Tíminn - 14.03.1959, Blaðsíða 6

6
T í M I N N, laugardaginn 14. marz 1059.
Útgefandl : FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Ritstjóri: Þórarinn Þórarinsson.
Skrifstofur í Edduhúsinu við LindargSttl
Símar: 18 300, 18 301, 18 302, 18 303, 18 304.
(skrifstofur, ritstjórnin og blaðamenn)
Auglýsingasími 19 523. - Afgreiðslan 12323
Prentsm. Edda hf. Sími eftir kl. 18: 13048
Búnaðarþingskosningarnar og Mbl.
AÐ UNDANFÖRNU hefur þaö
verið ein helzta réttlæting
Mhi. fyrir hinn nýju stefnu
Sjálfstæðisflokksins í kjör-
dæmamálinu, aö Framsókn-
armenn hafi beitt sér fyrir
1937, aö teknar yröu upp
hlutfallskosningar til Búnað-
arþings og kjörsvæöin stækk-
uð. Framsóknarmönnum far-
ist því ekki að mótmæla því,
að þingmenn verði kosnir í
stærri kjördæmunum hlut-
xallskosningunum.
Þannig sagðist Mbl. frá fyrir
nokkru síðan og var það síö-
an endurprentað í Verði og
ísafold:
„Árið 1937 samþykkti Bún-
aðarþing nýjar reglur um
kjördæmaskipun og kosning-
ar til þessarar virðulegu sam-
komu íslenzkra bænda. Voru
þar upp teknar merkilegar
nýjungar. Ákveðið var, að
öllu landinu skyldi skipt í 10
stór kjördæmi, og að allir 25
fulltrúar á Búnaðarþingi,
skyldu kosnir með hlutfalls-
kosningum í þessum kjör-
dæmum.
Ekki er annað vitað en að
gott samkomulag hafi ríkt á
Búnaðarþingi um þessa
skipulagsbreytingu. Forystu-
menn bændastéttarinnar og
bændur almennt, töldu það
spor I réttlætisátt að fulltrú-
ar á sjálft stéttaþing bænda
skyldu framvegis kosnir hlut-
fallskosningum í stórum
kjördæmum. Einnig var það
talið stuðla að aukinni sam-
vinnu bænda og nánari sam-
tökum milli héraða, að kjör-
dæmin sJcyldu stœkkuð
JAFNVEL þótt allt væri satt,
er stæði í framanbirtri frá-
sögn Mbl. og ísafoldar, fælist
í því lítil röksemd fyrir því,
að tekinn yrði upp stór kjör-
dæmi og hlutfallskosningar
við' kjör Alþingismanna.
Verkefni Alþingis og Búnað-
arþings eru svo gerólík, að
allur samanburður á þeim er
hreinlega út í loftið.
Þessi samanburöur verður
þó enn óheppilegri fyrir Mbl.
þegar það kemur í ljós, að
frásögn Mbl. og ísafoldar er
í meginatriðum röng. Með
lögum 1937 voru kjördæmin,
sem kjósa til Búnaðarþings
ekki stækkuð. Þau voru látin
haldast óbreytt frá því, sem
verið hafði, en þau höfðu
frá upphafi verið miðuö við
umdæmi búnaðarsamband-
anna. Alþingi fylgdi þá þeirri
eðlilegu stefnu að breyta ekki
kjördæmunum, nema fyrir
lægju um þaö ákveðnar óskir
manna í viðkomandi héruð-
um, slíkar óskir lágu þá ekki
fyrir.
Breytingin, sem gerð var
1937, var aðeins sú, að tekn-
ar voru upp hlutfallskosning-
ar í staö þess, að Búnaðar-
þingsfulltrúar höfðu áður
verið kosnir af aðalfundum
búnaðarsambandanna. Bænd
ur óskuðu þess, að geta kos-
ið fulltrúana beint í stað þess,
að kjör þeirra hafði verið
óbeint áður.
MBL. og ísafold geta þannig
ekki fundið rök fyrir stækk-
un kjördæmanna meö þeim
breytingum, sem gerðar voru
á kosningunum til Búnaðar-
þings 1937. Þvert á móti verða
Mbl. og ísafold hér óbeint til
þess að minna á athyglis-
verða þróun, sem hefur átt
sér stað í þessum málum síð-
an 1937. Þessi þróun er í
stuttu máli sú, að síðan 1937
hefur ýmsum búnaðarsam-
böndum verið skipt til þess
að hægt væri að taka upp
kjör Búnaðarþingsfulltrúa í
einmenningskjördæmunum.
Um þetta atriði segir Guð-
mundur Ingi Kristjánsson í
grein, sem birtist í Tímanum
í gær:
„ísafold sú, sem áður var
nefnd, segir í forsíðugrein að
nú s'éu 8 Búnaöarþingsfull-
trúar kosnir í einmennings-
kjördæmum. Þar segir blaðið
satt. Allar breytingar, sem
gerðar hafa verið í þessum
efnum síðan árið 1937 hafa
verið á einn veg. Aö fjölga
kjördæmunum og taka upp
einmenningskjördæmi.
Það er eftirtektarvert, að
hvar þar sem þessum kjör-
dæmum er skipt verða tak-
mörk hinna nýju kjördæma
þau sömu og sýslumörkin.
Ástæðan til þess liggur í aug-
um uppi. Sýslurnar eru enn
í vitund manna samstæðar
heildir með tilliti til sam-
vinnu og íjárhagsmála. Þeg-
ar bændur skiptast í búnað-
arsambönd, finnst ekki enn
í dag heppilegri svæðamörk
en sýslumörkin. Og það er
jafnan svo, að hverju búnað-
arsambandi finnst eðlilegt að
eiga sinn fulltrúa á búnaðar-
þingi.“
ÞAÐ sem hér hefur verið rak-
ið, sýnir næsta ljóst, hvílík
fjarstæða það er, þegar Mbl.
og ísafold, eru að reyna að
nota kosningarnar til Bún-
aðarþings sem rök fyrir því
að taka eigi upp stór kjör-
dæmi með hlutfallskosning-
um við kjör Alþingismanna.
Það sýnir vel, hvar málstað-
ur Sjálfstæðisflokksins er í
kjördæmamálinu, að hann
skyldi reyna að nota slíkt
sem eitt aðaltrompið til rétt-
lætingar þeirri nýju stefnu,
er hann hefur tekið upp.
Kjördæmamálið og Bjarni
Mbl. skýrir frá þvi í gær, að
Bjarni Benediktsson hafi
flutt langa ræðu á landsfundi
Sjálfstæðismanna i íyrradag
og hafi hún öll snúizt um út
anrikismál.
Eðlilegra hefði vissulega
verið, að Bjarni hefði rætt
aöallega um kjördæmamálið,
og gert grein fyrir hinum al-
gera hringsnúningi sínum í
því máli.
í ræðu, sem Bjarni hélt í
janúar 1953, geröi hann m.a.
svofeida grein fyrir réttmæti
þess, að einmenningskjör-
dæmin yrðu tekin upp í
Reykjavik:
Stokkhóhnsbréf frá Ölafi Jónssyni:
Nýtt meistaraverk Ingmar Bergmans
fremsta kvikmyndastjóra Svíþjóðar
Stokkhólmi í marz 1959.
Sú var tíðin að sænsk kvik-
myndagerð þótti standa einna
fremst í heimi. Það var á gullöld
þöglu mvndanna, og þá stóð einnig
gullöld sænskrar kvikmyndalistar,
tíð þeirra Victors Sjöströms og
Mauritz Stillers. Nú er langt um
liðið siðan, og myndir þeirra fé-
laga eiga sjálfskipaðan sess í
kvikmyndaklúbbum víða um heim,
en nafn Svía í kvikmyndum hefur
um Ianga stund verið bundið nokkr
um leikkonum er af ýmsum ástæð-
um hafa getið sér frægð í Ame-
ríku: Greta Garbo, Ingrid Berg-
mann, Anita Ekberg. Á síðustu ár-
um hafa þó sænskar kvikmyndir
tekið að þoka sér til vegs og virð-
ingar í umheiniinum á nýjan leik,
og hefur sumum mönnum sýnzt að
ný gullöld mundi í aðsigi, ef ekki
upprunnin. Þar hefur einn maður
farið fyrir fý’lkingum, — Ingmar
Bergman, kvikmyndastjóri, leik-
stjóri, leikritahöfundur.
Ingmar Bergman er þrautþjálf-
aður leikhúsmaður og þykir einn
fremsti — ef ekki fremstur —
leikstjóri Svia. Undanfarin ár hef
ur hann starfað við helzta leikhús
Málmeyjar, en hefur nú verið ráð
inn til Dramaten í Stokkhólmi og
mun taka til starfa þar áður en
langt líður. Þó stendur honum
meiri frægð af kvikmyndagerð,
myndir hans hafa um skeið farið
sigurför erlendis og verðlaunagull
fallið óspart í hlut þeirra á alþjóð
legum kvikmyndahátíðum. Lát
varð reyndar á nú í vetur: siðasta
mynd hans komst ekki í flokk
þeirra fimm erlendu mynda er
keppa um Oskarsverðlaunin í
Ameríku. Þessi mynd — Ansiktet
— var frumsýnd hér á jólum, og
ætlunin að segja lítillega frá
henni og nokkrum öðrum mynd-
um Bergmans i þessum pisli.
★
Andlitið — það er andlit skottu
læknisins Emanuels Voglers, sem
einn góðan veðui'dag á öldinni sem
leið kemur akandi til Stokkhólms
ásamf loddaraflokki sínum. En er
Vogler ekki annað en svikahrapp-
ur og falsari og hið „magiska
halsoleater“ hans aðeins venju-
legur trúðleikur? Það hafa nokkr-
ir virðulegir borgarar með „rnedi-
cinalrádet" Vergérus og lögreglu-
stjóra staðarins í toroddi fylkingar
ákveðið að sýna þessum heiðurs-
mönnum listir sínar áður en lengra
er haldið. Og síðan segir myndin
frá þessari þrekraun loddaranna,
„ . . . Þvert á móti mundi
skipulag' Reykjavíkur í til
dæmis 16 eða 17 kjördæmi
hafa í för með sér miklu nán-
ara samband þingmanns og
kjósenda en verið hefir. Þing-
maður mundi miklu betur en
nú vita, hvað kjósendum
hans liði og eiga þess kost
að greiða fyrir mörgum
áhugamálum þeirra og veita
einstaklingum sams konar
fyrirgreiðslu og þingmenn
utan af landi verða að veita
sínum kjósendum. Þetta yrði
aukin vinna og umstang
fyrir þingmennina, en ég
þori að fullyrða, að af því
yrði mikill vinningur fyrir
kjósendur.“
Kannske er það eðlilegt, að
Bjarni hafi heldur kosið að
tala um utanríkismál en
kjördæmamálið. Fyrir mann,
sem hefur bent jafnréttilega
á kosti núv. kjördæmaskip-
unar fyrir Iandsbyggðina, er
ekki svo auðvelt að halda þvi
fram nú, að það sé hið
mesta hagsmunamál fólksins
þar, að henni verði kollvarp-
að!
INGA4AR BERGMAN
þar er slegið á marga strengi
grimmdar og haturs en einnig ást-
ar og vonar, myndin er í senn bitur
og glettin, hún er bæði afhjúpnn
og rómahtísk draumsýn.
Andlit Emanuels Voglers eru
reyndar tvö. Annað er kristsskeggj
uð spámannsásýnd hans sem virð-
ist búa yfir allri þjáningu verald-
ar, sú gríma er hann býr sér með
fölsku skeggi og hárkollu. Hitt er
andlit sjálfs hans nakið og tryllt
cr grímunni hefur ■ verið flett af
honum og hann stendur afhjúpað
ur frammi fvrir áhorfendum sín-
um. Því að borgarinn er í raun
ónæmur fyrir listum hans, skynj-
ar hann aðeins sem hættulegan
loddara er verður að fella. Og
•Vogler fellur einnig út í hin yztu
myrkur, — en því meiri verður
uppreisn hans að lokum. Þegar
auðmýking hans er sem mest ber-
ast iboð frá sjálfum Svíakóngi er
fregnað hefur af frægð hans og
kallar hann og flokk hans til sin
á Stokkhólms Slot. Þetta eru þær
röksemdir er borg,arinn skilur og
endanlegt sigurhrós Voglers, upp-
risa hans úr djúpum fyrirlitningar
innar og himnaferð í gullinni reið.
Það er sem sagt annað en líf
og lífsskilyrði listamannsins er
Ingmar Bergman freistar að lýsa
í Ansiktet, baráttu listar og lista
manns við vantrú og tortryggni,
magnleysi hennar gegn „vísinda-
legum“ rökum. Og meira: skyld-
leika listarinnar við fáfengileg
loddarabrögð annars vegar, galdur
og forneskju hins vegar. Því að í
flokki Voglers eru auk sjálfs hans
og „miðilsins“, eiginkonu hans,
einnig trúðurinn Túbal og gömul
norn — sem safnað hel'ur auði á
því að selja ástardrykki. Og sjálf
ur er Vogler neyddur til að grípa
til bragða til að selja list sína,
bera grímu og ger.a sér upp mál-
leysi. Og andlit hans er mótað af
hatri og hræðslu, er það loks hef-
ur verið afhjúpað, hann hatar á-
horfendur sína og óttast þá, —
en á þó engan kost annan en halda
áfram að leika fvrir þá listir sínar.
Launin: nokkrum smápeningum er
hent fyrir fætur hans að sýningar
lokum, tortryggnin fylgir honum
hvert sem hann fer. Og þó er hann
ómótstæðilegur áhorfendum sín-
um, hann megnar hæði að afhjúpa
þá og drepa þá í dróma listar sinn
ar þótt hann geti aldrei unnið
trausi þeirra, og þeir hala hann
og óttast ekki síður en hann þá.
Þessi tvíleikur ástar og haturs milli
listamanns og áhorfenda er efni
myndarinnar þegar öllu er á botn
inn hvolft.
Hér er ekki rúm til að ræða
þátt einstakra leikara, en þrjá
þeirra verður að nefna: Max von
Sydow Vogler, Ingrid Thulin konu
hans, Gunnar Björnstrand Vergér-
us, og hafa þau öll áður leikið í
myndum Bergmans. Hann vinur
að jafnaði til langframa með sömu
leikurum, og margir 'hverjir hafa
þeir unnið sína stærstu sigra und-
ir hans. stjórn.
★
Ansiktet sver sig ótvírætt í ætt
við nokkrar aðrar beztu myndir
Ingmars Bergmans: Gycklarnas
afton (1953). Det sjunde inseglet
(1956) og Smultronstallet, sem
frumsýnd var i fyrravetur, og að
mínu viti er hún meiri og heil-
steyptari kvikmynd en hin siðast-
nefnda. En meistaraverk Bergmans
til þessa er þó Sjöunda innsiglið,
ein beirra fáu kvikmynda sem mað
ur getur freistazt til að kalla mik-
ið listaverk í fyllstu merkingu þess
orðs. Þar. Þar hafa danskvæði og
þjóðsögur miðalda orðið Bergman
drýgstur innblástur. Myndin ségir
frá riddaranum er víða hefur farið
og marga hildi háð í' leit að Sánn-
leikanum, en nú snúinn heim aftur
vegmóður. Heima fyrir geisar pest
in, hjátrú og ofstæki tröilríða
fólki, og dauðinn er alls staðar
á næsta leiti: riddarinn fær.borg-
ið lífi sínu um stundarsakir með
því að tefla við hann skák og
leggja höfuð sitt undir, — en að
vísu getur slíku tafli aðeins lokið
á einn veg. Þessari mynd verður
ekki frekar lýst hér, en hún er
auðug að fegurð og djúpum skáld-
skap. Mér er næst að kalla hana
filmljóð og Bergman sjálfan film
skáld, eins og önnur beztu verk
hans er Sjöunda innsiglið marg-
slunginn og fingerður skáldskap-
ur, rómantísk ljóð um Lifið, Sann
leikann og dauðann, — allt með
stórum staf.
Segja :ná að -viðfangsefni Berg
mans séu hin sömu í öllum þess-
um myndum, þær greina frá leit
að sannleika í lífinu, frá eilífum
hráskinnsleik góðs og ills,sann-
leika og lygi i manninum og um-
hverfis hann. En þær eru enginn
prósaannáll af þessum atburðum
öllum, og fiarstæða væri að ætla
að félagið Alvara ætti flest hluta
bréfin í list Bergmans. Ifann er
enginn raunsæismaður, viðhorf
hans til lífs og listar er oftast
rómantískt. En það sem gefur
myndum hans fyrst og fi'emst gildi
er auðugt filmiskt líf þeirra, þær
eiga óskylt við bókmenntir og leik
hús og aðra eldd listgreinar,:—-
eru kvikmyndir og ekkei't annað.
Skylt er að geta þess, að einnig
gætir annarra viðhorfa en hér hef-
ur verið lýst i öðrum myndum Ing
rnars Bergmans. Sumar myndir
hans eru í raunsærri stíl, og er
þar fremst að gela einnar nýjustu
myndar hans, Nara livet (1958),
se:n gerð er eftir handriti ungrar
sænskrar skáldkonu, Ullu Isaks-
■son. Annars skrifar Bergman hand
ritin að flestum mvndum sínum
sjálfur, þar á meðal að öllum þeim
myndum öðrum er hér hafa verið
nefndar. Og þessi mvnd er tví-
mælalaust ein af fremstu verkum
Bergmans, athyglisverð fyrir það
meðal annars að þar hefur hann
orðið fyrir ríkum áhrifum af 'sjón
varpstækni eins og sumir •amerisk
ir kollegar hans. Þá hefur Berg-
man gert nokkrar hreinræktaðar
kómediur. og ein þeirra a.m.k. er
talin mjög gott verk, það er
Sommarnattens Leende (1954). Þá
mynd hefur undirritaður ekki séð.
★
Ný gullöld? Iðulega heyrist því
haldið fram að sænsk kvikirtynda-
gerð eigi nú nýjan stórveldistíma
fyrir höndum, þótt því sé reyndar
jafnharðan mótmælt af öðrum böl
sýnni röddum. En bitt er óhætt
að fullyrða að fáar þjóðir fram-
leiði nú betri kvikmyndir en bCztu
verk Bergmans, þær myndir sem
hér hefur verið getið. Sömuleiðij
eiga Svíar nokkra Ieikstjóra aðra
(Framhald á 8 síðu)