Tíminn - 31.08.1962, Blaðsíða 8

Fröken Helga Sigurðardóttir,
fyrrverandi skólastjóri Húsmæðra-
keimaraskóla íslands, er látin.
Hún fæddist á Akureyri 17.
ágúst 1904. Var hún dóttir hinna
nafnkuhnu hjóna Þóru Sigurðar-
dóttur og Sigurðar Sigurðssonar
skólastjóra á Hólum og síðar bún-
aðarmálastjóra. Hólar í Hjaltadal
var bernsku- og æskuheimil frök-
en Helgu. Þaðan var lagt upp.
Þeir, sem vaxa upp í húsi við
götu í borg, geta ekki gert sér í
hugarlund hvaða skyldum sá er
bundinn, sem slítur barnsskónum
á Hólastað. Það kom fyrir að nem-
endur fröken Helgu brostu, þeg-
ar hún sagðist vera frá Hólum;
en henni var það meira en orðin
tóm, því einmitt’það að hún var
frá Hólum, átti þátt f að ákveða
stefnuna í lífi hennar og starfi.
Umsvif og ábyrgð búsýslunnar
á stóru skólaheimili, gefa glöggu
auga skýra mynd af því hve það
starf er mikilvægt að veita heirna-
mönnum hvers húss, aðbúð og um-
önnun. Fröken Helga tók snemma
þátt i hússtjórn á heimili foreldra
sinna, jafnframt því sem hún
naut menntunar og öðlaðist sinn
hlut hinnar vonaríku trúar á fram-
farir, sem gerði þá tíma öðrum
betri.
Ég held að fröken Helga hafi
frá upphafi vitað, hver staður
henni var ætlaður í fylkingu hinna
bjartsýnu framfaramanna, því að
hún lagði þegar á unga aldri hik-
laust út á menntabrautina, sem
bjó hana undir ævistarfið. f þá
daga var þag ekkert sjálfsagt eða
hversdagslegt að sigla og læra til
hússtjórnarkennara. Kennarastöð-
ur í þeirri grein voru þá naum-
ast til og virðing almennings fyrir
þeim fræðum mjög takmörkuð.
Ekki sagðist fröken Helga heldur
haf-a notið hvatningar þegar hún
að loknu húsmæðraskólanámi í
Danmörku fór þess á leit við for-
eldra sína að fá að stunda nám í
skóla Birgitte Berg-Nielsen í
Kaupmannahöfn. Það varg þó að
ráði; lauk hún húsmæðiakennara-
prófi úr þeim skóla árið 1926.
Þegar heim kom, stundaði hún
matreiðslustörf og kenndi á nám-
skeiðum til ársins 1930 er hún
gerðst hússtjórnarkennari við
Austurbæjarskólann í Reykjavík.
Fór brátt mikið orð af kunn-
áttu hennar í matgerðarlistinni,
svo að ekki var örgrannt um að
hinum eldri þætti fram hjá sér
gengið er húsmæður tóku almennt
ag leita til hennar um sérfræði-|
legar leiðbeiningar, en þær veitti;
hún hverjum sem var, með ljúfu j
geði, hafði hún jafnt á valdi sínu j
nýja þekkingu utan úr hejmi sem
gamla reynslu að heiman. Varði
hún jafnan öllum stundum, sem
afgangs voru frá störfum og skyld-
um' heima, til náms og ferða-
laga erlendis, að afla sér þekking-
ar og reynslu er að haldi mætti
koma. Sparaði hún til þess hvorki
fé né fyrirhöfn, og gerðist víðförul
og margfróð.
Það var f samræmi við hið gjöf-
ula lundarfar hennar að hún vildi
láta aðra njóta góðs af þekkingu
sinni í sem ríkustum mæli; varð
hún brátt mikilvirkur rithöfundur.
Fyrsta bók hennar, „Bökun í
heimahúsum“, kom út 1930, rak
síðan hver bókin aðra um hina
ýmsu þætti matreiðslunnar. 1947
lauk hún við stóra alhliða mat-
reiðslubók, hefur sú bók „Matur
og drykkur", verið gefin út í
þremur útgáfum, alls um 7 þús.
eintök, og er óefag útbreiddasta
matreiðslubók hérlend, næst
kennslubókinni „Lærið að mat-
búa“ er hún skrifaði fyrir barna-!
skólana og gagnfræðaskólana. Auk
- þessa skrifaði hún að staðaldri í
blög og tímarit til fræðslu og
hvatningar húsmæðrum landsins.
Það er víst að ritarar og aðstoðar-
menn fröken Helgu eiga sinn þátt
í hinum miklu afköstum hennar {
á þessu sviði, og ber að þakka
það. Hins vegar grunar mig að
þeim hafi heyrzt yfir eitthvað af
MINNING:
Helga Sigurðardóttir
r
fyrrverandi skólastjóri Húsmæðrakennaraskóla Islands

því, sem lesið var fyrir, þótt mat-
reiðslubækur fröken Helgu beri
glögg einkenni höfundarins, eru
þær ekki gæddar eins miklu lífi og
bók sú, er við nemendur í Hús-
mæðrakennaraskóla íslands skrif-
uðum eftir henni á skólaárunum.
Hiklaust má segja að bækur
fröken Helgu marki tímamót á
sínu sviði. Aldir hi'ns hefðbundna
og einhæfa mataræðis eru liðnar
og nýir siðir era teknir, upp. Þeg-
ar fjölbreytnin eykst og úrræðun-
um fjölgar, er sú hætta nálæg,
is. Voru það aðeins níu kennarar,
sem nokkru síðar, liklega árið
1937, bundust samtökum. En Kenn
arafélagið Hússtjórn var starfhæft
þrátt fyrir fámennið, og komst nú
skriður á, þar sem áður var kyrr-
staða.
í febrúar 1941 kýs félagið nefnd
úr sínum hópi til þess að undir-
búa stofnun húsmæðrakennara-
skóla. Samstarfskonur fröken
Helgu í nefndinni voru frá Soffía
J. Claessen og frú Ólöf Jónsdóttir.
Var nú hvergi hikað. Sömdu nefnd
að hinu garnla sé varpað fyrir arkonur drög að reglugerð og
borð athugalaust. En fröke.T Helga kostnaðaráætlun fyrir húsmæðra-
var frá Hólum og barðist af eld- kennara?kóla, sendu síðan Alþingi
móði fyrir því, að þjóðlegar erfðir
væru í heiðri hafðar, og að jafn-
framt væri hlítt leiðsögn nýrra
vísinda í manneldismálum.
Alls liggja eftir hana undir 20
bækur og rit, stór og smá.
Fröken Helga var kennari við
Austurbæjarskólann til 1942. Á
síðustu starfsárum hennar þar,
dregur t.i! þeirra tíðjnda. sem
lengst munu halda nafni hennar á
loft. Voru þá fvrir nokkru teknir
til starfa í landinu húsmæðraskól-
ar; lög um húsmæðrafræðslu í
sveitum voru sett á Alþingj 1938.
og þremur árum síðar lög um
húsmæðraskóla í kaupstöðum í
þeim lögum var heimild um stofn-
un húsmæðrakennaraskóla, því að
Ijóst var.að skortur á sérmenntuð-
um kennurum mundi brátt há sfarf
semi húsmæðraskólanna. Höfðu
áður verjð gerðar tillögur um
stofnun húsmæðrakennaraskóla af
nefndum o? félagasamtökum. en
þær komust aðeins á pappírinn,
og frumvarp um sama efni samið
og flutt á Alþingi, náði heldur ekki
fram að ganga.
sitt erindi með þeim árangrj ag í
maí 1942 staðfesti þáverandi
menntamálaráðherra, Hermann
Jónasson, reglugerð fyrir Hús-
mæðrakennaraskóla fslands sam-
kvæmt lagaheimild þeirri, er fyrr
greinir, og var jafnframt veitt fé
lil að stofna og reka skólann.
Fröken Helga var skólastjóri
Húsmæðrakennaraskóla Tslands
frá upphafi. og helgaðj honum
krafta sína óskipta. Vart mun
nokkur kona hafa vakas yfir vel-
ferð óskabarns síns með meiri
kostgæfni.
Skólinn fékk inni í háskólabygg-
ingunni og voru hinir færustu sér-
fræðingar kvaddir þar til kennslu-
ktarfa, en verklega kennslan hvíldi
öll á'herðum fröken Iíelgu fyrstu
tvö s’arfsárin.
Fröken Helga var fríð kona,
svipurinn bjartur og hlýr; hún var
ætíð vel búin, sómdi sér vel í sam-
kvæmum og var hvarvetna eftir-
sött, ef stofnað var til mannfagn
aðár. Þótt hún væri löngum heilsu
veil, var þrek hennar undravert.
Minnist ég þess frá skólavist minni
svipan og haldið af stað til þess
að njóta menningar- og skemmt-
analífs borgarinnar. Hún tók þátt í
margháttuðu félagsstarfi, sem of
langt yrði upp að telja.
Yfir þessum fyrstu stajfsárum í
Húsmæðrakennaraskóla íslands er
mikill glæsibragur. Fröken Helga
var örlynd og ókvalráð og hreif
alla með áhuga sínum og krafti.
Mikilvægum áfanga var náð. Hún
hafði ævinlega verið staðráðin í að
vinna húsmæðrafræðslunni, svo
sem hún megnaði; nú var grund-
völlurinn lagður og nóg að stríða
og starfa. Öll stjórn hennar var
hiklaus og ótvíræð, athöfn fylgdi
orðum, hugmyndirnar íklæddust á-
þreifanlegu gervi, en vesluðust
ekki í skugga efasemdanna. Þá var
oft hressandi gustur í Húsmæðra-
kennaraskóla íslands, örvandi og
vekjandi en óhægur þeim, sem
vildu móka og njóta drauma sinna.
Hver venjulegur maður efast oft
um gildi verka sinna, lítur til
baka, hikar og íhugar hvort stefn-
an sé rétt; við því gefast sjaldan
einhlít svör. Sumir álitu að fröken
Helga væri laus við þetta tvílráða
hugarfar, sem svo mjög heftir fram
kvæmdasemi og hamlar því að
hæfileikar manna fái notið sín. Svo
stórra mála með smámunasemi.
á gildi og nauðsyn þess málefnis,
sem hún vann fyrir og lét ekki efa-
semdir hefta för sína. Mættu menn
af því læra að tefja ekki framgang
stórra mála með smámuna semi.
f 14 ár var Húsmæðrakennara-
skóli fslands til húsa í háskóla-
byggingunni, en árið 1956 var
þeirri gistivist lokið. Höfðu for-
ráðamenn Háskóla fslands ávallt
sýnt fröken Helgu og skóla hennar
allan sóma, var þag Húsroæðra-
kennaraskólanum heilladrjúgt að
vaxa upp í skjóli æðstu mennta-
stofnunar landsins. Því var erfitt
að þurfa að yfirgefa þann stað.
Féll starfsemi Húsmæðrakennara-
skóla íslands niður næstu tvö árin
með því ag ekki reyndist kleift
að útvega húsnæði til skólahalds.
Var þó margra úrræða leitað. Kom
þá til mála að fá skólanum til af-
nota hús á Akureyri, sem ekki var
fullnýtt þá stundina; var á Alþingi
flutt frumvarp þess efnis. En þá
tók fröken Helga í taumana. Skipu
lagði hún harðsnúinn andstöðu-
flokk bæði innan þings og utan og
lét fella frumvarpið. Fannst henni
frumvarp þetta stefna að því að
gera óskabarn hennar, skólann, að
niðursetningi, sem höfuðborgin
gæti ekki alið lehgur. Gætti nokk-
urs tilfinningahita á báða bóga;
norðanmenn kváðust albúnir að
taka Húsmæðrakennaraskóla fs-
lands undir sinn verndarvæng, og
væru þeir kunnir að því ag búa
vel að skólum.
Að loknu þessu stríði fékk skól-
inn til umráða hús það er hann
nú hefur aðsetur í við Háuhlíð.
Auðnaðist fröken Helgu að ná
því marki ag búa skólanum heim-
ili á nýja staðnum og starfa þar í
þrjú ár. Þá voru kraftar hennar
þrotnir, og var henni veitt lausn
frá embætti síðastliðið haust.
Fröken Helga var sæmd ridd-
arakrossi fálkaorðunnar 1956, en
áður hafði hún hlotið Mannerheim-
orðuna finnsku.
Eg hef nú reynt að rekja nokkur
atriði hins mikla og farsæla ævi-
starfs fröken Helgu Sigurðardótt-
ur. Sú frásögn er ófullkomin og
einföld, en forðast ber að draga af
því þá ályktun að líf hennar hafi
verið óbrotið og auðvelt. Hún háði
marga baráttu, og það tók þeim
mun meira á hana sem hún var til-
finningaríkari en almennt gerðist,
en með óbilandi viljaþreki kom
hún áhugamálum sínum fram.
Næstum allt sitt starfsskeið átti
hún við vanheilsu að búa. Naut
hún alla tíð í ríkum mæli um-
hyggju vandamanna sinna, í föður-
húsum, í systkinahóp, en þó eink-
um um margra ára skeið í sambýli
við frú Rögnu systur sí’na ,hjá
henni var ag finna þann styrk sem
aldrei brást. Fröken Heiga átti
marga tryggðavini, var svo um
flesta, að þeir höfðu á henni því
meiri mætur, sem kynnin urðu
lengri. f kringum hana var aldrei
auðn né tóm, vinir og vandamenn
fylltu húsið. Eg minnist óviðjafn-
anlegra gleðistunda á heimili
hennar, spenningur lá í loftinu,
hátíg var runnin upp, því að frök-
en Helga gaf á báðar hendur hverj-
um þeim, sem fær var um að njóta.
Því fór þó fjarri að menn væru
sammála öllu, sem hún sagði, eöa
þætti allt gott, sem hún gerði en
öll orð hennar og verk voru hluti
af óvenju samstilltri og listrænni
heildarmynd, persónuleika, sem
vart átti sinn líka, og gæddur var
einstæðum lífskrafti.
Mikilhæf kona er fallin í valinn.
Sagt er ag maður komi í manns
stað en í hugum og hjörtum vina
sinna er fröken Helga ódauðleg og
gerir hversdagsleg orðtök ómerk.
Vér getum aðeins verið þakklát
fyrir það lán að hafa fengið að
njóta samfylgdar hennar spölkorn
á lífsleiðinni, og kvatt hana með
blessunaróskum og alúðarfullri
þökk.
Vigdís Jónsdóttir.
Gullbrúðkaup
Arig 1934 byrjaði fröken Helga hin fyrstu tvö starfsár í Húsmæðra
að vinna að félagsstofnun þeirra kennaraskóla íslands, hversu hún
kvenna, er aflað höfðu sér hús- gat' eftir langan og strangan
mæðrakennaramenntunar erlend- i kennsludag búizt skarti í einni
GULLBRUÐKAUP eiga j dag hjónin Elfn Lárusdóttir og Hermann Jóns-
son bóndi og hreppstjóri á Yzta-Mói í Fljótum. Þau hjón eru kunn a8
miklum störfum, höfðingsskap og ágaetum mannkostum. Hermann hefur
unnið mjög að félagsstörfum, var lengl kaupfélagsstjóri á Haganesvfk, odd-
vi'fi og hreppstjóri sveftar sinnar auk margra annarra trúnaðarstarfa
8
T f M I N N, föstudagurinn 31. ágsút 1962.