Tíminn - 03.09.1960, Blaðsíða 5

TÍMINN, Iaugardaginn 3. september 1960.
5
Útgefandi: FRAMSÖKNARFLOKKbRINN.
Framkvæmdast.ióri: Tómas Axnason Rit-
stjórar Þórarinn Þórarmsson (áb.i, Andrés
Kristjánsson Fréttastjóri: Tómas Karlsson.
Auglýsmgastj. Egill Bjarnason Skrifstofur
í Edduhúsinu — Símar 18300—18305.
Auglýsingasimi: 19523 Afgreiðsluslmi:
12323 — Prentsmiðjan Edda h.f.
.—■1
Ætla stjómarflokk-
arnir að svíkja?
Afgreiðsla sú, sem landhelgismálið fékk á fundi
bæjarstjórnar Reykjavíkur í fyrradag, hlýtur að vekja
í senn undrun og óhug meðal þjoðarínnar. Fundurinn
ieiddi það nefnilega í iiós, að tii eru a.m.k. eliefu áhrifa-
menn í Sjálfstæðisflokknum og Aiþýðuflokknum, sem
vilja umfram allt komast hjá því að samþykkja það að
hvergi skuli vikið frá 12 mílna fiskveiðilandhelginni.
Málið kom þannig á dagskrá í bæjarstjórninni, að þeir
Þórður Björnsson og Guðmundur Vigfússon lögðu fram
svohljóðandi tillögu:
„í tilefni þess, að ríkisstjórn íslands hefur ákveðið að
taka upp viðræður við Breta um landhelgismálið, skorar
bæjarstjórn Reykjavíkur mjög alvariega á ríkisstjórnina
að hvika í engu frá óskoruðum rétti íslendinga ti! 12
mílna fiskveiðilögsögu“
Eins og á stóð, var tillaga þessi mjög tímabær. í henni
er ekki neinn broddur til ríkisstjórnsrmnar. en hins vegar
ætti það að vera styrkur fyrir stjórnina að fá slíkar áskor-
anir áður en hún byrjar samninga við Breta, ef hún
ætlar að halda fast á málstað íslands.
Því hefði mátt ætla, að stjórnarhðið í bæjarstjprn-
inni tæki slíkri tillögu vel og afgreiddi hana einróma.
Því var hins vegar ekki að fagna. í staðmn reyndu
formælendur stjórnarliðsins að halda því fram, að i til-
lögunni fælist óbeint vantraust á ríkisstjórnina, og báru
því fram svohljóðandi frávísunartillógu:
„Með því að bæjarstiórn Reykjavíkur treystir ríkis-
stjórninni fullkomlega til að gæta hagsmuna íslendinga
í viðræðunum við Breta um landheigina, vísar bæjar-
stjórnin framkominni tillögu frá og tekur fyrir næsta mál
á dagskrá“.
Við þessa frávísunartillögu, bar Alfreð Gíslason fram
þá breytingartillögu, „að bæjarstjórnín treysti ríkisstjórn-
inni fullkomlega til að nvika ekki við væntanlegar samn-
ingaviðræður, frá 12 mílna fiskveiðilandhelgi umhverfis
ailt landið“, og því væri aðaltillögunm vísað frá.
Við þetta hefði stjórnarliðið vel átt að geta sætt sig,
ef það treysti ríkisstjórmnni til að'standa fast víð 12 míl-
urnar. Annað varð þó uppi á teningnum í stað þess varð
stjórnarliðinu svo ráðatátt, að það frestaði fundi í 40
mínútur til þess að bera ráð sín saman. Þegar fundur
hófst svo aftur, lagði það fram nýja frávísunartillögu,
sem var í því einu frábrugðin fyrri frávísunartillögu þess,
að þar var jafnframt vísað til fyrri ályktunar bæjar-
stjórnarinnar um málið. en sú ályktun segir vitanlega
ekkert um, hvernig haldið skuli á málum nú.
Þessi nýja frávísunartillaga var svo samþykki með
atkvæðum stjórnarliðsins.
Það fer ekki hjá því, að þessi afsfaða bæjarfolltrúa
Sjálfstæðisflokksins og Alþýðuflokksins i Reykjavík
vekji þjóðarathygli. Ellefu áhrifamenn í þessum tveimur
flokkum fást hér ekki til að lýsa stúðningi við óskerta
tólf mílna fiskveiðilandhelgi. þótt flokkar þeirra stæðu
að yfirlýsingu Alþingis i maí í fyrra og ítrekuðu síðan
þá afstöðu í tveimur þingkosningum.
Hvað er hér að gerast? Eru stjórnarflokkarnir raun-
verulega að hopa í landhelgismálinu? Œtla þeir, tii við-
bótar öllu öðru, að svíkja kosningaloforð sín í landhelgis-
málinu?. Nokkuð er það, að hér eftir þarf þjóðin að vera
enn betur á verði í landhelgismálinu en áður og sýna í
verki, að hver sú stjórn, er svíkur : þessu máli, er að
undirrita sinn pólitíska dauðadóm.
ERLENT YflRLiT
Dómurinn í Powersmálinu
Síð’ari grein um réttarhöldin í Powersmálinu
EINS OG SAGT var frá í
fyrri greminni, var það einkum
tvennt, sem menn biðu eftir
með forvitni í sambandi við
Powers réttarhöldin. Annað
var framkvaemd réttarhald-
anna, hitt var sjálfur dómur-
inn.
Eins og áður hefur verið lýst,
fóru réttarhöldin vel og virðu-
lega fram og sabborningurinn
látinn njóta fulls réttar og
honum ekki á neinn hátt
þröngvað, að því er séð varð.
Síðari daga réttarhaldanna
beindist þvi athyglin meira frá
þessu atriði, en menn biðu
í staðinn með meiri eftirvaent-
ingu varðandi það, hver dóms-
niðurstaðan yrði.
Eins og málið lá fyrir, gat
þar verið um mikinn vafa að
ræða. Samkvæmt lögum Sovét-
ríkjanna geta njósnir varðað
dauðarefsingu eða allt að 15
ára fangelsi, en að sjálfsögðu
geta dómstólarnir mildað ref-
inguna, ef sérstakar málsbætur
eða óvenjulegar persónulegar
ástæður eru fyrir hendi.
í máli eins og þessu, hlutu
einnig pólitískar aðstæður og
viðhorf tU alþjóðamála að hafa
talsvert að segja.
ÓHÆTT er að segja, að það
hafi verið ein sögulegasta stund
réttarhaldanna, er ákærandinn,
Rudenko, jlutti! aðalræðu sína
að loknum yfirheyrzlunum. Þá
mun salurinn hafa verið þétt-
skipaðastur áheyrendum og þá
vandlegast hlustað. Mikill hluti
ræðunnar var eins og menn
áttu von á, þ.e. þung ádeila á
hendur Bandaríkjastjórn fyr'ir
njósnarflugið yfir Sovétríkjun-
um, ásamt ásökunum um stríðs
fyrirætlanir og yfirgang af
hálfu hennar. Ákærandinn
ræddi svo öðru hvom um per-
sónulegt afbrot Powers, en
ræddi það þó alltaf svo laus-
lega, að ekki var Ijóst, hvaða
refsingar hann myndi krefjast,
en að því atriði beindist forvitni
manna fyrst og fremst. Spenn-
ingurinn hélzt því til síðustu
stundar, er Rudenko í ræðu-
lokin lýsti yfir, að hann krefð-
ist ekki dauðarefsingar af
mannúðarástæðum, en að sak-
borningur yrði dæmdur í 15
ára fangelsisvist. Undir þessa
kröfu tóku hinir lússnesku á-
heyrendur með miklu lófataki,
en kona Powers greip höndum
fyrir andlitið og foreldrum
hans var mjög brugðið. Powers
sjálfur lét sér hins vegar ekki
neitt bregða.
EFTIR að Rudenko hafði
lokið máli sínu, tók verjandi
Powers, Grinjoff, til máls. —
Vörn hans var erfið, þar sem
Powers hafði játað sekt sína,
og hann sneri sér því helzt
að því að færa fram persónu
legar afsakanir fyrir þvi, að
Powers hefði farið inn á þessa
braut. Jafnhliða kom hann svo
fyrir ádeilum á hið kapítaliska
hagkerfi Bandaríkjanna, er
gerði einstaklinginn að hugs-
unarlítilli veru, sem hugsaði
mest um peninga. Vafalaust hef
ur vörn Grinjoffs fallið vel
í hinn rússneska jarðveg. Máli
sínu lauk hann með því, að
æskja sem miildilegast dóms
vegna þeirra persónulegra að-
stæðna sakbornings er hann
hafði fært fram.
Að síðustu sagði svo Powers
nokkur orð, sem féllu að ýmsu
leyti vel við vörn Grinjoffs, án
þess þó, að í þeim fælist nokk-
ur broddur gegn Bandaríkjun-
um eða stjórnarfari þeirra.
Powers las þau upp af blaði
og gerði það mjög látlaust, en
þó smekklega.
Með því var réttarhöldunum
sjálfum raunverulega lokið og
málið tekið til dóms.
KRAFA Rudenkos um 15 ára
fangelsi, var mun strangari en
mennt hafði verið spáð, en það
var 10 ára fangelsi.
Eftir dómsúrslitin, var því
spáð af ýmsum hinum erlendu
mönnum, sem þarna voru og
bezt virtust þekkja til, að Pow-
ers myndi fljótlega náðaður,
einkum ef heldur létti til í
kalda stríðinu. Slíkt myndi vafa
laust mælast vel fyrir vestan
tjalds.
UM RÉTTARHÖLDIN og
dóminn í Powersmálinu má
hiklaust segja það, að af hálfu
rússneskra dóms- og stjórnar-
valda hafi verið haldið þar rétt
látlega og skynsamlega á mál-
Powers í réttinum a3 svara spurningum ákærandans. Að baki honum
stendur rússneskur hermaSur, en fyrir framan hann situr verjandi
hans.
almennt hafði verið búizt við.
Það var strangasta refsing, naest
á eftir dauðadómi. Að vísu mátti
benda á, að rússneskir njósn-
arar höfðu hlotið strangari
dóma í Bandaríkjunum, en þar
var um talsvert aðrar málsástæð
ur að ræða, því að þeir höfðu
t.d. ekki farið beint eftir fyrir-
skipunum, eins og Powers. Frá
sjónarmiði sakborningsins var
því krafa ákærandans í allra
strangasta lagi. Jafnframt var
fyrirsjáanlegt, að svo strangur
dómur myndi hafa slæm áhrif
á samskipti Bandaríkjanna og
Sovétríkjanna, þar sem Banda-
rikjastjórn var neydd til að
taka upp hanzkann fyrir Pow-
ers, ef hann virtist beittur
sérstöku harðræði. Harður dóm
ur yfir Powers hefði yfirleitt
þótt merki um, að stjórnarvöld
Sovétríkjanna vildu enn herða
kalda stríðið og átökin milli
austurs og vesturs.
Ef til vill ekki sízt af síðast-
greindu ástæðunni biðu menn
með talsverðri eftirvæntingu í
þá tæplega fjóra klukkutíma,
er dómararnir tóku sér til að
undirbúa^ dóminn og ganga frá
honum. Áreiðanlega varð mörg-
um þeim útlendingum er þarna
voru staddir, léttara, er þeir
heyrðu þau dömsúrslit, að Pow
ers skyldi ekki hljóta meira en
10 ára frelsissviptingu og sitja
þar af 3 ár í fangelsi. Þetta var
jafnvel heldur mildar'a en al-
um. Einkum verður þetta þó
sagt, ef litið er á málið með
hliðsjón af sarnbúð stórveld-
anna. Það er tvímælalaust, að
Powersmálið vakti á sínum
tíma verulegan ugg og ótta í
Sovétríkjunum og því ekki
óeðlilegt, þótt valdhafar þeirra
snerust nokkuð hart við, þótt
viðbrögð Krustjoffs væri óþarf
lega ofsafengin á Parísarfund-
inum. Síðan hefur kalda stríðið
verið í algleymingi og Rússar
sótt það af miklu kappi. Af
mörgum var talið, að réttar-
höidin í Powersmálinu gætu
orðið nokkur mælikvarði á það,
hvort Rússar vildu nota það
mál áfram til að herða enn
kalda stríðið eða láta það
hjaðna nokkuð. Ef þessir menn
hafa rétt fyrir sér, eru r'éttar-
höldin merki þess, að Rússar
vilji heldur draga úr kalda
stríðinu og reyna samningaleið
ina að nýju. Fleira bendir
einnig í þá átt. Fyrir vestur-
veldin skiptir miklu, að þau
gefi þessu fullan gaum og hafi
jákvæða afstöðu, ef Rússar
opna samningaleiðina að nýju.
Fyrir þá, sem horfa lengra en
til allra næstu missera, má það
vissulega vera ljóst, að Sovét-
ríkin og Bandaríkin geta grafið
sér sameiginlega gröf — og
jafnframt öllum hvíta kynþætt-
inum — ef þau halda deilum
sínum áfram með lfkum hætti
og seinasta áratuginn. Þ.Þ.