Tíminn - 27.08.1961, Blaðsíða 13

TIMINN, sunnudaginn 27. ágúst 1961.
13
Með hvalveitSimönnum
Framh at 9 síðu
hvalveiðijöfra, sem hér áttu stöðv
ar, byrjar hvalveiðar frá Önundar-
firði árið 1889—’91 og svo risu
upp hvalveiðistöðvar víða á Vest-
fjörðum og síðar á Austfjörðum,
þegar minnkaði fyrir vesta-n, —
Þetta var sannkölluð gullnáma'
fyrir hvalveiðimenn. Hefur þessu
verið líkt við veiðamar, sem nú
gerast í Suðurhöfum. Torfur af
bláhval voru út af Grímsey og
bátarnir drógu hvalina til Siglu-
fjarðar, þar sem dráttarbátar tóku
við þeim og slefuðu þeim drag-
úldnum til Vestfjarða í verksmiðj-
urnar. Þetta var alveg hryllileg
rányrkja, enda varð á snubbóttur
endir, eins og alltaf, þegar ekki
er kunnað hóf. Þegar minnkandi
veiði var orðin fyrir Vestur- og
Norðurlandi. fluttu stöðvarnar sig
til Austfjarða og þar endaði gull-
öldin með skelfingu, því að síðasta
árið veiddust aðeins 16 hvalir, og
árið 1915 semur alþinsj lög, sem
banna hvalveiðár við ísland. Og
þá var það orðið vonlaust hvort
eð var, að hér myndi veiðast hval
ur um sinn.
Ellefsen og fleiri tóku sig nú
upp og héldu til veiða við Afríku.
Áfram barst leikurinn allt til
Suðu.rhafa. þar sem nú er síðasta
vígi hvalsins, ef skvnsemin bjarg
ar ekki stnfninum frá útrýmingju.
Næsta hvalveiðít.ímabil við fs-
land hefst árið 1934 með íslenzka
hvalveiðihlutafélaginu KÓPUR.
sem Bernh. Pedersen og Gunnar
Guðjónsson voru aðalmenn fyrir
Þeir höfðu hvalstöð í Tálknafirði.
Þrír litlir hvalveiðibátar stunduðu
veiðarnar, þeir hétu Businn, Haug
og Estella.
Þessi stöð var rekin til ársins
1939, er hún varð að hætta störf-
um vegna stríðsins. Bátarnir voru,
seldir til Englands.
HvalfjörSur
Þriðja tímabil hvalveiðanna hér
við land er það sem nú stendur
yfir. Hlutafélagið Hvalur hefur
starfað síðan 1947—’48 og hefur
bækistöð sína og verksmiðjur í
Hvalfirði.
Skal nú nokkuð sagt frá þeirri
starfsemi. Þó er rétt að geta þess
hér, að nokkuð hafa verið jöfnum
höndum íslenzk og norsk heiti á
hvalateg-undunum, en íslenzkir
hvalveiðimenn nota þau norsku
nær einvörðungu og þótti því rétt
að halda þeim hér. íslendingar
hafa lært hvalveiðar af Norðmönn-
um og hafa tekið upp norsk nöfn
á hvalategundunum og vinnubrögð
um, og virðast þau fara vel í ís-
lenzku máli og ekki vera sérstök
ástæða til að sniðganga þau í slíkri
grein.
Við ísland veiðast tvær tegund-
ir hvala: Skíðhvalir og tannhvalir.
Þeir eru á íslenzku og „tækni-
máli“: Steypireyðúr; bláhvalur.
Langreyður; Finnhvalur. Sand-
reyður; Sæhvalur. Hnúðbakur;
Knöll. Búrhvalur (tannhvalur);
Spermur.
Eins og áður er sagt, nota ís-
lenzkir hvalveiðimenn ekki önn-
ur heiti yfir hvalina og virðast
þau ekki vera neitt hættuleg eða |
hneykslanleg á nokkurn hátt.
Hvalstöðin í Hvalfirði er rekin
af hlutafélaginu Hvalur. Það er
eitt þeirra atvinnufyrirtækja, sem
rekin eru til fyrirmyndar og aldrei
hafa flækzt inn í styrkjapólitík
eða verðbólgubrask. Framkvæmda
stjóri er hinn kunni útgerðarmað-
ur Loftur Bjarnason frá Hafnar-
firði ,sem er f hópi hagsýnustu
og stórbrotnustu útgerðarmanna.
Hvalveiðarnar eru stundaðar að
jafnaði 125 daga á ári og hafa
hátt á annað hundra^ manns at-
vinnu við þessar veiðar 50—60
manns á hinum fjórum hvalveiði-
skipum og 70—80 í lanndi. Nokkur
hluti þessara manna starfar allt
árið við verksmiðjur og afurða-
geymslur, en flestir starfa aðeins
bessa fióra mánuði. sem veiðarn-
ar eru stundaðar. Þess má til gam
ans geta, að þetta stóra fyrirtæki,
hefur aðeins tæp 4% af starfsfólki
sínu við skrifstofustörf og for-
stöðu, og það mun vera algert
met í rekstri stórfyrirtækja
Reksturs- og viðhaldskostnað-
ur hlýtur að vera mikill á hval-
veiðibátunnm, því að unnið er
daga og nætur á sumrin. Fjórir
hvalveiðibátar stunda veiðarnar í
einu, en alls á Hvalur í Hvalfirði
7 hvalveiðibáta, þar af þrjá ný-
lega. Hinir eru gamlir og úr sér
geugnir.
Hvalurinn sem markaðsvara
Að meðaltali veiðast um 382,4
hvalir á ári, eða hafa veiðzt þessi
13 ár, sem Hvalfjarðarve”ksmiðj-
an hefur starfað, eða um 165—
170 bláhvalseiningar. Afurðirnar
eru kjöt, lýsi og mjöl. Hvalurinn
er gernýttur. Ekkert fer til spill-
is. Stærsti hvalur sem veiðzt hef-
ur, er 86 feta bláhvalur, en slíkir
stórgripir geta gefið 37—38 tonn
af lýsi. 10 tonn af kjöti og 12 tonn
af mjöli, svo að menn geta séð,
hversu miklar skepnur eru í sjón-
um. Annars eru hvalirnir yfirleitt
eftir tegundum 35—85 feta lang-
ir.
Bláhvalurinn er nú alfriðaður
við ísland og er því ekki veiddur
lengur. Vav það nokkurt tjón fyrir
hvalstöðina í Hva'.fmði, en þar sem
bláhvalsveiðin hafði verið notuð
í ófræsingarherferð Breta á hend
ur íslordingum út af 12 mílna
fiskveiðilössögunni. var hann frið
aður. Var þá ekki lengur sagt um
íslendinga, að þeir „neituðu“ al-
bjóðasáttmála um fr''ðun bláhvals.
í raun réttri höfðu þessar tak-
mörkuðu bláhvalsveiðar fslend-
inga ekkert að segja fyrir blá-
hvalsstofninn í hafinu hér. en
samt þótti rétt að bægja þessum
rógshöggum frá dyrum, með því
að friða bláhvalinn. enda þótt það
ylli stöðinni í Hvalfirði tekju-
missi.
Kjötið af hvalnum er selt til
manneldis og í skepnufóður Mjöl
ið sömuleiðis og smjörlíki er búið
til úr lýsinu. Búrhvalslýsið er þó
notað í alls konar annan iðnað.
svo sem í fínustu smurolíur Allt
er að heita má flutt óunnið úr
landinu, og er það vissulega skaði.
Undarlegir hvalir og veiðar
Þegar verið er að jaga hval, en
það nefna hvalveiðimenn, er þeir
eru að komast í skotfæri, skeður
margt skrítið Hvalimi’’ eru skutl
aðir með á að gizka 5 feta löngum
skutli, sem skotið er úr fallbvssu,
sem er fremst á bátnum. Hvala-
skyttan er aðalmaðurinn um borð
í hvalbátnum og er jafnframt oft
ast skipstjóri Sprengja er í oddi
skutúlsvns og springur hún og
deyðir dýrið. þegar skutullinn
hefur gengið * hol. Við skutulinn
er fest skotlínan, sem er úr
nylon oa við hana eru festar hval
línurnar með millitaug. Stundum
tekur hvalurinn á rás með skutul-
inn og þá syngur í strengnum og
trissunum, og allt að 600 faðma
af sverasta kaðli ryðjast út um
op á þilfarinu. Reynt er að halda
við, en fyrir kemur að hvalirnir
rása af stað með hvalbátinn, sem
er kannske 400—600 tonn, og
draga skipið með drjúgum skriði.
Annars synda stórhveli með 18—
22 hnúta hraða og geta haldið
sprettinum langtímum saman.
Eltingaleikur við hval getur tekið
margar klukkustundir, unz hann
gefur færi á sér. Þegar hvalur hef
ur verið skutlaður og deyddur, er
han-n dreginn að bátnum og sporð
urinn festur með sverum keðj-
Vm á skipssíðuna. Þannig er hann
dreginn til hafnar Fyrst er dælt
í hann lofti, hann sorautaður með
rotnunarvarnarefnum og blóðsað
ur. Síðan hefst leit að næsta hval
eða sigling til verksmiðjunnar.
Bátarnir koma með 1—6 hvali til
hafnar, og ekki má líða nema tak |
markaður tími, frá því að hann
veiðizt, unz hann verður að hafa
komizt í vinnslu. Ef hann verður
of gamall, falla afurðirnar af ho-n
um stórlega í verði.
Hvalastofninn hefur sina af-
brigðilegu einstaklinga, og stpnd-
um gerist margt sögulegt við veið
arnar. Hvalur, sem talinn var
dauður, lifnar allt í einu við á
síðunni. og þá er nú handagang-
ur í öskjunni. Svo aflmikil eru
þessi dýr, að þau slita jafnvel af
sér sporðinn, sem læstur er við
skipið með sverustu keðjum. Fyrir
kemur. að þau brjóta eitt og ann-
að af skipunum og þess eru dæmi,
að stórhveli hreinlega sökkvi stór-
um tréskinum.
Revpt er að skjóta dýrin þannig,
að skutullir.n gangi á hol. Og
ven.iulega tekst það. Ef skutullinn
lendir t.d. í hryggnum á búrhvaln
um, þá bognar stálskutullinn bara
á rifjunum eða hryggsúlunni og
hvalurinn heldur áfram sínu
skriði, eins og ekkert hafi í skor-
izt. Þykir það afleitt að særa dýr
án þess að ná þeim.
Nokkrir merkilegir, sérstæðir
hvalir hafa veiðzt hér. T.d. eitt
hvítt stórhveli, albino, en albino-
ar (litleysingjar) eru einnig til
meðal hvala, og nú fyrir skömmu
veiddist hvalur hér við land. þar
sem fremsti hluti neðri skoltsins
vísaði 90° frá stefnu hvalsins.
Fafði skolturinn sennilega brotn-
að .og gróið þannig saman aftur.
L'”a!vsiðin í dag
Þegar hvalveiðimenn ræða sín
* milli um veiðarnar, og þá eink-
um hinar stórkostlegu hvalveiðar
í Suðurhöfum. þá kemur fslend
inei vafalaust í hug. hver viðbjóð-
ur "ányrkjan aet.u’- verið Ef Hol-
lendingar og Norðmenn hefðu
kunnað sér eitthvert hóf fyrr á
nldum. Væru hár vafalaust hlóm-
leg hvalveiði enn þann dag í dag.
Hin litla stöð i Hvalfirði sannar
okkur áþreifanlega. að íslending-
ar eru duglegir og hagsýnir hval-
veiðimenn og íslenzkar hvalaafurði
ir eru i góðu áliti. Einvörðungu
vegna undangenginnar rányrkju
verður eina íslenzka hvalstöðin að
gæta ýtrustu varkárni • til að
tryggja framtíð sína. Þeir veiða
aðeins takmarkað, svo að stofninn
megi vaxa upp í stað þess að tor-
tímast með öllu. Hvert tangur og
tetur er unnið í fullkominni verk-
smiðju í stað þess að áður var að-
eins spikið hirt, en kjöti og beina
grindum var sökkt fyrir landi. —
Friðun hafanna fyrir rányrkju er
og verður alltaf stórt hagsmuna-
mál fyrir íslendinga.
Þegar ekið er fyrir Hvalfjörð,
má oft sjá svartmáluð gufuskip
með rauðan skorstein á siglingu,
inn og út fjörðinn. Það eru hval-^
bátarnir að koma og fara. Og þeir
eru margir, sem staldra við í hval
stöðinni undir Þyrli, þar sem dag-
langt og náttlangt er, skorinn hval
ur á plani björtustu sumarniánuð
ina, en þegar myrkrið grúfir sig
yfir í skammdeginu, liggja sjö
skip við festar úti fyrir landi og
hljótt er á hvalskurðarplaninu
og verksmiðjunum.
Þá skulum við minnast þess, að
þótt þetta mikla fyrirtæki starfi |
aðeins fáa mánuði á ári, um 120
daga, skilar það þjóðinni miklum
gjaldeyri og er þar af leiðandi
eitt mikilvægasta fyrirtæki lands-
ins.
Jónas Guðmundsson
Wriam
Framhald af 8 síðu
að gefa kanarífuglinum, fékk sér
bolla af tei og mældi sig Hún var
hitalaus, þótt draumar hennar hefðu
verið hitasóttarkenndir og höfðu
gert henni órótt í geði. Hana
dreymdi litla telpu í brúðarkjól.
Þriðjudagsmorgun vaknaði hún og
leið þá betur, sólin skein inn um
gluggann og svipti burt sjúklegum
hugarórum hennar. Hún opnaði
gluggann og sá. að það hafði hlán-
að, það var komi'* vorveður og stór
veghefill ruddi snjónum af götunum.
Þegar hún hafði tekið til í íbúð-
inni, fór hún til kaupmannsins, seldi
ávísun og fékk sér að borða hjá
Schrafft, rabbaði notalega við fram-
reiðslustúlkuna. Það var yndislegur
dagur, næstum frídagur og hún vildi
njóta hans betur.
Hún ók í strætisvagni upp i 86.
götu, þar sem hún hafði hugsað sér
að líta í búðir.
Hún hafði ekki gert sér neina
grein fyrir hvað hún ætlaði að kaupa
en gekk í hægðum sinum og virti
fyrir sér straum fólksins. Fólkið
gekk hratt og ákveðið í fasi og hún
fékk á tilfinninguna, að henni væri
ofaukið.
Að lokum fór hún inn í blómabúð
og bað um sex hvítar rósir. Síðan
í leirmunabúð og keypti vasa, senni-
lega til uppbóta fyrir þann, sem
Miriam hafði brotið. Hann var hræði
Iega dýr og þar að auki ljótur fannst
henni. Þetta var upphafið á miklum
innkaupum, sem hún gat ekki fylli
lega gert sér grein fyrir Hún keypti
poka af kirsuberjum og annars stað-
ar varð hún sér úti um rándýrar
möndlukökur.
Það var farið að kólna aftur og
um það bil, er frú Miller kom heim
aftur var farið að snjóa.
Hún hafði gengið frá blómunum
fagurlega í vasanum. Kirsuberin lágu
snoturlega i skál og sykraðar möndlu
kökurnar voru einkar girnilegar.
Kanarífuglinn hoppaði um i búrinu.
Nákvæmlega klukkan fimm var
dyrabjöllunni hringt Frú Miller
vissi hver var komin
„Ert það þú?“ hrópaði hún.
„Auðvitað“ sagði Miriam.
„Burt með þig“, sagði frú Miller.
„Flýttu þér, ég er með þungan
pakka í fanginu.
„Burt með þig“, sagði frú Miller.
Hún gekk aftur inn í stofuna, kveikti
í sígarettu og hlustaði róleg á bjöll-
una gjalla látlaust. „Þú getur eins
farið. Ég ætla ekki að opna fyrir
þér“.
Skyndilega hætti hringingin. Frú
Miller sat í tíu mínútur án þess að
hreyfa sig. Hún heyrði ekki minnsta
þrusk frammi og var sannfærð um,
að Miriam væri farin, þá gekk hún
fram og opnaði dyrnar lítið eitt.
Miriam lá fram á stóran pappakassa
og þrýsti að sér stórri, franskri
brúðu.
„Ég var farin að halda, að þú
mundir aldrei opna,“ sagði hún ön-
ug, „hjálpaðu mér með þetta inn.
Þetta er níðþungt"
Frú Miller gat ekki gert sér grein
fyrir því, hvers vegna hún tók upp
pappakassann meðan Miriam gekk
inn með dúkkuna i fanginu, settist
í sófann og beygði undir sig hnén,
horfði áhugalaus á Miriam draslast
inn með kassann. Miriam hafði ekki
einu sinni fyrir því að taka húfuna
af eða fara úr kápunni
„Ég ætlaði að koma þér á óvart,
líttu í kassann," sagði Miriam.
Frú Miller lagðist á fjóra fætur
og opnaði kassann, þá birtist henni
önnur brúða og síðan blái kjóllinn,
sem hún mundi að Miriam hafði ver-
ið í fyrst þegar þær hittust í bióinu,
síðan fleiri kjólar.
„En þetta eru eintóm föt", sagði
hún.
„Það er af því ég er komin til að
búa hjá þér“, sagði Miriam og stakk
upp í sig kirsuberi, en hvað það var ^
sætt af þér að kaupa handa mér.
kirsuber" ......
„En það geturðu ekki! í guðanna
baénum, taktu þetta hafurtask og
hypjaðu þig!“
— „og rósir og möndlukökur? En
hvað það var hugulsamt af þér.
Þetta eru indæl kirsuber. Síðast bjó
ég hjá gömlum manni og hann var,
sárfátækur en hér líður mér ábyggi-1
lega vel. Sýndu mér nú hvar ég get
látið dótið mitt“.
Hún þrýsti sér að dúkkunni. And-
litið á frú Miller varð hart að áliti,
rautt og þrútið, hún fór allt í einu
að gráta ofsalega. Svona hafði hún
ekki grátið frá því hún var barn.
Hún- gekk aftur á bak þangað til
hún snerti við dyrunum.
Hún þreifaði sig út á ganginn, nið
ur á næstu hæð fyrir neðan, hringdi
dyrabjöllunni við fyrstu dyrnar, sem
á vegi hennar urðu og rauðhærður
lítill maður, kom til dyra. Hún þaut
fram hjá honum og skildi hann eft-
ir furðu lostinn við dyrnar. Ung kona
kom út úr eldhúsinu rétt í þessu
og var að þurrka sér um hendurnar.
„Er eitthvað að?" spurði hún vin-
gjarnlega.
„Fyrirgefið mér Ég er frú Miller
á næstu hæð fyrir ofan, fyrirgefið
mér, ég veit það hlýtur að hljóma
eins og helber vitleysa og hugarór-
ar.."
Konan studdi hana til sætis með-
an maðurinn hringlaði vandræðalega
við smámynt í vasanum. „Hvað er
svo að?“
„Ég bý uppi og það hefur komið
lítil stúlka í heimsókn og ég held ég
sé hrædd við hana .. hún gerir eitt-
hvað óttalegt. Hún hefur þegar stol-
ið skrautnælu, sem ég átti en nú ætl
ar hún að gera eitthvað enn þá
verra.. þúsund sinnum verra . ..
eitthvað hræðilegt"
„Er hún skyld yður?“ spurði mað
urinn.
Frú Miller hristi höfuðið Ég hef
ekki hugmynd um hver hún er. Hún
heitir Miriam en meira veit ég ekki“
„Þér skuluð vera róleg", sagði
unga konan og klappaði frú Miller á
öxlina, Harry sér stelpuna. Farðu
upp elskan"
„Dyrnar eru opnar“, sagöi frú
Miller.
Þegar maðurinn var farinn, sótti
konan vott handklæði og lagði á enni
frú Millers, sem i sífellu hélt áfram
að biðja afsökunar.
„Verið þér bara rólegar“, sagði
ungan konan hughreystandi.
Frú Miller hallaði sér út af og var
rórri. Konan opnaði fyrir útvarpið
og píanóleikur fyllti þögnina.
„Við ættum kannske að fara upp“,
sagði unga konan.
„Ég vil ekki sjá hana framar, ég
kæri mig ekki um að vera í sama
herbergi og hún.“
„Svona, svona, en þér hefðuð átt
að kalla á lögregluna". Þau heyrðu
manninn koma aftur, hann gekk
löngum skrefum, vandræðalegur og
klóraði sér í hnakkanum.
„Það var enginn þarna uppi",
.. sagði hann, „hún hlýtur að vera
stungin af".
j „Hvaða vitleysa, elskan", sagði
konan hans, „við höfum setið hér
allan tímann og við hefðum séð til
ferða hennar“ ..
I Hún þagnaði, þegar maðurinn
horfði ákveðinn á hana.
| „Ég leit inn í hvert herbergi",
sagði hann, „það var enginn neins
staðar".
„Segið mér“, sagði frú Miller, „sá-
uð þér stóran pappakassa, eða
dúkku ?“
„Nei“, svaraði maðurinn.
★
Frú Miller gekk hægt inn í íbúð-
ina sína. Hún gekk inn á mitt stofu-
gólfið og stóð þar kyrr Nei, á viss-
an hátt var hér engin breyting: rós-
irnar, kökurnar og kirsuberin voru
þar sem þau áttu að vera. En stofan
var tóm, svo auð og tóm, þrátt fyrir
húsgögnin. Hér var tómlegt eins og
í kirkju. Hún leit út um gluggann
og sá, að fljótið streymdi þarna enn
þá og snjórinn féll til jarðar, en
gat hún verið viss um það? Gat hún
verið viss um nokkurn skapaðan
hlut?
Eiris og í draumi lét hún fallast
ofan i stól. Allt varð óskýrt fyrir
augunum á henni og það dimmdi.
Henni reyndist um megn að lyfta
hendi til að kveikja á lampa.
Hún lokaði augunum og leið eins
og kafara, sem er skotið úr miklu
dýpi. Þegar mikill ótti eða örvilnun
gripur mann. getur hugurinn opnazt
eins og hann vænti opinberunar
jafnframt því sem undarleg rósemi
svæfir hugsun og dómgreind, eins
og svefn eða leiðsla, og i slíku
ástandi getur maður aftur farið að
leggja hlutina niður fyrlr sér. Hún
vissi, að það eina, sem Miriam hafði
tekið frá henni, var einkenni hennar,
en nú hafði hún aftur fundið þessa
persónu, sem bjó í þessu herbergi,
matbjó handa sjálfri sér og passaði
(Framhald ð 15. siðu).