Tíminn - 25.09.1962, Blaðsíða 9

MARGT
HEFUR
SKEÐ
Á
LANGRI
LEIÐ
Við ökum heim í hlað að
Sandfellshaga í Axarfirði. Hér
er staðarlegt heim að horfa og
fagurt að heiman. Ferðinni er
heitið til Benedikts Björnsson-
ar bónda til að spjalla við
hann um liðna daga og lifandi,
til að freista þess að fá að
heyra hjá honum stökur, sem
sagt er að hann geri sérdeil-
is vel. Og svo heppin erum
við, að Benedikt er heima,
þeir hafa einmitt verið að
hirða þennan dag hann og
Björn sonur hans, sem búa
félagsbúi á eignarhluta sínum
á jörðinni. Kvæntur er Bene-
dikt Friðbjörgu Jónsdóttur,
bróðurdóttur Guðmundar
Magnússonar — Jóns Trausta.
— Eg er hræddur um að það
sé að fara í geitarhús að leita
ullar, að ætla að fara að tala við
mig. Ég hef aldrei lent í neinu
sérstöku.
— Reyna má, segir sá með blý-
antinn — þú getur nú að minnsta
kesti sagt okkur hvar þú ert fædd
ur.
— Já, ef það er talið fréttnæmt
get ég það. Ég fæddist árið 1896
að Halldórsstaðaparti í Reykjadal
f Suður-Þingeyjarsýslu. Nú, síðan
hef ég ekki alltaf setið á sömu
þúfunni, líklega dvalizt um lengri
tíma í einum 7 til 8 hreppum.
— Hvar hófstu svo búskap þinn,
þegar J>ar að kom?
— Á Víðihóli á Hólsfjöllum.
— Og hvernig var að vera Fjalla
bóndi?
— Það var náttúrlega nokkuð
afskekkt. Þá var sími aðeins í
Grímsstaði. Að vísu réðust bænd
ur á Grímsstöðum og Gunnars-
hóli í það að leggja síma milli
bæja sinna. Við á hinum bæjun-
um vorum ekki í neinu þráðarsam
bandi. Það er snjóþungt þarna á
Fjöllunum og oft erfitt yfirferðaf1.
— Og eitthvað hefur nú sögu-
legt gerzt í návist þessara óvægnu
náttúruafla?
— Það var náttúrlega sí og æ,
að menn lentu í hríðum við fjár-
gæzlu.
— Áttu ekki einhverja sögu frá
þeim tíma, i handraðanum?
— Það er fátt. Sögur aldraðra
bænda eru um margt keimlíkar
Það eru svinuð kjör, sem þeir hafa
átt við að búa. Þú ættir heldur
að spyrja konuna, hún var ljós-
móðir í 35 ár og hefur efalaust
frá einhverju að segja.
Villzt á Fjöllum
Friðbjörg tekur því fálega í
fyrstunni. Ekkert að segja, og þó,
ýmislegt hefur nú fyrir komið á
langri leið.
— Ég kom hingað fyrst árið
1921, til að sinna ljósmóðurstörf-
um, segir Friðbjörg. — Þá hafði
ég Núpasveitina og Axarfjörðinn.
Þetta voru oft nokkuð langar leið
ir. Oft fór ég ríðandi, en stund-
um gangandi en fyrir kom það þó
að ég bar töskuna, en það var nú
sjaldnar.
— En þú varst að spyrja eftir
einhverju eftirminnilegu, segir
Friðbjörg. Það er svo vont að
segja um, hvaðtelja má sögulegt
og hvað ekki. Ég skal segja þér,
að einu sinni var ég ásamt fylgdar
manni á leið af Neðri-Fjöllum
upp á Efri-Fjöll. Vegalengdin er
um 40 kílómetrar. Þá villtumst við
og komum aftur í Grímsstaði eftir
tvo tíma. Gerðum samt ekki vart
við okkur heldur héldum áfram.
Þetta var fyrri part nætur. Um
hádegi daginn eftir komum við í
Möðrudal. Barnig var þá fætt.
Móðirin hafði setzt upp sjálf og
skilið á milli.
Nú, í annað skiptið varð stutt
leið að langri. Það var rétt fyrir
jólin 1921. Ég var þá sótt til konu,
sem var að því komin að fæða
barn. Konan átti heima í næsta
nágrenni, og var meðal bæjarleið
á milli. Ég fór af stað klukkan
rúmlega 9 um morguninn, en var
ekki komin á áfangastað fyrr en
klukkan 6 til 7 um kvöldið; Ófærð
in var svo gegndarlaus. Ég man
eftir þvf, að á þessu ferðalagi
hímdi ég lengi undir símastaur,
meðan fylgdarmaður minn fór
langt úr vegi til að koma hestun-
um yfir læk. Sjálfur lenti hann
svo ofan í upp undir hendur, en
ég skreið yfir lækinn á krapi.
Þennan dag var hlindbylur.
Þá var víSa örbirei?! á
— Var ekki fátækt og örbirgð
víða ríkjandi á þessum árum?
— Jú. stundum var ekkert til
utan á blessuð hörnin. Ég man
eftir því að á bæ einum voru um
20 manns í heimili, þar af 13 böm
og 3 gamalmenni. Elzta barnið
mun hafa verið 8—9 ára. Þarna
bjuggu tvenn hjón og eignuðust
samanlagt 5 börn á þremur árum.
En samhjálp fólksins var mikil,
þrátt fyrir fátæktina. Sfðan uxu
þessi börn upp og urðu mesta
myndarfólk. Já, stundum var ekk
ert til utan á barnið, en þá hlupu
nágrannarnir jafnan imdir bagga.
Það skorti ekki viljann til hjálpar
— öðru nær.
— Já, það hefur víða verið á-
takanlegt hér áður fyrri.
— Ó, já. Afi minn og amma
bjuggu á Hrauntanga hér í Axar-
fjarðarheiðinni. Þaðan er um
þriggja tíma gangur til næstu
bæja. Þar dó afi minn að vetrar-
lagi, meðan að allt var á kafi í
gaddi. Börnin voru 4. Þarna var
engra mannaferða von, en einhver
hulin hönd réð því, að ferðamann
bar þarna að garði, og hann bjó
um líkið. Já, það var átakanlegt
lffið þarna á þessum heiðarkotum.
Og eitt af þessum fjórum börn-
um á Hrauntanga mun hafa ver-
ið Jón Trausti föðurbróðir þinn?
— Ó. jú þarna var hann?
—Segðu mér, heldurðu að skáld
skapargáfan hafi snemma komið
fram hjá honum?
— Já, ég held að hann hafi ver-
ið mjög ungur, þegar hann fór
að reyna að gera vísur.
— Kanntu nokkra frá þeim dög-
um.
— Já, það er sagt að hann hafi
verið 5 ára, þegar hann orti þessa:
„Boli er kominn á bæjartröð,
blessaður vertu.
Þú átt að koma heim með hröð,
því hraustmenni ertu.“
Hann var þá kominn til Jóns
bónda að Skinnalóni og faðir hans
látinn.
En nú þarf húsfreyja að fara
a.ð hella upp á könnuna og við
Benedikt bóndi tökum aftur tal
saman.
„Þá voru heimilin eiginlega
félög út af fyrir sig"
— Margt hefur nú breytzt hvað
landbúnaðinn áhrærir, siðan þú
byrjaðir búskap
— Jú, þetta er alveg gjörbreytt.
Nú er þetta að telja má, laust
við allan þrældóm, miðað við það
sem áður var. Það gera vélarnar.
Þetta eru að vísu skorpur í þurrk-
um, en þrældómurinn að mestu
horfinn, þótt fyrir komi á sauð-
burði stöku sinnum, að lögð sé
nótt með degi.
— En nú er fámennið meira í
sveitunum.
— Jú, nú er það. Það var miklu
fleira fólk hér áður og búin minni,
svo þetta hlaut að verða minna
verk.
— Hefur ekki fólksfæðin breytt
lífi fólksins í sveitinni?
— Hún hefur náttúrlega gjör-
breytt því á ýmsa lund. Þegar ég
man fyrst eftir voru heimilin eig-
inlega félög út af fyrir sig, hvað
skemmtanir og aðra gleði snerti.
Mér er það ríkt i minni, þegar les-
ift var upp í baðstofunum gömlu,
kveðnar rímur og önnur gleði
höfð.
— En svo tók þetta að breytast?
— Þessi aldamótakynslóð —
ætli ég teljist ekki til hennar, hún
stofnaði ungmennafélögin og þau
höfðu sín miklu áhrif. Líf unglinga
þá og nú er gerólikt, þá voru ekki
nema sárafáír sem komust á skóla.
Eg var kominn yfir tvítugt þegar
ég dreif nig : Hvanneyri. Eg tel
rr.ig hafa haft mikið gagn af þeirri
skólavist. Heí kannski ekki orð-
bó en ég hef ekki vilj-
af. missa :f /erunni. Halldír Vil-
hiálmsson var þá skólastjóri
þarna, mikil persóna og hafði mik-
il áhrif á pilta, drengskaparmað-
ur.
GóS ræktunarskilyrði
í Axarfirði
— Segðu mér, Benedikt, hvað
viltu segja um búskap hér í Axar-
fjrði?
— Það má nú segja margt um
— Eiginlega eru ræktunarskil-
yrði hér góð. þarf gkki að kosta
Framhald á bls. 14
\
i
i
T í M I N N, þriðjudagur 25. sentember 1962.
9