enn
óljós.
Sambúðin við Rússa
í öllum þessurn málum er bak
sviðið að nokkru leyti sambúðin
við Rússa og starfsemi kommún-
Maflokksý.is (finnska. Saímbúðin
hefir verið góð undanfarin ár.
Þess er enn -minnzt, að þegar
þeir Krustjoff og Bulganin komu
Kekkortem fer til Moskvu
Kekkonen forseti á enn eftir að
endurgjalda heimsóioi þeirra Bulg
anins og Krustjoffs til Helsinki.
En svo var ráð fýrir gert, að
hann gerði það á þessu ári. Nú er
talið í finnskum þlöðum, að for
setinn rnuni fara til Meskvu fyrir
kosningar, sennilega r.ú I vor. Af
því tilefni verður ýart við ugg um
að hann komi heiip aftur með
pólitískar gj,afir frá hinum vold
uga nágranna. Áðrir telja hins
vegar ástæðu tli að yona, að heim
sóknin verði til þe^s að eyða tor
tryggni og fyrirþyggja, að meira
verði að' gert af Rússa háifu að
saka Finna um „fasistíska starf-
semi.“ En ef sá áróður færist
, mjög í aukana, er varla við góðu
i að búast, hvort sem vandræðin.
koma beint frá Rýssum sjáifum,
eða frá leppum .þeirra í Finn-
landi, finnska kommúnistaflokkn
um.
Nokkur óvissa ríkir ím í stjórn-
málum Finnlands um það bil, sem
kosningabaráttan er að hefjast
fyrir alvöru.
Beggi og bankastjórinn.
JÓN JÓNSSON skrifai1: Fátt er
nú algengara umræöuefni manna
á meðal en það öngþveiti í efna-
hagsmálum þjóðarinnar, er skap-
azt hefir smátt og smátt á und-
anförnum árum. Menn gefa or-
sökum þess að svo er komið ýmis
nöfn, og er þá helzt reynt að dul
búa þær, því að svo er að sjá og
heyra sem ekki megi segja þjóð-
inni bláberan sannleikann. En
hann er vitanlega sá, að hún er
að uppskera það, sem hún hefir
sáð til og annað ekki. Við höfum
.sem sé lifað um stund í eyðslu
og óhófslifi, brölt í mörgu og
braskað og allt um efni fram. Að
skuldadögum hlaut því að koma
fyrr eða siðar.
Og þetta verða þeir að skilja,
sem um málin fjalla nú, og allir
þeir sem í áhrifastöðum eru. Ann
ars er enginn viðreisnarvon. Því
að það er ekki hægt að ala þá
j þjóð upp til sjálfsafneitunar og
i dáða, sem allt af er verið að
blekkja.“
Spegill Agnars.
,AGNAR ÞÓRÐARSON hefir ver
ið að sýna þjóðinni í spegii und-
anfarnar vikur með leikþáttum
sínum í útvairpinu og nú siðast á
sviði Þjóðleikhússins með leikriti
sínu Gauksklukkan. Hann liefir
sýnt ýmsar svipmyndir úr þjóð-
lífinu í dag og munu sumar
verða minnisstæðar. En þó má-
ske einna helzt sú manngerð, er
Beggi og Ebbi efu fulltrúar fyr-
iró Þessir eftirtektarverðu ná-
ungar eru ósviknir fulltrúar
þessara síðustu tíma og vitna um
það ástand og þann fiokk manna,
sem hefir lyft þeim og stutt þá
við braskið. Það syndaregistur
allt mun ekki sízt vera orsök
þess hvernig komið er. En ein af
manngerðum Agnars Þórðarson-
ar í Gauksklukkunni er gamall
bankastjóri. Hann mun eiga að
sýna Jiinn eldri tíma og vera full-
trúi hans, þegar menn vildu vita
fótum sinum forráð, þegar menn
unnu og skiiuðu sæmilegu dags-
verki, þegar nýtni og ráðdeild
þóttu kostir í fári manna, en
brask og slangurmennska og
sviksemi talin til ójiáttúru og ó-
þurftar. Þessum fulltrúa hinna
eldri uppeldishátta iízt ekki á
hugsunarhátt og atferli þeirra
nútimamanna, sem ýmist sveima
um meðal sápukúlnanna eða eru
alls staðar náiægir tii að „redda“
þeim, sem á að hafa gott af, —
sem kom auga á gróðamöguleik-
ana fyrir sig án alls tUlits til af-
leiðinga íyrir aðra.“
Brjóstvit þeirra gömlu.
„EN VIÐ þær afleiðingar erum
við nú að glíma. Það er þess
vegna, sem á að, veita eftirtekt
því sem gamli bankastjórinn hef-
ir að segja. Hanii minnir á sitt-
hvað, þótt hann fái aldrei að rök-
styðja mál sitt vegna óðamælgi
annarra. Samt hefir hann lög að
mæla. Og sennilega ætlast höf-
undurinn til þess að menn skilji
það, iþótt hann hefði gjarna
mátt sniða þcssa manngerð með
virðuiegra fasi og geðugra yfir-
bragði. En hvað um það. Hér er
bent tU staðreynda, sem hljóta
að vekja ihugun. Og vissulega
værum við nú í öðrum og skárri
sporum með allt okkar efnahags
lif hefða meira og betur verið
hlustað á röddina frá brjóstviti
gamla bankastjórans, rödd
reynslu og ráðdeildar. Óg það er
siður en svo að vansæmd sé í að
vitna tii þeirra tíma, þegar vinnu
semin og heiðarleikinn voru í liá
vegum höfð, eða álasa þeim, sem
vildu Jyfta þeim dýggðum til
vegs og áhrifa. En í hinu er van-
sæmd, að reyna til að gera það
broslegt, sem verður að vera í
órofalengsliun við sjáífstæði
þjóðarinnar og manndóm. Er
þetta sagt hér til athugunar fyr-
ir leiklistairgaignrýnanda Mbl. —.
Jón Jónsson.“ — Áýk-ur þar bað-
stofuspjalli 1 dag. — Fihnur