Tíminn - 25.08.1961, Síða 8

8
TÍMINN, fösiudaginn 25. ágúst 1961.
Grænland hefur verið til
umræðu í blöðum og manna á
meSal í sumar. í vitund okkar
íslendinga nær saga manna-
byggðar á Grænlandi ekki
lengra aftur en til þess tíma,
er Eiríkur rauSi og þeir, sem
fóru í slóð hans, komu aS ó-
numdu landi á vesturströnd-
inni og reistu þar byggSir og
bú. Ari fróSi segir þó þá sögu
af landnemunum, að „þeir
fundu þar mannavistir, bæSi
austur og vestur á landi, og
keiplabrot og steinsmíSi þaS,
er af því má skilja, að þar
hafði þess konar þjóð farið, er
Vínland hefur byggt og Græn-
lendingar kalla Skrælingja".
Það er sannað nú, að Græn-
land var byggt tvö þúsund ár-
um áður en Eiríkur rauði leit
þaS. Sú langa saga er þó
hvergi skráð né í minnum
höfð og verSur ekki af öðru
ráðin en fornum minjum,
„keipiabrotum og steinsmíSi"
og leifum hinna ævagömlu
mannavista. Vera má, nú þeg-
ar svo margtalað er um Græn-
land, að einhvern fýsi að vita
örlítil deili á því, sem er
komið í Ijós um mannabyggðir
á Grænlandi við umfangsmikl-
ar rannsóknir vísindamanna.
Ura allar aldir hefur það ger/',
að menn hafa tekið sig upp af
einhverjum ástæðum, þekktum eða
óþekktum, haldið brott úr heim-
kynni sínu og farið um lönd og
höf við hin frumstæðustu skilyrði
og látið loks staðar numið á fjar-
lægum slóðum. Þetta eru hinir
svonefndu þjóðflutningar. Stund-
um hefur hver bylgjan risið af
annarri og nýjar þjóðir eða þjóð-
flokkar flætt yfir löndin, numið
Litlar steinkoiur, sem Sarqaqfólkið notaSi fyrir þrjú þúsund árum, löngu áSur en fariS var aS nota á Græn-
landi hinar stóru lýsiskolur, sem bæSi lýstu fólkinu og yljuSu híbýli þess.
Þrjú þúsund ár í Grænlandi
Þrennir þjóöflutningar og þrjú menningarskeið
rnjofild iii cjrrn fR'7 I'i3>d
ÞaS fara ekki sögur af byggS nor.
rænna manna á Grænlandi eftir ár-
IS 1410. Þá vatt þar skip síSast upp
segl. Um þaS leyti klæddust Græn-
lendingar hempu, elns og sjá má hér
á myndinni, og höfðu strúthettur
sér til skjóls á höfði. Búningurlnn
fannst í kirkjugarðinum við Herj-
ólfsnes.
þau eða rutt þeim til hliðar, sem
þar voru fyrir.
Nú er kunnugt um þrjár slíkar
öldur, sem borizt hafa til Græn-
lands úr vestri. Af einhverjum ó-
kunnum ástæðum hafa þjóðflokk-
ar vestur á ströndum Alaska tekið
sig upp og haldið í austurátt. Ár
eftir ár og áratug eftir áratug
hefur þetta fólk haldið í austurátt,
lagt út á ísana fyrir ströndum
Norður-Kanada, flutt sig ey af ey
og land úr landi, unz náð var
ströndum Norður-Grænlands, sumt
haldið suður vesturströndina, þús-
undir kílómetra, en annað farið
norður fyrir Grænland og suður
á austurströndina. Með boga sína,
, örvar og skutla hefur þetta fólk
haldið áfram um lönd, sem það
ekki þekkti, og látið hverjum degi
nægja sína þjáning. Sumt af því
hafði ekki einu sinni hunda til
þess að flýta för sinni, og verk-
færin, senl það studdis-t við, klapp-
aði það sjálft úr steini eða fág-
aði úr honum eða beinum veiði-
dýra.
Það er á síðustu þrjátíu eða
fjörutíu árunum, sem tekizt hefur
við fornleifagröft að greina á milli
þessara þjóðflokka, er fóru svo
langar leiðir um harðbýlustu lönd
jarðarinnar við lítið veganesti, og
átta sig á lifnaðarháttum þeirra.
Fyrsta bylgja þessa undarlega
langferðafólks barst suður á
strendur Grænlands á 9.—8. öld
fyrir tímatai okkar. Það var hið
svonefnda Sarqaq-fólk. Næst kom
Dorset-fólk á fyrstu öld og loks
fólk það, sem kennt er við hina
svonefndu Thúlemenningu á tíma-
bilinu frá 1200 til 1300. Það var
þetta fólk. sem Grænlendingar
hinir fornu, sem við nefnum svo,
komust í kynni við, þegar þeir
höfðu búið í landinu á þriðju öld
eða jafnvel hátt í þrjár aldir, og
af því eru komnir þeir Grænlend-
ingar. sem nú eru uppi. Mannvist-
irnar og steinsmíðarnar, sem Ari
fróðí getur um, hafa aftur á móti
verið frá dögum Dorsetfólksins.
Einn hinn sögulegasti uppgröft-
ur var gerður í Sermeríút við
| Bjarneyjarflóa — eða Diskóflóa — |
sumarið 1953, því að þar fundust,
á einum og sama stað minjar þess
! fólks, sem búið hefur í Græn-1
landi í þrjú þúsund ár.
j Það var gamall sorphaugur j
I Thúlefólksins, er kanna skyldi. j
j Undir honum komu í Ijós stein-:
verkfæri frá dögum Dorsetfólks-1
; ins, og undir öðru jarðlagi, niðri
á sjálfri hinni upphaflegu strand-
möl, fundust svo örvar og skutul-
oddar Sarqaqfólksins, sem fyrst
; manna veiddi hreindýr í dölum
’ og hlíðum Grænlands og skutlaði
sel á ísum við strendur þess. Við
mælingar, sem gerðar voru á hinu
svonefnda kolefni 14, var aldur
þessara minja staðfestur.
Önnur merkileg rannsókn var
gerð í Ítívnera við Gothaabsfjörð
í fyrrasumar. Þar höfðu menn
veitt athygli ellilegum kögglum úr
hreindýrum, er komu fram í mar-
bökkum. í ljós kom, að þessi bein
voru frá dögum Sarqaq-fólksins,
sem þar hefur haft setu fyrir ná-
, lega þrjú þúsund árum. Hinn æv-
arandi þeli, sem þarna er í jörðu,
hafði varðveitt beinin svo vel, að
þau voru enn heil. Þarna fundust
um 1000 verkfæri og vopn úr beini
og tönn, skutuloddar og spjótsodd-
ar úr steini, líkir þeim, sem not-;
aðir voru í Norður-Evrópu á stein-
öld og þekktir eru frá Eskimóa-
byggðum i Alaska, og jafnvel i
sköft og höld af vopnum og verk-
færum úr beini — og tré.
Uppruni þess fólks. sem átti
verkfærin i fyrndinni, var langt
í vestri. Það er líklegt, að vagga
Sarqaq-menningarinnar hafi staðið
við Beringshaf fyrir 4000—5000
árum. Þrátt fyrir þann svip, sem
þessar minjar báru af mörgu því.
-er steinaidarmenn á norðanverð-
um Norðurlöndum bjúggu við, end
ur fyrir löngu, bendir allt til menn
ingarskeiðs sem þekkt er frá Al-
aska og byggðum steinaldarmanna
handan Beringssunds.
Þetta fólk hefur hgft eldstæði
á rniðju gólfi í hreysum sínum. Þá
er talið, að verið hafi nokkru
hlýrra á Grænlandi en nú er, svo
að auðvelt hefur verið að afla
hríss í eldinn, enda var gólfeldur-
inn í senn notaður við matreiðslu
og til þess að ylja híbýlin. Þetta
fólk átti litlar steinkolur, sem það
notaði til þess að lýsa híbýlin, en
hinar stóru lýsiskolur, sem Eski-
móar hafa notað á síðari öldum,
voru þá ekki þekktar.
Potta átti þetta fólk enga, er
það gæti sett yfir eid, heldur fór
matreiðsla þannig fram, að stein-
ar voru hitaðir, og síðan var þeim
Oddur af skutli frá tímum Dorset-
manna. Þetta hefur verið fagur og
vandaður gripur úr eigu mikils
veiðlmanns og hagleiksmanns. Dorset
fóikið hafði að sjálfsögðu engin egg-
járn, enda var það uppi við byrjun
tímatals okkar.
Isökkt í skinnskjólur eða jafnvel
■ tréílát og vatnið, sem maturinn
var látinn meyrna í, hitað með
þeim hætti. En líklega hefur Sar-
qaqfólkið ekki verið mjög kröfu-
hart um suðuna á kjötinu.
i Hreindýrakjöt hefur verið dag-
leg fæða þessa fólks. Um 9000
bein fundust þarna, og af þvi voru
90 hundraðshlutar úr hreindýr-
um. Veiðar voru aðallega stund-
aðar með boga og örvum, og vorn
örvaroddarnir úr steini, mjóii og
lensulaga. Spjót voru einnig til,
og voru á þau notuð löng og sterk
steinblöð eða spjótsoddar, oft úr
ljósu kvarzi. Hunda átti þe).ta fólk
líka, en auðvitað ekki annað hús-
dýra.
Sarqaqfólkið virðist ekki hafa
játt mjög langan aldur á Vestur-
j Grænlandi. Það hverfur skyndilega
1 af sjónarsviðinu, og allt er á
huldu um afdrif þess. Líkur eru
til, að kólnað hafi við Bjarneyjar-
flóa um þetta leyti, og kunnugt
er annars staðar, að jafnvel lítil-
fjörleg breyting á hitastigi eða úr-
komu getur riðið frumstæðum, sér-
j hæfðum -þjóðflokkum, sem búa
jvið hörð kjör, að fullu eða að
j minnsta kosti orðið þeim mjög
örlagarík.
I Rannsóknir á jarðvegssýnishorn-
um, frjóum og seti, sem ekki er
enn lokið, munu væntanlega varpa
Ijósi yfir þetta atriði.
Dorsetfólkið kom til Grænlands
litlu eftir að tímatal okkar hófst.
Það var svo frábrugðið Sarqaq-
fólkinu, að skilin eru glögg, enda
telja sumir, að það hafi verið af
stofni Indíána, sem tekið hafi upp
hætti Eskimóa. Aðrir ætla, að það
hafi verið komið út af Sarqaqfólki,
en hafi tamið sér nýjar venjur
einhvers staðar suður í skógum
Kanada.
Dorsetfólkið átti ekki hunda, og
það þekkti ekki húðkeipa né konu-
báta. Það fór því allt fótgangandi,
og hefur leiðin milli meginlands
Vesturheims og Grænlands orðið
því sporadrjúg. Kannske hefur
það þó átt sleða úr skinni til þess
að draga á eftir sér, og. fundizt
hafa flatir, breiðir sleðameiðar úr
beini frá tímum þess og einnig
yngri gerð mjórri sleðameiða úr
rostungstönn.
Dorsetfólkið veiddi hreindýr, og
það kunni einnig að skutla rost-
unga og veiða seli við öndunarop.
Boga og örvar átti það ekki. Sagn-
ir Grænlendinga herma, að Tún-
ítarnir, sem er nafn þeirra á Dor-
setfólkinu, hafi farið út á ísinn
með litlar steinkolur, kveikt á
þeim við öndunaropin og kropið
síðan yfir Ijósið til þess að láta
það ylja sér undir víðum stakkn-
um. Hafi margir Túnítanna verið
með brunasár á maganum, því að
þeir hafi gleymt sér af Veiðiáhuga.
þegar þeir urðu þess varir, að
selur nálgaðist öndunaropið.
Dorsetfólkið átti mörg mjög vel
gerð verkfæri. Litlar skinnsköfur
og mörg smáverkfæri einkenna
Dorsetmenninguna, en auk þess
átti þessi þjóðflokkur mjög mynd-
arlega skulla og spjót eða lensurN
Oft voru þessir hlutir fagurlega
útskornir eða tilhöggnir
Dorsetmenn gerðu sér lítil, nið-
urgrafin. rétthyrnd hús. sem voru
fjórir eða fimm metrar á hvorn
veg, og var inngangurinn niður-
grafinn Litil, opin eldstæði voru
á gólfi og bálkar meðfram lang-
veggjum Þar svaf fólkið lang?
meðfram veggnum. en spvrnti ekki
fótum í vegg eins og títt er ann-
ars um Eskimóa Veggir þessara
búsa hafa oftast verið úr torfi.
og líklega hafa þökin verið úr
skinni. Litiar. lófastórar kolur
voru notaðar til ljósa. því að. hin
ai stóru lýsiskolur, sem síðar hit
uðu híbýli Grænlendinga, voru
ekki enn komnar til sögunnar
Síðar fóru þeir að reisa eins
konar sambýlishús, sem gátu verið
ailt að fjórtán metrar á lengd og
sjö á breidd Á síðasta skeiði sínu
hurfu þeir aftur að smákofum og
fundu þá upp „kuldagildruna" —
stutt, mjög niðurgrafin göng, sem
voru lægri en gólfið inni fyrir. Þá