Tíminn - 16.05.1961, Blaðsíða 11

^jpE^N N,’ þrtgjudagfnnttl(>.,.maf 1961.
11
Ég kraflaði mig upp úr
deyjandi og veinandi kös
Það barst sár grátur um j
réttarsalinn þegar frú Tivka!
Yoseelevski hafði lokið frá-J
sögn sinni sem vitni í Eich- okkur smalað upp á dálitla hæð
mann-réttarhöldunum þar sem , handan við gröfina. Einn af öðrum
hún lýsti blóðugum 0fbeldis- y°ru Gyðingarnir skotnir niðiir af
, r,0 fjorum djoflum, fjórum SS-monn-
verkum SS-manna a juðskum !um gráum fyrir járnum _ útsend.
íbúum litla pólska sveita-jurum djöfulsins, englum dauðans.
þorpsins Pinsk laugardag einn! Þar sem við stóðum í röðinni,
árið 1942 spurði litla dóttir mín sem ég bar
enn á handleggnum: „Mamma,
Frásögn frú Yoseelevski hafði í bvers vegna léztu mig fara í fínu
haft djúp áhrif á tilheyrendur og. sparifötin mín, þegar á að skjóta
snart þá jafnvel þótt nýlokið væri I okkur ker? Eigum við ekki að
löngum og ýtarlegum frásögnum! hlaupa burtu?“
um hörmungar, þrengingar og Nokkuð af yngra fólkinu reyndi
dauða sem Gyðingar í Póllandi, I að flýja. Þau voru gripin á flóttan
Hryllilegar lýsingar pólskrar gýSingakonu á
ofsóknaræíi og grimmd þýzku nazistanna.
Eystrasaltslöndunum og Rússlandi
höfðu orðið að þola af hendi naz-
ista..
Hryllileg níðingsverk
Frú Yoseelevski hafði átt að
bera vitni fyrr við réttarhöldin en
því var skotið á frest vegna þess
að konan fékk alvarlegt hjartakast.
Húx' >ar mjög veikbuifSa þegar hún
kom fyrir réttinn fyrir nokkrum
um og skotin. Það var erfitt að
hafa hemil á börnunum. Það var
sárt að horfa upp á þjáningar þess-
ara smælingja. Við óskuðum þess
eins að þessu yrði fljótt aflokið.“
Frú Yoseelevski heldur áfram
frásögninni: Við höfðum klætt
okkur úr fötunum og vorum rekin
að grafarbarminum. Faðir minn
neitaði að fara úr undirfötunum.
Hann var laminn sundur og saman
dögum en var þó mjög í mun að . og síðan skotinn. Svo skutu þeir
skýra frá þeim ódáðum sem hún mömmu — og ömmu. Hún var þá
hafði orðið vitni að. ' áttræð og bar tvö börn á hand-
Gamla konan fékk leyfi til að : leggnum. Frænka mín var einnig
sitja. Meðan stóð á ræðu hennar skotin með tvö börn á handleggn-
Nakin og blóSi drifin
Allt í kring um mig voru lík og
einnig fólk með lífsmarki. Ég
neytti síðustu krafta að ná grafar-
barminum. Ég þekkti ekki staðinn
aftur ... hann var þakinn dauðu
fólki. Ég reyndi að sjá fyrir end-
ann á þessari kös af líkum, en sá
það ekki. Allt í kring var nakið
fólk, dautt og deyjandi, og börn
sem hrópuðu í villtri angist á for-
eldra sína.
Saksóknarinn: Voru Þjóðverjarn-
ir þarna ennþá?
Frú Yoseelevski: Nei, þeir voru
farnir. Ég var nakin og blóði drif-
in. Ég hafði sár á höfðinu.
Saksóknarinn: Hvar hitti skotið
yður?
Frú Yoselevski lyfti hárinu frá
vanga sínum og sýndi ör við gagn-
augað.
Einhvern veginn tókst mér að
krönglast upp úr gröfinni. Ég leit-
aði að litlu dóttur minni. En börn-
in voru óþekkjanleg, hulin blóð-
stor'ku og allavega limlest. Ég |
I Ráðgátan um Baudelaire
Ungur franskur rithöfundur upplýsir ýmislegt
um hiÖ leyndardómsfulla IjótSskáld
Það er orðin hefð í Frakk-; langan, mjóan háls sem var vafinn
landi að hver ný skáldakynslóð, uta,n um Pr.ik framan við fæturna
i sem kemur fram a sjónarsvið-
ið tekur sjálfstæða afstöðu til j Þroski og sjálfstæði
Baudelaire Og gerir á sinn sér-! Michel Butor rannsakar gaum-
staka hátt tilkall til ríkis hans. gæfileg hvert smáatriði í þessum
Hvað viðvíkur existensíalistun draumi. Við fáum vitneskju um
. _ hvað hinn naumi klæðnaður
um, var það enginn annar en skáidsins táknar, berir fætur, hinir
Sartre sjálfur sem reit stóra stóru salir, skrímslið og langur
bók og fræga um skáldið Og hálsinn. Hann heldur þvl fram að
gerði þar upp sakirnar. Nú draumurinn tákni lömunartilfinn-
hefur einn hinn fremstu full-
trúa hinnar svonefndu „nýju
skáldsögu" krufið Baudelaire
til mergjar í nýju Ijósi.
Hér er átt við ungan rithöfund,
Michel Butor, sem kunnur er utan
heimalands síns, m. a. á Norður-
löndum fyrir skáldsögu sína „Val-
ið“. Bók han um Baudelaire heitir
„Histiore Extraordinaire” (Óvenju-
jleg saga). Strax í formálanum
jverður ljóst, að í bókinni eru sett
fram sjónarmið nýrrar kynslóðar.
„Einhverjir munu ef til vill
halda því fram að þótt ég ætli mér
að ræða um Baudelaire, þá muni
mér aðeins heppnast að ræða um
draumurinn
ingu Baudelaires. Baudelaire er
þjakaður af kynsjúkdómum og hef-
ur ætíð verið minni máttar í sam-
skiptum við fólk. En í skáldskap
sínum eygir hann leið til þroska og
sjálfstæðis og útgáfu Ijóðabókar,
sem hann árum saman hefur lofað
móður sinni, yrði honum órækur
vottur þess að hann þrátt fyrir alla
niðurlægingu væri sjálfstæður,
fullveðja maður.
Intercesseur
Þessi bók kom einmitt út 13.
marz. Samkvæmt kenningu Butors,
táknar draumurinn hvernig Baude-
laire afhendir móður sinni bókina
o| einnig hvernig það misheppn-
ast, samanber þegar Baudelaire
sjálfan mig. Þó er áreiðanlega ■ stendur gagnvart skrímslinu f lok
betra að segja að það er Baudela-' draumsins. En hvað veldur?
ire sem talar um mig. Hann ræðir | Ósigurinn og niðurlægingin er
einnig um yður.“ , sprottin af því, segir Butor, að
þessi bók er ekki að öllu leyti verk
Sífelldur samtímamaSur
Michel Butor hittir þarna nagl-
ann á höfuðið og bendir ef til vill
á helztu ástæðuna fyrir því að hver
ný kynslóð verði að taka sína af-
stöðu til Baudelaires. Hann er —
ef svo mætti' að orði komast —
sífellt einn af samtíðarmönnum
okkar.
Sú mynd sem Butor dregur af
Baudelaire stendur ekki að baki
óhrjálegustu myndum samtímans
af sektartilfinningu og afmagt.
Hann spinnur verk sitt út frá
draumi sem Baudelaire dreymdi
aðfaranótt fimmtudags þann 13.
marz 1856 og lýsti þegar skilmerki-
lega í bréfi' til vinar síns, Charles
Asselineau.
heyrðist hvað eftir annað sár grát-
ur af áheyrendabekkjum sem yfir-
um.
Við
hliðina á mér stóð yngri
gnæfði lága rödd vitnisins. Aðeins, systir mín og vinkona hennar. Hún
Adolf Eichmann einn virtist ó
snortinn af þeim hryllilegu níð-
ingsverkum sem konan hafði séð
og þolað sjálf. Hann hallaði höfð-
inu til hliðar meðan hún talaði og
engin svipbrigði var að sjá á and-
litinu.
Hlupu á eftir bílum
Þjóðverjar réðust inn í þorpið
1941, geymdu hross sín í guðshúsi
Gyðinganna og tóku að klófesta
Gyðingana hvern af öðrum. í
fyrstu umferð voru 150 skotnir til
bana framan við langa og mjóa
gröf. Árið 1942 var öllum í Gyð-
ingahverfinu skipað að ganga út á
aðaltorgið. Gyðingum var staflað á
vörubíla og síðan var ekið út i
skóglendi fyiir utan þorpið en þar
hafði verið tekin stór og grunn
gröf. Þeir sem ekki fengu pláss á
bílum urðu að hlaupa á eftir. Þeir
sem ekki gátu fylgzt með, voru
skotnir á leiðinni.
„Ég bar dóttur mína á hand-
leggnum og hljóp eftir veginum,“
sagði frú Yoseelevski, „sumar
mæðurnar reyndu að halda á tveim
þrem bömum sínum á hlaupunum
og fylgjast með. Þær voru skotnar
þegar þær féllu örmagna á veginn.
í sparifötum
Þegar við komum á staðinn, var
okkur skipað að afklæðast og stilla
jkkur upp í röð. Smám saman var
grátbændi Þjóðverjana um líf,
bað þess að mega hlaupa burt. Þær
stóðu þarna naktar, í faðmlögum,
og báðu um miskunn. Einn Þjóð-
verjanna horfði í augun á henni,
svo skaut hann þær báðar ...“
Kannske er ég ekki á lífi
„Þá var röðin komin að mér,“
sagði frú Yoseelevski fyrir réttin-
um, „ég stóð og sneri að gröfinni
með barnið í fanginu. „Hvort ykk-
ar á ég að skjóta fyrr?“ spurði
Þjóðverjinn. Ég svaraði engu. Svo
tók hann barnið. Það grét. Hann
skaut það og sparkaði líkinu niður
í gröfina.
Svo þreif hann í hárið á mér og
keyrði aftur höfuðið. Skot reið af,
en ég stóð upprétt eftir sem áður.
Þá skipaði Þjóðverjinn mér að
horfa á sig. Enn reið skot af. Ég
féll ofan í malargryfjuna meðal
hinna dauðu. Ég hugsaði með mér:
ef til vill er ég alls ekki lengur á
lífi. Kannske er það svona að vera
dáin.
Líkin hrönnuðust ofan á
mig en ég gat þó stöð-
ugt hreyft mig. Eg fann
rakst á tvær konur sem stóðu upp ,
réttar og við heyrðum rödd úr j Hóruhús
gröfinni: „Hjálpið mér, ég er á j Draumurinn var vægast sagt
lífi.“ Við vorum þarna alla nóttina.: martröð. Baudelaire dreymdi að
Úr gröfinni bárust stunur og ang-
istaróp.
Daginn eftir komu Þjóðverjarnir
aftur. Þeir skipuðu okkur að stafla
hann væri einn á gangi um göt-
urnar um dimma nótt. Hann hittir
vin sinn Castille og þeir taka sér
Baudelaires sjálfs. Þar er að finna
þýðingu Baudelaires á Histiore
Extraordinaire (Óvenjulegum sög-
um) eftir Edgar Allan Poe. Butor
hefur einmitt sótt þangað titilinn
á sína bók.Baudelaire verður að
bíða enn um sinn þar til hann er
viðurkenndur sjálfstætt, skapandi
skáld með Ijóðabók sinni, Les
Fleurs du Mal. En hann hefur
fundið þjáningarbróður sinn þar
sem er Edgar Allan Poe, hann
kallar hann miðil sinn, mann sem
biður fyrir hann, og sem sín vegna
biður fyrirgefningar á misgerðum
hans.
Hin óvenjulega saga verður
Michel Butor tilefni til þess að
varpa nýju Ijósi á þennan þátt í
lífi og skapgerð Baudelaires og
bætir við ýmsu sem áður var
óþekkt eða illa þekkt. Butor dreg-
ur fram ýmislegt nýtt og bendir til
dæmis á að Edgar Allan Poe var
ekki hinn fyrsti „miðill“ í lífi
Baudelaires. f því sambandi getur
leiguvagn saman. „Mér fannst það, hann gefið viðhlítandi skýringu á
saman líkunum og moka mold ofan, skylda mín að gefa forstöðukonu j þátttöku Baudelaires í götubardög-
r -A i « r > i • r.»> Vt Awihnen aino ninn nf H ÁiSohAlrnm nw> S ___ ! 1 — i !
hóruhúss eins eina af ljóðabókum [ um í götuvígjunum í byltingunni í
mínum sem þá nýlega var komin j febrúar og júní árið 1848 og hann
út,“ segir hann. Hann uppgötvar; varpar einnig nýju Ijósi á samband
að innihald bókarinnar er argasta j skáldsins við hina svörtu ástmey
klám og dettur I hug að nota tæki- j sína, Jeanne Duval.
færið til að stofna til kunnings-j
skapar við eina af hórunum í hóru- Vernd gegn umheimnum
á. Ég bað þess í hljóði að jörðin
mundi opnast og gleypa mig.
Margir voru enn á lífi. Ég sat
þama í móanum með tvö börn sem
höfðu lifað af. Þjóðverjarnir skutu
bömin.
Við vorum fjögur á lífi þegar
Þjóðverjarnir héldu burt.
Með flóttafólki
f þrjá daga og nætur héldum við
kyrru fyrir við gröfina. Þá komu
þarna að nokkrir kúasmalar með
hjarðir sínar. Þeir köstuðu að mér
grjóti. Þeir hafa annað hvort hald-
ið að ég væri afturganga eða geng-
in af göflunum. Daginn eftir reik-, , ,
aði ég í burtu. Ég mætti bónda:að utlltl- Það var llkast dverS með
einum. Hann fékk samúð með mér,
húsunum. Hann er heldur lítið
klæddur, berfættur og fæturnir
óhreinir, blautir eftir gönguna á
götunum. Hann kemur inn á hóra-
húsið en þar er hátt til lofts og
vítt til veggja og veggirnir skreytt-
ir tvíræðum myndum og málverk-
um. Hann er feiminn f návist
stúlknanna. Að lokum rekst hann á
óvenjulegt skrímsli, óhugnanlegt
Þessaii konu er í flestum ævi-
sögum skáldsins lýst sem vit-
grannri, drottnunargjamri og
kaldgeðja kvensnift, sem eitraði
allt líf hans. Butor segi'r að hún
hafi að vísu getað Verið þannig, en
bendir hins vegar á þá bláköldu
staðreynd að Baudelaire yfirgaf
hana aldrei og reyndist henni
meira að segja trúr. Butor bendir
á ýmislegt í samskiptum þeirra
skötuhjúanna sem sýniir að Baude-
laire hafi notið einhvers konar
verndar hjá henni á sama hátt og
hann naut verndar hjá hinum bylt-
ég var lifandi. Ég heyrði fleiri
skot og óskaði mér þess eins að
einhver kúlan hitti mig. Mér lá við
köfnun. Ég kraflaði mig upp úr
líkahrúgunni. Ég rétti mig upp.
og leiddi mig út í skóg þar sem leiddi frú Yoseelevs}d út úr réttar
nokkrir Gyðingar lifðu í felum. Ég salnum. Þau gengu hægt. — Hún
slóst í fylgd með þeim og við héld-1 er nú gift í ísrael og á tvö börn.
um kyrru fyrir í skóginum þar til Þegar Hausner hafði tekið sæti ingarsinnaöa lýð í götuvígjunum.
stríðinu var lokið. sitt á ný sem dómari, skýrði hann í báðum þessum tilfellum hefur
Það var djúp þögn í réttarsaln- frá því að ekki yrðu leidd fleiri j slcáldiS fundið vernd gegn um-
um þegar frúin hafði lokið máli vitni um grimmd Nazistanna í heiminum og í báðum tilfellum
að sínu. Um alla áheyrendabekki voru Austur-Evrópu, en látið nægja að finnst honum hann hafa svikið og
vasaklútar í gangi. Svo rauf forseti leggja fram gögn og skilríki sem | táldregið verndara sína.
dómsins þögnina og spurði verj- sönnuðu hlutdeild Eichmanns í Það er ásrtæðan fyrir sektartil-
anda Eichmanns hvort hann vildi hinum ofboðslegu glæpum og finningunni’ sem er táknuð í
leggja spurningar fyrir vitnið. hryðjuverkum. Fyrstu fjóra mán-1 draumnum. Það er líka kjarninn í
— Engar spurningar, svaraði dr. uðina eftir innrás Þjóðverja í lýsingu Bulors en þar segir frá
Það var gripið í mig. Einhverjir! Servatius. Sovétríkin voru að minnsta kosti; óvenjulegri sögu, svo ekki sé sagt
reyndu að draga mig aftur niður. I Gideon Hausner stóð á fætur, 400 þúsund Gyðingar teknir af lifi. harmsögu