Tíminn - 22.10.1961, Blaðsíða 11

T.ÍMINN, sunnudaginn 22. október 1961
Stærsta atómsprengja gæti ekki hafa orsakað meiri eyðileggingu — aðeins á styttri tíma. Yfir milljón manna
voru drepnir og særðir í orrustunni við Somme árið 1916. Við segjum frá blóðugustu orrustu heimsstyrjaldar-
innar fyrri hér á síðunni, orrustu, sem háð var um nokkra kílómetra, þar sem ekkert lifandi varð eftir. Síðan
eru liðin 45 ár, og við erum ekki orðin neitt vitrari — aðeins duglegri í morðtækninni.
án atómsprengja
☆
Byssustingina á! Viðbúnir!
Sækið vram!
Nákvæmlega á miðnætti
aðfaranétt 1. júlí 1916. Stað-
urinn,. ef það gat þá kallazt
staður lengur, var Somme.
Skothríðin hafði staðið lát
laust yfir í heila viku. Sjö
langa sólarhringa hafði
sprengikúlunum rignt yfir
herfylkingar Þjóðverjanna.
Gaddavírsgerðunum var sóp-
að brott. Skotgrafirnar og
göngin á milli voru gereyði-
lögð og full af leðju og lík-
um, svo að ekki einu sinni
rotturnar komust út eða inn.
Að baki fremstu víglínu
Þjóðverjanna var járnbraut-
arstöðirt>- vegirnir, birgða-
stöðvarnar og allt hrunið og
orðið að minna en engu.
Meðal Bandamanna var
enginn, sem trúði því, að
nokkur gæti verið með lífs-
marki hinum megin. Það
furðulega var samt sem áð-
ur, að það voru lifandi Þjóð-
verjar í þessum rústum. Og
það, sem enn ótrúlegra var,
að þeir lágu viðbúnir bak við
byssur sínar og biðu herdeild
anna, sem brátt myndu rísa
upp úr skotgröfunum í
hundraðatali og ráðast til at-
lögu á það, sem eftir var af
Þjóðverjunum.
Þetta höfðu þýzku herfor-
ingjarnir séð fyrir. Þeir
höfðu fengið mikinn liðsauka
og það, sem enn verra var,
teðjuna, svo að nú voru þeir
viðbúnir að veita andstæð-
ingunum hlýlegar móttökur.
Þegan orustunni loksins
lauk, höfðu 750 þúsund
manns dáið eða særzt af
hálfu Bandamannahersins,
en Þjóðverjarnir höfðu misst
meira en hálfa milljón.
Fljótið Somme rennur kyrr-
látlega í gegnum Norður-Frakk
land. Eins og lygn fljót gjarn-
an gera, rennur það í stórum
bugðum hér og þar. Á lítilli
hæð við fljótið sér yfir víg-
völlinn, þar sem þessi blóðuga
orusta var háð fyrir 45 árum'
Þar má sjá hermannagrafir
minnismerki, stór joforð um að
slíkt megi aldréi endurtaka
sig, og maður skynjar grafar-
kyrrðina.
Þeir lokúðu augunum
— Árið 1916 var aðstaða
Bandamanna á vesturvigstöðv-
unum því sem næst vonlaus.
Þjóðverjarnir sóttu hart fram
við Verdun, og fremsta víglin-
an var reikul. Síðari hluta dags
hinn 24. júní hófu Frakkar og
Bretar skothríðina við Somme
Þetta varð stórkostlegasta or-
ustan, sem háð hafði verið til
þessa, og hún stóð látlaust til
miðnættis 30. júní. Það var
aðeins síðustu mínúturnar fyr
ir miðnætti. sem dauðakyrrð
ríkti.
Svo hljómuðu skipunarhróp
in: Byssustingina á! Viðbúnir!
Sækið fram!
Frönsku og brezku hermenn
irnir reyndu að hrekja óttann
á brott, en hann kom alltaí
Útrýming
aftur. Þeir lokuðu augunum í
villtum ótta, en á næsta augna
bliki stóðu liðþjálfarnir yfir
þeim. Þeir settu allt sitt traust
á, að þýzku liðsveitirnar væru
sundurskotnar eftir heillar
viku látlausa skothríð. Síðan
klifruðu þeir upp úr skotgröf-
unum og stauluðust .áfram i
náttmyrkrinu, sem við og við
lýstist upp af sprengikúlu.
Bak við vélbyssurnar og hrið
skotabyssurnar hinum megin
lágu Þjóðverjarnir, sem eftir
lifðu, miðuðu og hleyptu af
Þeir risu upp aftur
— og féllu
Bretarnir réðust fyrst fram,
og aðeins nokkrum sekúndum
síðar var svæðið einn púður
reykur, dauði og blóð. Bretarn
ir létu þó ekki stöðva sig. Þeir
stormuðu fram, yfir fallna fé-
laga sína, féllu, risu upp aftur
— og féllu.
Meiri hluti þessarar fyrstu
árásarsveitar lá eftir á orustu
vellinum en nýir risu upp og
geystust fram. Þeir komust al-
veg fram að fremstu skyttun-
um, en þá var ráðizt á þá frá
hlið, og þeir urðu að hörfa
aftur. Þjóðverjarnir höfðu unn
ið fyrstu lotu.
Fyrst tveim tímum síðar
sóttu Frakkarnir fram. Þeir
voru öllu heppnari. Þjóðverj-
arnir höfðu teflt fram varaliði
sínu til að mæta fyrstu árás-
inni, og Frakkarnir komust
fram til Peronne. Um morgun-
inn höfðu þeir brotið skarð í
þýzku liðsveitirnar, og þeim
tókst að halda því opnu, unz
liðsauki barst. En þegar liða
tók á daginn, var það fyllt að
nýju af þýzkum liðsauka og
allt sat við það sama og áður
Þó hafði Bandamönnum tekizt
að ná 9500 föngum og 75 fall-
byssum. '
Það, sem þeir ekki vissu
Þegar kvöldið skall á, reyndu
þeir að halda þessari stöðu
meðan þeir reyndu að átta sig
á, hvað hafði eiginlega gerzt
Hvernig gátu Þjóðverjarnir
staðizt allt þetta kúlnaregn, og
hvaðan kom allur þessi liðs-
auki?
Það, sem þeir ekki vissu,
ekki einu sinni herforingjarnir,
var, að mánuðum saman, áður
en orustan hófst, höfðu Þjóð-
verjar verið að grafa sig niður
í jörðina. Þær sprengikúlur
voru ekki til, sem gátu náð til
þeirra 10—12 metra niður i
jörðina. Jafnskjótt og stundar-
hlé varð á skothríðinni komu
þeir í þúsundatali upp úr þess-
um rottuholum sínum, reiðu-
búnir til að taka á móti and-
stæðingunum, sem' stöðugt
máttu sækja fram á móti þeim
2600 á nokkrum mínútum
/
Þetta varð barátta um hvern
lófastóran jarðarblett. Bardagi
með byssustingjum — hræði-
legasti bardagi, sem til er —
var það vanalegasta. Þjóðverj-
arnir vörðu hatrammlega
hvern einasta millimetra. Svo
skutust þeir niður í sprengi-
gígina og héldu orustunni
áfram þaðan.
Eitt fótgönguliðið barðist
svo grimmilega, að það missti
2600 menn, eða um tvo þriðju
hluta alls liðsins á aðeins
nokkrum mínútum. Með sinni
fádæma hörku og æfingu í
skotgrafahernaði tókst hinum
tiltölulega fámennu Þjóðverj-
um að halda hinum fjölmennu
en lítt stríðsvönu óvinum í
skefjum.
Barátta um kílómetra
Aftur á móti lét hin fræga
þrautseigja Bretanna ekki á
sér standa. Þegar þeir höfðu
safnað kröftum aftur og liðs-
auki hafði borizt, skriðu þeir
aftur upp á skotgrafarbakkann
aðfaranótt hins 14. júlí, og
þegar dagur reis í austri,
stóðu þeir mitt á meðal Þjóð-
verjanna. Með byssustingina á
lofti sóttu þeir fram og voru
hraktir til baka, sóttu fram á
ný, voru hraktir til baka á ný.
Þannig héldu þeir áfram, unz
þeir höfðu náð um tveimur
kílómetrum á sitt vald En
þessir tveir kilómetrar voru
alþaktir líkum, þegar árásínni
lauk
Hinn 20. júlí var komið að
Frökkunum að leggja til at-
lögu. En Þjóðverjarnir voru
viðbúnir, og Frakkarnir voru
brytjaðir í smátt.
Enginn friður til að sleikja
sárin
Þannig hélt orústan við
Somme áfram viku eftir viku,
dag og nótt. Hún var háð af
slíkri heift, sem á ekki sinn
líka í veraldarsögunni. Hún var
þegar orðin blóðugasta orust-
an, sem háð hafði verið. Hún
barst fram og aftur, án afláts,
án stundlegs friðar til að
sleikja sárin.
Á báða bóga var þess vænzt,
að smám saman hlyti að koma
veikur punktur í óvinaliðið,
sem gæfi tækifæri til að brjót-
ast í gegn. En strax og veikur
punktur kom í annað hvort
liðið, var teflt fram nýju vara-
liði, sem kastaði sér út í bar-
dagann af ákefð. Og að lokum
var orðið Ijóst, að þetta var
að verða að endalausri baráttu,
sem ekki yrði lokið fyrr en báð
ir aðilar hefðu verið að engu
gerðir.
Vikurnar urðy að mánuðum
Menn ætluðu i upphafi, að
orustan mundi standa í viku,
en mánuðir liðu. Fremsta víg-
lína Þjóðverjanna var tiltölu-
lega veik, en jafnskjótt og
Saklausa sagan er að þessu
sinni tekin upp úr Sjálfsbjörg,
riti Sjálfsbjargar, sem hefur
sinn fjáröflunardag í dag til
styrktar lömuðum.
Mistök.
Kona nokkur átti heima í
úthverfi borgar skammt frá
allstórri tjörn. Dag nokkurn
kom sonur hennar, tíu ára
snáði, heim holdvotur, og hafði
hann verið að leika sér á bát
á tjörninni. Hún sagði honum.
11
höggvið var skarð í hana, bætt
ist nýtt lið við.
Ætlunin var að gerþreyta
Bandamenn svo, að þeir yrðu
auðveld fórn, þegar Þjóðverj-
arnir loks legðu til atlögu.
Það hafði næstum farið á
þann veg.
1 lok september var ástandið
slæmt hjá Þjóöverjunum.
Árásirnar höfðu náð hámarki
sínu, og þeir urðu að fara að
láta til skarar skríða. En Banda
menn gátu ekki notfært sér
tækifærið. Þeir vildu undirbúa
á skipulagðan hátt lokaárás-
ina og misstu með því dýr-
mætan tíma. Þjóðverjarnir
fengu tíma til að skipta á hin-
um dauðþreyttu liðssveitum
sínum fyrir aðrar óþreyttar.
Leðjan sameiginlegur
óvinur
En þá tók að rigna og með
regninu kom leðjan. Framlín-
an var alþakin leðju, sem
teygði sig marga kílómetra til
beggja handa. Leðjan var sam-
eiginlegur óvinur. Hún hindr-
aði ekki aðeins aðgerðir á
framlínunni, hún hindraði all
ar hernaðaraðgerðir, og hún
krafðist þúsunda fóma. Heilar
herdeildir, sem reyndu að
brjótast fram í gegnum leðj-
una, hurfu gersamlega. Hestar,
vagnar, hermenn, allt varð
leðjunni að bráð. Ómögulegt
reyndist að halda byssuhlaup-
inu hreinu, og ef menn hrös-
uðu eða féllu særðir niður í
leðjuna, drukknuðu þeir ein-
faldlega fyrir augum félaga
þeirra, sem ekki gátu rétt
hjálpandi hönd. Þeir hefðu þá
farið sömu leið. Jafnvel rott-
ur^nar drukknuðu.
Þetta var gjaldið, sem
greiða varð
Orustunni við Somme lauk
eftir að hafa staðið yfir í næst
um fimm mánuði. Bretarnir
höfðu ekki náð lengra en til
Peronne. Hvergi höfðu þeir
náð lengra fram en um 10—12
kílómetra. Þeir höfðu aldrei
getað brotizt í gegn. Þýzka
framlínan hafði færzt aftur,
en orustan endaði óútkljáð. Af
Bandamönnum særðust eða
féllu 750.000, Þjóðverjarnir
yfir hálfa milljón. Þetta var
gjaldið, sem greiða varð fyrir
svolítinn skóg og nokkra fer-
metra af leðju og for.
Nei, segja stríðssagnfræðing-
ar. Þetta var gjaldið, sem
greiða varð til þess, að Rúss-
arnir hefðu heppnina með sér
á austurvígstöðvunum. Þetta
var gjaldið fyrir að Rúmenía
ákvað endanlega að veðja á
réttan hest og segja möndul-
veldunum stríð á hendur — og
þetta var gjaldiö fyrir, að
kjarkurinn minnkaði hjá Þjóð
verjum, en jókst hjá Banda-
mönnum.
Þjóðvérjar voru ekki sigur-
vissir lengur — þetta var
Stalingrad heimsstyrjaldarinn
ar fyrri.
að hann yrði að vera kyrr í
herbergi sínu, meðan hún
væri að þurrka fötin og strauja
þau. Nokkru síðar heyrir hún
hávaða neðan úr kjallara. And
varpandi lagði hún frá sér
straujárnið, fór fram á gang
og kallaði niður í kjallarastig-
ann: — Ertu nú ennþá að
bleyta buxurnar þínar?
Það var steinþögn. Svo heyrð
ist dimm karlmannsrödd, sem
svaraði: — Nei, frú, ég var
bara að lesa á gasmælinn.
Saklausa sagan