Tíminn - 14.03.1962, Blaðsíða 14

mSÆZXS^*%XlTMgM!t-JU.l'Jm,. M"t" mugffl
Fyrrí hluti: UndanhaU, eftir
Arthur
eru
því miðtir endaði með harmleik,
Vegirnir voru, eins og áður hefur
verið tekið fram, mjög torfarnir
*egna tvístraðra og gersamlega
stjórnlausra franskra hermanna.
Þegar Brown komst ekki lengra
í bifreið sinni, fór hann út úr
henni, til þess að stjórna umferð
inni og reyna að koma einhverri
reglu á raðir hinna frönsku öku
tækja, en skildi bifreig sína eftir
úti á vegarkantinum. Litlu síðar
heyrði bifreiðarstjórinn skamm-
byssus'kot og rétt á eftir tilkynnti
einn af okkar mönnum, honum,
að þag lægi ofursti, er virtist dá-
inn, á veginum skammt fyrir
framan bifreiðina. Bifteiðarstjór
inn flýtti sér á vettvang og fann
Brown þar helskotinn. Öll nán-
ari atvik eru hulin leynd og munu
halda áfram að vera það. Senni-
lega hefur Brown gengið erfið-
lega að hreinsa veginn. Hann var
maður bráður í skapi og hefur
e.t.v. verið óvæginn í orðum við
einhvern af frönsku hermönnun-
um og hlotig banaskot að laun-
um. Þetta var mjög hörmulegur
atburður og ekki hvað sízt sök-
um þess að Brown áttí sérlega
glæsilega framtið fyrir höndum.
29. maí hefst dagbók mín með
þessum orðum:
„Fék,k fyrirskipanir frá Gort
þess efnis, að ég ætti ag láta af
höndum stjórn herfylkis míns og
fara heim, til þess að taka að
mér myndun nýrra herdeilda.
Fór til að hitta Gort og fá upp-
lýsingar uim það, hvort þetta
væri skipun, þar eg ég vildi ekki
segja skilið vig gamla herfylkíð
mitt. Fékk það svar, að þetta
væri skipun, sem ég yrði að hlýðn
ast.“
Þessi skipun mun hafa komið
frá hermálaráðuneytinu og má
vel vera að hún hafi átt fullan
rétt á sér, eins og ástatt var, en
slíkt auðvéldaði mér þó á engan
hátt ag hlýðnast henni. Eftir að
hafa barizt með herfylkinu í öll-
um þess erfiðleikum og fylgt því
til sjávar, fannst mér ég vera
blátt áfram liðhlaupi, ef ég yfir-
gæfi það nú á úrslitastund.
Fyrsta verk mitt þennan dag
var að halda aftur í suður til að
hitta þá Martel og Monty og fá
vitneskju um ástandig á vígstöðv-
um þeirra,
Hjá Monty fékk ég þær upplýs-
ingar, ag 3. herdeild ætti ekki við
neina sérstaka erfiðleika að
striða. Eg ræddi við hann um
frekara undanhald næstu nótt og
skrifaði í dagbók mína:
„Ástandið á vegunum ólýsan-
legt. Franski herinn eins og skríls
þyrping, án stjórnar og aga. Her
flokkar, algerlega þrotnir að
styrk og kjarki, skelfingu lostnir
í hvert skipti sem boche-flugvél
flýgur yfir þá.“
Frá Montgomery hélt ég áfram
til Eisenberg til 5. herdeildar-
innar, til þess ag vita hvernig
þar væri umhorfs. Eg fann þá
hjá Yser í bærilegum kringum-
stæðum, nema hvað mannfall
hafði orðið talsvert í 13. og 17.
fótgönguliðsfylkjunum í hinum
miklu bardögum, sem 5. herdeild
iu hafði lent í.
Fór aftur til La Ponne til að
vita hvernig útskipuninni miðaði.
Komst að raun um, að allur und
irbúningur var mjög ófullkom-
inn og ónógur. Hitti Gort og
mæltist til þess að hann fengi
flotamálaráðuneytið til að útvega
fleiri skip og flutningabáta.
Meðan við Ronnie Stanyfarth
vorum að fylgjast með hinni sein-
legu útskipun, var gerð mjög mik
il sprengjuárás. Við leituðum
skjóls milli sandhólanna uppi á
ströndinni, lágum þar og horfð-
um á eyðilegginguna er sprengj-
urnar ollu. Það var ógnvekjandi
sjón.
Sprengjum rigndi yfir strönd-
ina sem var þéttskipuð mönnum.
Brátt var strondin hulin svörtu
reykskýi, sem öðru hverju sundr-
aðist af björtum leiftrum og sand
gosum, þegar nýjar sprengjur
sprungu. Þegar sprengjuflugvél-
arnar voru lolcs farnar, hraðaði
ég mér niður á ströndina, sem
ég bjóst nú við að væri ægileg-
ur blóðvöllur. Mér t'l undrunar
og gleði fann ég einungis þrjá
menn er, höfðu særzt alvarlega.
Meiri hluti þeirra sem þarna
voru, höfðu kaffærzt í sandi, sem
þeir voru nú að strjúka úr eyr-
um sér, augum og nösum. Við
horfðum einnig á aðra loftárás,
sem gerð var á skipin, er lágu
úti fyrir ströndinni og í þetta
skipti varð árangurinn margfalt
meiri og alvarlegri. Einn tundur-
spillirinn varð fyrir sprengju, sem
hlýtur að hafa borað si.g alveg
niður í skotfærageymslu hans,
því að það varð ægileg sprenging
og svo gaus upp heljarmikil reykj
arsúla, sem huldi skipið stafna á
milli. Þegar reykurinn barst loks
í burtu, var tundurspillirinn ger-
samlega horfinn af yfirborði sjáv-
ar. Slík sjón var ekki sérlega upp
örfandi fyrir þá, sem stóðu á
ströndinni og biðu þess að verða
fluttir frá landi.
Eg ruddi mér leið austur, til
þess að hitta Johnson að máli og
fá fréttir af 4. herdeildinni og
stöðu hennar í Nieupart. Hann
sagði mér að háðir hefðu verið
ákafir bardagar í Nieupart, en 4.
herdeild stæði samt vel að vígi.
11
Enn var ekki lokig öllum undir-
búningi að hinu endanlega und-
anhaldi þá um nóttina, svo að ég
hólt ferðinni áfram til Montys og
Martels til þess að gefa þeim fyr
irskipanir þeirra um þennan síð-
asta áfanga undanhaldsins.
Meðan þessi flutningur her-
deildanna færi fram, átti 2.
franska Dívision Lourde' Motar-
'isé að halda sinni þáverandi
stöðn og verja eystri hlið undan-
baldsliðsins. Eg hafði nýlokið við
að gefa út þessar fyrirskipanir og
ræða við alla hlutaðeigendur þeg
ar vandræðin byrjuðu.
Es fékk orðsendingu frá hers-
höfðrngjanum er st.iórnaði 2.
frönsku D.L.M., þar sem hann til-
kynnti mér, ag hafln hefði fengið
skipanir frá Blanchard hershöfð-
ingja utn ag halda áfram til La
Ponne. þar sem herdeild hans
yrði flutt til skips. Hann kvaðst
enn fremur ætla að leggja tafar-
laust af stað með herdeild sína,
samkvæmt þessum skipunum. Eg
lét Ritchie flytja honuni þá orð-
sendingu, að þag væru skýlaus
fyrirmæli mín að hann byrjaði
ekki herflutning sinn fyrir mið-
nætti og bætti því við að ef
„hershöfðinginn óhlýð'naði'st fyr-
irmælum mínum og ég hefði
hendur í hári hans, myndi ég láta
skjóta hann.“ Hann óhlýðnaðist
þessari fyrirskipun, en gætti þess
vel, að ég næði sér ekki.
Eg gat ekki betra gert en
tilfært nokkrar síðustu línurnar,
er ég skrifaði í dagbók mína þenn
an dag:
„Liðsforingi úr ?. herdeild kom
til að segja mér, að Þjóðverjar
hefðu gert árás á afturhlið 5. her
deildarinnar. Til enn aukinna erf
iðleika kom 32. franska herdeild-
in að vestan og ruddist þvert yfir
undanhaldsleiðir 50., 5. og 3. her
deildanna. Alger ringulreið á öll-
um vegum og fullkomið stjórn-
leysi.“
Það voru aðeins liðnir nítján
dagar frá því er við fórum frá
BJARNI UR FIRÐI:
túdentinn
Hvammi
2
ur er leið að haustnóttum. Hann
vis'si hvað hrygningunni leið, og
leiddi bændum fyrir sjónir þýð-
ingu hennar. Enda brást ekki lax
í ánni, og var þag til mikilla nytja
á mörgum jörðum.
Annar helzti maður sveitarinnar
var sýslumaður. Hann bjó í Ási.
Hálfa þingmannaleið frá Hrauni.
Sýslumaður var maður nokkuð við
aldur. Hann var kvæntur en átti
ekkert barn með konu sinni. En
bróðursonardóttir hans ólst upp í
Ási. I-Iét hún Guðrún og var hún
er hér var komið sögu vig tvítugs
aldur, fríðleiksstúlka svo af bar.
Höfðu nokkrir heldri menn orðið
til þess ag biðja hennar. En sýslu
manni fannst enginn þeirra vera
henni samboðinn, og hafnaði þeim
öllum.
Var það almæli, að Guðrún
hefði ekki verið fráhverf sumum
biðlunum, en orðið að lúta vilja
fósturforeldra sjnna.
Sýslumannsfrúin hét Sólveig,
var hún fróðleikskona en stórlát
og leit niður á almúgann, enda
prófastsbóttir af gamalkunnri
höfðingjaætt. Var ríkl hennar á
sýslumannssetrinu orðlagt. Þar
tjáði engum að mæla gegn vilja
hennar, öðrum en eiginmanninum
og ráðsmanninum. Ráðsmaðurinn
fór sínu fram hvað sem frúin sagði
Voru orðaskipti þeirra stundum í
kaldara lagi. En þó að ráðsmaður
inn léti í engu hlut sinn fyrir
frúnni, leyfði hann engum að hall
mæla henni, og krafðist þess að
henni væri sýnd virðing í hvívetna
þess varð frúín vör og það mat
hún við hann. Sjálfsagt hefði hún
í fyrstu helzt kosið að losna við
hann. En sýslumaður taldi sig
ekki geta án hans verið. Og hann
réð. Og eftir nokkurra ára sam
búð hafði frúin lært það að Iáta
hann afskiptalausan í sínum verka
hri.ng, og fara bónarveg að honum
er hún þurfti á hjálp hans að
halda. En allir aðrir hlýddu kaldri
og ákveðinni skipun.hennar. Þó
kom það fyrir, er geðofsinn sagði
til sín, að ráðsmaðurinn fékk
sinn útmælda skammt sem aðrir.
En þá svaraði hann jafnan stutt og
markvisst. Og við það sat. Jæja,
það kom fyrir er verst lét, að
ráðsmaðurinn rak alla frá, gekk
svo fyrir hurðina, hvað honum
og frúnni fór á milli vissi enginn.
En miklu oftar kom hún grát-
bólgin af þeim fundi, en á ráðs^
manninum sá enginn neitt.
En það mæltu allir, að hjúa-
hald sýslu|manns og efnahagur,
væru þess vegna með ágætum
hvor tveggja, að ráðsmannsins
naut við. Hann var vinsæll stjórn
ari, bjó prýðisvel í hendur hjúum
sínum og lét sér annt um velferð
hvers og eins. Og hvergi gjáfii
skepnurnar betri arð en á sýslu-
mannssetrinu.
II.
Víkur nú aftur heim í Hvamm.
Það var eitt kvöld á vökunni í
miðju skammdeginu, að hundar
ruku upp með gelti og óhljóðum
og tættu útidyrahurðina. Eldabusk
an kom inn með ofboði svip og lát
bragði, og bað menn eins og guð
sér til hjálpar að koma fram. Það
væri verig ag brjóta upp bæinn.
Guðmundur Björnsson varð
fyrir svörum bað hana að láta ekki
eins og óða manneskju. „Vig lifum
ekki á víkingaöld,“ sagði hann
„og skal ég einn ganga til dyra.“
Hann var þá 19 vetra, hár maður
og karlmenni að burðum.
Hann snaraðist ofan af loftinu,
og réðst til útgöngu. Kom stúdent
inn í sömu stundu fram úr bap-
stofuenda sínum og spurði
hvað um væri að vera. Eldabusk
an endurtók umsögn sína og lýsti
undrum þeim, sem yfir höfðu dun
ið:
Fyrst hafði allstórt klakastykki
komið ofan um eldhússtrompinn,
því líkt sem því væri kastag af
heljarafli. Litlu síðar hafði bylm
ings högg riöið á skálaþilinu utan
verðu og svo var ráðizt á útidyrn
ar þutu þá hundarnir upp sem óðir
væru, hafði hún síðan heyrt brak
og bresti því líkt sem útidyrahurg
in væri að liðast sundur undan
ofurþunga eða bareflum. Þá flýði
hún eldhúsið. Slík Var skýrsla
hennar. Og allir máttu sjá að hún
var yfir sig hrædd.
„Er ekki rétt ag veita Guðmundi
lið?“ sagði einn vinnumannanna
Hann hafði staðið vig ag bregða
gjörð, og látið verkið niður falla
meðan eldabuskan ruddi sig..
„Þetta er náttúrlega einhver
flakkarinn og sjálfsagt ekki af
betra taginu“.
„Látið nafna minn einan um
gestinn,“ sagði stúdentinn. „Hann
hreinsar sig af einum manni jafn
vel þótt hann óður væri. Þetta
er varla svo illt sem af er látið.
Óttinn úthverfir öllum og öllu.“
Bráðum heyrðu menn Guðmund
siga mikið, rann þá mesti óttinn
af mannskapnum, jafnvel eldabusk
unni. En ekki þorði hún samt ein
fram í bæinn og varð Sveinn,
gamli fjósakarlinn að fara með
henni.
Er Guðmundur kom í bæinn
var hann spurður spjörunum úr.
Kvað hann hesta við bæinn, annag
sá hann ekki. Annaðhvort hafði
fjármaðurinn gleymt að loka tún-
hliðinu er hann hýsti ærnar, eða
hestinum tekizt ag opna það.
Nokkru seinna þetta sama kvöld
er Sveinn gamli fór í fjósið, gerð
ist annað undrið. Er hann kom
fram í rangalann, sem lá til fjós-
ins.Það var innangengt í fjósið úr
eldiviðargeymslunni, vissi hann
ekki fyrr til, en Ijósig var slökkt
með blástri miklum og honum
slengt um koll, og eitthvert voða
ferlíki ruddist yfir hann og tróð
sér fram í eldiviðargeymslu og
tók að blása þar og hvása, slíkt
hafði vesalings karlinn aldrei
heyrt. Komst hann vig illan leik
fram í fjósið. En með þýí að þar
var þreifandi myrkur, og karlinn
ringlaður, ætlaði hann aldrei að
finna útidyrahurðina, enda bætti
þag ekki um, að kýrnar létu ó-
spaklega á básunum og mögnuðu
þann veg geig hans, sem var þeg
ar allmikill. Loks tókst honum þó
ag finna og opna útidyr fjóssins
og snarast út. En er hann komst
undir bert loft, dró úr honum
mátt og lá við köfnun. Er það
versta leið hjá, skreið hann upp
á baðstofuþekjuna, barði á glugga
póstinn og bað sér hjálpar með
kveini og grátstöfum
Enn snaraðist Guðmundur
Björnsson fram, og nú fylgdu hon
um heimamenn allir, þeir, sem
vettlingi gátu valdið og töldust
til hins sterkara kyns. Meira að
segja stúdentinn rak lestina, þung
ur á svip yfir hrakförum hjúa
sinna. En konur báðu fyrir sér
og biðu náfölar þess, sem verða
vildi.
Enn leystist gátan án undra.
Þetta reyndist vera tarfurinn,
sem losnað hafði og troðið sér
fram í ranghalann. Er búið var
að koma honum á básinn sinn og
ganga vel frá öllu, féll allt í
sama hversdagslega farveginn.
Hið hversdagslega varg þó enn
að víkja. Undrin sögðu enn til
sín þetta kvöld. Og nú leystist
gátan á annan veg en áður. Ráðs
konunni varð gengig fram í stofu.
Og er hún kom aftur, hafði hún
sögu að segja. Það lagði á móti
henni slíkan vínþef úr stofunni
og tóbakslykt, að henni fannst
því líkt sem þar væri setinn bekk
ur drukkinna manna. Og ráðskon
una greip slíkur óhugnaðuT, að
vig sjálft lá, að hún snéri frá og
léti það ógert, sem hún var að
erinda. En þar sem ráðskonan
var kjarkmaður í betra lagi, gekk
hún nð sínu þrátt fyrir óhugnað-
inn.
T f M I N \, miðvikudagur 14. marz 1962
14