Tíminn - 29.10.1961, Qupperneq 8

8
T í MIN N, sunnudaginn 29. október 1961.
Áfengi ekki of gott þjóðinni,
heldur þjóðin of góð afenginu
Landssambandið gegn áfengis-
bölinu hefur valið þennan dag til
þess að vekja athygli þjóðarinn-
ar á því tjóni, sem áfengið veldur
og því háskalega böli, sem of-
nautn þess hefur árlega í för með
sér.
Þetta tjón er einkum þrenns
konar: fj’árhagslegt, siðferðilegt
og menningarlegt.
Áfengisverzlun ríkisins mun nú
selja áfenga drykki fyrir um það
bil 170 milljónir króna á ári. Það
svarar til nær 1000 króna skatts
á hvert mannsbarti í landinu. Við
þetta bætast kaup á smygluðu
víni, sem nema mun verulegum
upphæðum. Þetta er þungbær
skattur fyrir þjóð, sem þarf á
öllu sínu fé að halda til nytsam
legrar uppbyggingar í landinu
sjálfu. Ýmisir benda á það, að
ríkissjóður stórhagnist á áfengis
sölunni og segja sem svo: Hví ekki
ag lofa þeim að eyða sínum síð-
asta eyri fyrir áfengi, sem eru
nógu vitlausir til þess? Þess minna
þurfum við sjálfir að greiða í
ríkissjóðinn og í önnur opinber
gjöld. — En er nú víst, að svo
sé? 1
Láta mun nærri, að það áfengis I
magn, sem þjóðin kaupir árlega,
nægi til þess, að 2000 manns að
minnista kosti gætu verið stór-
ölvaðir hvern einasta dag allan
ársins hring. Það fara að mimnsta
kosti 700—800 þúsund dagsverk
forgörðum á ári í þag eitt að súpa
þessa lögg. Og enda þótt allmarg
ir moti til þéssarar iðju helgar og
hátíðir, má þó að þessu ráða, hví
líka tekjurýrnun þessi tímasóun
hefur í för með sér og þá um
leið rýrnun á eðlilegum skatt-
gjöldum til ríkis og bæjarfélaga.
Og ef drenginn væri saman í eitt
árlegur kostnaður þess opinbera,
vegna drykkjumannahæla, refsi-
vistar sökum afbrota ölóðs fólks,
sjúkrakostnaðar, sem rekja má til
ofnautnar áfengis, fjölskyldufram
færis á heimilum þeirra, sem of-
drykkjunni hafa orðið að bráð, og
aukinnar löggæzlu vegna drykkju
skapar, þá hygg ég, að þær tölur
muni höggva verulegt skarð í ríkis
tekjurnar af áfengissölunni. Enn
er ótalið það milljónatjón, sem
árlega hlýzt af því, ag ölvað fólk
er við stýri á ökutækjum, og önn
ur þau slys, sem af ölvun stafa
á öðrum vettvangi, brunatjón o.fl.
o.fl., og ekki mun það auka af-
köst eða nákvæmni í starfi á vinnu
stöðvum, er menn mæta þar þétt-
kenndir eða grúttimbraðir, sem —
því miður — engan veginn eru
einsdæmi.
En þótt hið fjárhagslega tjón
af völdum áfengisins sé þjóðinni
tilfinnanlegt og harla mikið, þá
er þó hið siðferðilega og menn-
ingarlega böl þess miklu tilfinn-
anlegra og háskalegra. Þar er eyði
lagt það, sem ekki er unnt að
bæta. Þar eru veitt þau sárin,
sem lengst svíða í sjálfu manns-
hjartanu og engin læknishönd get-
ur grætt.
Af þessum sökum hlýtur hver
maður, sem á annað borð nennir
að hugsa, og ber mannlegar til-
finningar í brjósti, að sjá, að hér
er ekki aðeins þörf, heldur lífs-
nauðsyn skynsamlegra aðgerða til
úrbóta.
Að sjálfsögðu liggur beinast
við að viðurkenna hreinskilnis-
lega þá staðreynd, að áfengið er
eiturlyf, og meira ag segja mjög
lúmskt og hættulegt eiturlyf. En
af því leiðir ,að það er ekki ein-
ungis rétt, heldur beinlínis skylt
að banna sölu þess í landinu. —
Þetta hefur verið reyht, en það
mistókst að verulegu leyti. Senni-
lega voru hvorki löggjafamir, lög
gæzlumennirnir né heldur þjóðin
nægilega heilshuga um það, að
stuðla að því, að lögin kæmu að
haldi. Einmitt vegna þess, að hér
var um eiturlyf ag ræða, sem fjöld
inn var þegar orðinn sjúklega
sólginn í, reyndist ekki unnt að
framfylgja lögurium og þau urðu
meira og minna kák. Og enn í dag
eru margir dauftrúaðir á, að slík
lög myndu koma okkur að veru-
legu haldi nú, þó að sett yrðu,
og raunar er ég einn í þeirra hópi.
(Framhald a L2 síðu >
Ríkissjóður missti
spón úr aski sínum a
Oftsinnis eru blöð Alþýðu- og
Sjálfstæðisflokksins búin að telja
þjóðinni trú um, að sparazt hafi
þrjár milljónir króna vig það, að
afnema Innflutningsskrifstofuna,
sem gert var vorið 1960. Og nú
síðast við framsögu fjárlagafrum
varpsins fyrir 1962, að kveldi 17.
þessa mánaðar, var þetta á sparn
aðarafrekaskrá fjármálaráðherr-
ans. Hann sagði: „Innflutnings-
skrifstofan var iögð niður, oig er
talið, að við það hafi sparazt yfir
3 milljónir króna.“
Ráðherrann talar urn þetta án
fullyrðinga, eins og honum er
gjaman lagið, ólíkt því, sem stuðn
ingsblöð hans gera oft.
En hver er raunveruleikinn um
þetta? Hvað er sannleikur?
Árið 1959 ,var síðasta heila ár-
ið, sem ^ Innflutningsskrifstofan
starfaði. Á ríkisreikningunum fyr
ir það ár er tilfært á 5. gr. 25. bls.
á liðnum „óvissar tekjur“ kr.
1.494.276,27, sem inborgað af Inn-
flutningsskrifstofunnl. Þar ér
einnig tilgreindur kostnaður við
verðgæzlu, sem greiddur var af
tekjum Innflutningsskrifstofunnar
kr. 2.222.591,91. Eru þessir tveir
liðir samtals kr. 3.716.878,18, sem
ríkissjóðurinn hefur fengið í tekj-
ur af Innflutningsskrifstofunni,
á árinu 1959, eftir að allur kostn-
aður við starfsemi hennar sjálfrar
var að fullu greiddur.
Það, sem skeð hefur, er það,
ag ríkissjóðurinn hefur við afuám
skrifstofunnar misst tekjur sem
námu rúmlega 3,7 millji. króna
á seinasta fulla starfsári stofnun-
arinnar. /
Innflutningsskrifstofan var ekki
á fjárlögum 1959 né áður, og
greiddi ríkissjóður ekkert fé til
hennar. Tekjur hennar voru leyfis
gjöld samkv. lögum.
Ríkissjóður hefur ekkert spar-
að á breytingunni, en hann hef-
ur hins vegar tapað verulegri fjár
upphæð eins og áður er greint. —
En hefur þá einhver annar aðili
eða aðrir sparað eitthvað? Senni-
legast er, að enginn sparnaður
hafi orðig heildarlega við breyting
una. En það sem gerzt hefur, er,
að gjaldeyrisbankarnir — Larids-
bankinn og Útvegsbankinn —
hafa fengið tekjurnar eða gróð-
ann, sem ríkissjóðurinn hefði not
ið að óbreyttum háttum. Kemur
það að vísu vel niður og má segja
— „þeim gaf, sem þurfti.“
En ekkert hefur um það sézt
á prenti enn þá, hversu miklu
þessi tekjuliður bankanna nam á
síðastl. ári. A.
„Askan var glóð-
volgíhöndum mér”
- Rætt við Vilborgu J. Kjerulf,
sem lifði Öskjugosið mikla 1875
Öllum var bannað að fara
út, þegar askan og vikurinn
dundi á bænum eins og hagl-
él og eldingarnar klufu niða-
svart myrkriS í baðstofunni
og jörðin nötraði af braki og
brestum. Hún ein virti bannið
að vettugi og stalst út til þess
að svala forvitni sinni, en flýði
æpandi inn aftur.
— Þetta var 2. páskadag
árið 1875. Þá átti hún heima
á Kleif, efsta bænum í Fljóts-
dal, og var á áttunda ári. Nú
er hún bráðum níutíu og fimm
ára gömul, —■, og í annað sinn
á ævi hennar gýs Askja.
— Mamma vaknaði um morgun-
inn, áður en fólkið fór að klæða
sig og sá eldglæringar, sem komu
hvað eftir annað. Það var hlýtt
og gott veður og féð var látið út
um morguninn, en það tolldi ekki
við og rásaði fram og aftur. Það
fáffin á sér gosið. Klukkan tíu kom
það. Það voru nú meiri ósköpin,
þegar þag dundi yfir. Myrkrið var
alveg biksvart, og maður sá ekki
handa sinna skil. Það var alveg
voðalegt, þegar þrumurnar riðu
yfir og hávaðinn óskaplegur, því
að það glumdi svo mikig í hamra-
beltinu fyrir ofan bæinn. Svo lýstu
eldglæringarnar upp bæinn, þegar
dynkirnir riðu. Það var alveg eins
og snjóbyljir kæmu yfir, þegar
askan dundi á húsinu. Já, það voru
nú meiri ósköpin.
— Var nokkur úti við, þegar
gosið kom?
— Nei, þag voru allir inni. Öll
um var bannað að fara út. En ég
læddist nú samt út, svo að enginn
sá. Það var svo mikið fjör í mér
þá. En ég greip bara fyrir eyrun,
því að háyaðinn var svo ógurlegur,
ag hann ætlaði að sprengja í mér
hlustirnar. Svo hljóp ég æpandi
inn í bæinn. Eg var nú svo ung
þá.
— Hvað hélzt þetta lengi svona?
— Það var nú bara stutt. Það
var alveg myrkur í hálftíma en
svo birti aftur.
— Var fólkið hrætt?
— Nei, nei, það var farið að
búast vig þessu. Menn höfðu séð
eldglæringarnar frá um veturinn.
Pósturinn, sem kom til okkar sá
oft glæringar. Eg man líka eftir
því, að ég hrökk stundum upp við
dynkina á næturnar.
— Hvernig var umhorfs eftir
gosið?
— Hún lá yfir öllu, askan, og ég
man, að ég sópaði henni- saman
með höndunum og lék mér að
henni, og hún var glóðvolg í hönd
unum á mér, Mér fannst þetta
vera hnoss og hafði gaman af að
leika mér að henni. Hún var svona j
í ökla í dældunum. Það var svo
einkennilegt, að þykkasti mökk-
urinn fór aðallega út Jökuldalinn
og lenti miklu meira þar en hjá
okkur. Askan var líka miklu meiri
neðar í dalnum heldur en hjá okk
u/ á Kleif.
— Hvernig reiddi fénu af? '
— Þag var allt í lagi með það.
Það fyrsta, sem við gerðum var'
að huga að hestunum. Það var
haldið, ag þeir hefðu kannske far
ið í Jökulsána, en þegar fólkið
kom út, stóðu þeir í hnapp og
hreyfðu sig ekki.
— Hvernig fór með beitina?
— Það var vindurinn, sem bjarg
aði. Hann reif öskuna, alveg eins
og snjó í stóra skafla. En það var
miklu verra hjá þeim neðar í daln
um, því að askan dreifðist út dal
inn, en minnkaði eftir því sem
innar dró. Þeir komu með féð til
okkar og beittu því í Kleifaskóg-
inn, og þar krafsaði það í öskunni
eins og snjó. Það varð að vaka yfir
því dag og nótt. Allt féð úr Fljóts
dalnum kom í skóginn til okkar,
og mennirnir, sem gættu fjárins,
hjálpuðu okkur að aka burtu ösk
unni í hjólbörum niður í Jökuls-
ána. Þag var ógurlegur þrældóm-
ur á fólki þetta vor, en það sem
hjálpaði var það, að tíðin var góð
og að vindurinn skyldi rífa þetta
svona. Þess vegna komst grasið
upp.
— Skepnurnar hafa þá bragg-
azt?
— Kýrnar voru alveg þurrar
fyrst um sumarið, því að þær
höfðu svo litla beit, en þær voru
feitar um haustið, og þag var góð
fylling í fénu og sá ekki á ullinni.
Það var líka talsverð mjólk í án-
um um sumarið. En sumarið var
afskaplega stormasamt, og þá rauk
askan svo, að maður blihdaðist,
og þegar við vorum að borða úti
við, sátum við uppi á stórum
steinum, svo ag askan fyki ekki í
matinn.
— Var ekki brennisteinsstybba
af vatninu?
— Nei, það var ágætt hjá okk-
ur. Við höfðum svo margar upp-
sprettur. En það var skrítið, að
sumarið eftir gosig var afskaplega
mikill mývargur. Það hafði aldrei
sézt annað eins. Hestarnir voru
alveg viðþolslausir, og það var
ekki mögulegt að halda fénu á
beit, því ag það fór alltaf inn í
beitarhúsin, þótt við gerðum allt
til þess að halda því úti. Þann
tíma, sem það hélzt úti við, tróð
það' sér í hnapp undir steina. Eina
leiðin var að beita því smástund
á túnin á kvöldin.
— Var mývargurinn eitthvað í
sambandi við gosið?
— Hann fýlgdi gosinu, héldu
menn.
— Hvemig lízt þér á Öskju
núna?
— Æ, mér finnst það leiðinlegt
að hún skuli vera byrjuð aftur,
en mér fannst nú gaman ag sópa
öskunni með höndunum.
Birgir.
(Ljósm.: Tíminn, G.E.)