Tíminn - 02.10.1962, Qupperneq 7

HANS JÖRGEN LEMBOURN:
Útgefandi: PRAMSÓKNARFLOKKURINN
Framkvæmdastjóri: Tómas Árnason Ritstjórar: Þórarinn
Þórarinsson (áb). Andrés Knstjánsson, Jón Helgason og Indriði
G. Þorsteinsson Fulilrúi ritstjórnar: Tómas Karlsson Auglýs-
ingastjóri: Sigurjón Davíðsson Ritstjórnarskrifstofur 1 Eddu-
húsinu: afgreiðsla, auglýsingar og aðrar skrifstofur i Banka.
stræti 7 Simar: 18300—18305 Auglýsingasimi: 19523 Af.
greiðslusími 12323 — Askriftargjald kr 55 á mánuði innan-
lands. í lausasölu kr 3 eintakið. — Prentsmiðjan Edda h.f. —
Verðbólgan - afkvæmi
„viðreisnarinnar“
Benedikt Gröndal ræðir í Helgarpistli sínum í Al-
þýðublaðinu á sunnudaginn um helztu verkefni næsta
Alþingis. Upphaf greinar hans hljóðar á þessa leið:
„VerSbólgan hlýtur að verða aðalmál þess þings,
sem hefst í steinhúsinu við Austurvöll eftir 10 daga.
Hjá því getur ekki farið, þótt erfitt sé á þessu stigi máls
ins að spá, í hvaða formi málið verði lagt fyrir þingið.
Það verður ríkisstjórnin að ákveða, og frekar fyrr en
síðar."
Enn fremur segir Benedikt:
„Landsfólkið hefur miklar áhyggjur af verðbólg-
unni og mun fyrst og fremst bíða eftir að heyra, hvað
ríkisstjórnin gerir á því sviði. Að vísu er hreyfing verð-
lags og kaupgjalds enn ekki eins hröð og hún var flest
árin milli 1950 og 1958 en hættan er engu að síður
geigvænleg."
Þótt BemecEikt segi það ranglega, að vexðbólgu-
vöxturipn sé nú ekki eins hraður og hann hafi verið
jnestur áður, staðfasta þessi orð hans eigi að síð-
ur, hve fullkomlega ríkisstjórninni hefur misheppn-
azt að framkvæma það meginloforð sitt að stöðva
verðbólguna og skapa jafnvægi í efnahagsmálum. Þeg-
ar „viðreisninni11 var hleypt af stokkunum, var því ha!d
ið fram henni til aðalgildis, að hún væri rétta ráðið til
að stöðva verðbólgu og skapa jafnvægi. Reynslan er
hins vegar eins og Benedikt lýsir henni hér að framan.
í dag blasir við „geigvænleg verðbólga“ og meira ójafn-
vægi í efnahagsmálum en nokkru sinni fyrr. Ef vel
ætti að vera, þyrfti það því að vera aðalmál næsta þings
að fást við verðbólguna.
Svona fullkomlega hefur „viðreisnin“ misheppnazt
hvað það snertir að.stöðva verðbólguna.
Slíkt kemur ekki á óvart þeim, sem eitthvað þekkja
til fjármála. Það er ekki hægt að setja fjárhagskerfi meira
úr skorðum með öðru en því að verðfella gjaldmiðilinn
um helming á stuttum tíma og bæta við stórfelldum nýj-
um sölusköttum, auk margra anr.ara álaga. Slíkt skapar
siíkar tilfærslur, ringulreið og misskiptingu að allt fjár-
hagskerfið hlýtur að fara úr böndunum. Þetta blash’ nú
líka augljóslega við í dag. Aldrei hafa verðhækkanir ver-
ið meiri eða meira misræmi í tekjuskiptingu. Glundroðinn
og óvissan í efnahagslífinu hafa aldrei verið þvílík og nú,
slíkar eru afleiðingar ,,viðreisnal-innar“.
Eina iausnin
Ef vel væri, ætti það vissulega að vera meginverkefni
næsta þings að stöðva verðbólguölduna, sem „viðreisnin11
hefur reist. Því rniður verður það þó ekki gert á næsta
þingi. Ef nokkuð verður gert þar, mun það aðeins verða
til þess að auka á „viðreisnar“-vitleysuna. Núverandi
valdhafa hafa, bersýnilega ekki neitt lært, enda vakir ann-
að meira fyrir þeim en að stöðva verðbólguna. Verðbólg-
an þjónar einmitt því aðahnarki þeirra að skapa hér þjóð-
félag hinna fáu ríku. Stef/iubreyting getur því aðeins orð-
ið í þessum efnum, að þjóðin svipti stjórnarflokkana
þingmeirihluta sínum í næstu kosningum. Að öðrum
lcosti verðar stefnt enn lengra út í verðbólguna og ófær-
una.
Einmana múgmaður
Athyglisverð bók u
Á LEGSTEIN þeirrar kynslóð-
ar, sem tók við eftir stríðið,
mætti rita: Kynslóðin, sem ekki
vissi, hvernig hún ætti að láta
sér líða vel. Mennirnir hafa
aldrei verið anðugri en áratug-
ina eftir síðari heimsstyrjöldina,
tæknin aldrei meir og líkamlegar
píslir mannsins aldrei minni, ef
miðað er við íhúa vesturhluta
heims. Samt sem áður linnir ekki
kvörtunum skálda okkar, geð-
lækna og þjóðfélagsfræðinga.
Helztu hugtökin í menningarbar
áttunni eru: „einmanaleiki“,
„kvíði“, „rótleysi“, „eltni“,
„andlegur dauði". — Hvað er
það, sem þessu veldur?
Hinn frægi, ameríski þjóðfé-
lagsfræðingur, David Riesman,
veitti í bók sinni, „The Lonely
Crowd“, eftirtektarverðasta svar
ið við þessari spurningu. Ekk-
ert annað ádeilurit hefur vakið
jafn mikla athygli. Vart mun
hægt að finna bandarískan náms
•mann, sem hefur ekki skrifað
ritgerg um hana. Ekki getur fé-
lagsfræðilegt rit, sem geymir
ekki annaðhvort ádeilu á Ries-
man eða snýst á sveif meg hon-
um. Bók hans er nú komin út á
dönsku hjá Gyldendal og heitir
þar Det ensomme massemenn-
iske.
MEGINKENNING Riesmans
er, að menning okkar hafi geng-
ið gegnum þrjú stig. Á fyrsta
stiginu var mannfjöldinn nokk-
urn veginn stöðugur. Dauðsföll
voru mjög tíð, svo að mikill
barnafjöldi nægði aðeins til
þess að vega upp á móti honum,
en ömmur okkar og afar áttu
iðulega tíu systkin eða svo. Ann-
að stigið, sem nær frá því á lið-
inni öld og fram undir okkar
tíma, einkennist af mjög örri
fólksfjölgun.
Vegna mikilia framfara í
læknavísindum, aukinna hollustu
hátta og bætts viðurværis fækk-
ar dauðsföllum svo ört, að fólk-
inu fjölgar hröðum skrefum,
þrátt fyrir það, að barnafjölda
meðalfjölskyldu fer fækkandi.
Á þriðja stiginu er það orðið
svo algengt, ag eiga aðeins eilt
eða tvö börn, að fjölgunin hætt-
ir og samfélagið einkennist aft-
ur af kyrrstöðu.
Að dómi Riesmans ræður þessi
þróun úrslitum [ nálega öllum
mannlegum málum. Hún ræður
ekki aðeins gerð þjóðfélagsins
og stjórnmálakerfisins, heldur
einnig mótun persónuleikans,
venjum kynferðislífsins og til-
finningunni fyrir hamingju.
Á FYRSTA stiginu lýtur líf
fólksins erfðavenjunum. Maður
ber sjálfan sig saman við fyrir-
myndir feðranna og líf manns
lýtur frá upphafi þeim erfða-
venjulögmálum, sem einkenna
umhverfið. Hin mörgu börn eru
fljót ag læra hvernig þau eiga
að líkja eftir lífsháttum foreldr-
anna. Lífskjörin erti rýr, svo að
aðalorka í athöfn og hugsun bein
ist að því að afla brýnustu nauð-
synja. Möguleikar til að ferð-
ast eru mjög litlir, ákaflega erf-
itt að skipta um lífsstarf og
þess vegna verða menn að una
við sitt Samfélagið er trúað
Guðsdýrkunijn og kynferðislífið
eru í mjög föstum skorðum og
engum dettur j hug að risa gegn
þeim. Þegar börnin ná þroska,
er aðstaða þeirra 'il vals hin
im einstaklinginn og
sama og foreldranna. Á uppvöxt-
inn er aðeins litið sem aðferð
til þess að verða eldri og þess
vegna hyggnari þolandi erfða-
venjanna. Ættin verndar mann.
Þeir einir, sem út af breyta, eru
rótlausir og hræðslugjarnir, en
þeir eru næsta fáir.
ÞETTA kyrrstæða samfélag
átti rætur að rekja aftur til mið-
alda. Það hrundi á átjándu og
nítjándu öldinni, með iðnbylt-
ingunni og íbúatala Evrópu
jókst allt í einu. Breytingin
kom í stað stöðnunarinnar. ein
staklingshyggj umaðurinn fékk
svigrúm, mögulegt varð að klifa
upp þjóðfélagsstigann og „vera
sinn eiginn húsbóndi“. Mögu-
leikar til ferðalaga ukust, svig-
rúmið jókst, bæði í fram-
leiðslu, landnámi og viðurkenn-
ingu. Samkeppnin kemur til
skjalanna. Vaxandi barn kemst
fljótt ag raun um, að um mis-
munandi ævistörf er að velja og
valið er nokkurn veginn frjálst,
— því frjálsara, sem maður er
duglegri og andlega sterkari.
Þetta er skeið frelsisins. Af
verkaskiptingunni leiðir, að
fleiri og fleiri börn geta ekki
tekið foreldra sína sér til fyrir-
myndar. Þetta á einkum vig kari
mennina. Þeir verða sjálfir að
komast að raun um sitt eigið
manngildi og það er undir þeim
sjálfum komið að afla sér frama:
Riesman segir fólk þessa skeiðs
lúta innri stjórn. Innra með því
ér áttaviti, sem sýnir því, hvern
ig það eigi að lifa. Það hefur
bein í nefinu, ljósa hugmynd
um, hvað er rétt og hvað rangt.
og metur mikils eiginleika eins
og sjálfsvald, dugnað, þraut-
seigju og sparsemi. Þetta eru
byggjendur heimsvelda, hinir
sönnu einstaklingshyggjumenn
meg fylgjandi ívafi hins miður
heppilega, svo sem tillitsleysi.
kynþáttagorgeir og fjárhagslegri
nýtingu annarra. Þetta er upp
reisnargjörn mannlegund, því
að henni er innrætt, að hún
eigi að lifa eftir sinum eigin
hugsjónum og standa fast við
þær, hvað sem erfðavenjunum
líði.
SVO ER þriðja skeiðið, og á
því erum við stödd. Hin hraða
aukning fólksfjöldans í Evrópu
og Bandaríkjunum er um garð
gengin. Tími einstaklingshyggju-
mannsins er einnig liðinn. í þess
stað erum við á leið til hóp-
stýrðs samfélags. Þar er Ries-
man kominn að svarinu vig trufl
andi spurn nútímamannsins um,
hvers vegna honum finnist hann
yfirgefinn, eimana, kvíðinn, ein-
hæfur og óráðinn Á okkar tím-
um eru auðæfin þegar sköpuð,
velferðarríkig er komið og stöðv
un mannfjölgunarinnar þýðir,
að við höfum ekki lengur þörf
fyrir jafnört aukna framleiðslu
og áður, þurfum ekki sömu orku
eyðslu.
Auknar félagslegar trygging-
ar draga úr nauðsyn einstakl-
ingsins á einbeittri manngerð,
þörf hans á að efla sjálfan sig
undir harða baráttu við að brjót
ast áfram Áhuginn fjarlægist
hugsjónir, frama, siðferðilega
einbeitingu og efnisleg gæði, en
beinist að fólki. Það verður eft
ir sóknarverðara að bjargast og
yera vel liðinn meðal manna en
nútímann
ag komast hærra í mannfélags-
stiganum.
Við komumst að raun um, að
við lifum í meira og meira sam-
tvinnuðum hópum og því verð-
ur það okkur dýrmætara að
njóta hylli þeirra, sem við um-
göngust en að öðlast auð og
völd. Það er talig dýrmætara að
vera aðlaðandi og viðmótsblíð-
ur en að vera siðferði.lega stað-
fastur og sjálfstæður í hugsun.
Margir komast að raun um, að
þeir verða því vinsælli, sem
þeir hugsa minna sjálfstætt.
í stað hugsjóna einstaklings-
hyggjumannsins þróast hjá okk
ur radarkerfi, bæði í heila og
hjarta, og það bendir okkur und
ir eins á, hvað í tízku er og
hvernig „öðrum“ finnist við eiga
ag hegða okkur. ’
ÞESSI eltandi aðlögun að því
almenna og eftirapaða nær til
hinna persónulegustu sviða Kyn
lífið mótast af ríkjandi venjum
og börnrn eru alin upp eins og
gerist í nágrenninu. Foreldrarn-
ir þora ekki að hafa ákveðnar
skoðanir á því, hvernig börnin
þeirra skuli vera, því að þau
verða auðvitað að vera eins og
félagar þeirra. Þarna staðnar
hin andlega framför, því að þeg-
ar allir eiga að líkjast öllum, er
enginn til þess að þoka þekking
unni áfram og móta nýjar hug-
myndir. Fjölgun fólksins hættir
og um leið hæltir hin andlega
framþróun.
Þetta þýðir þó ekki, að við
séum runnir aftur á bak niður á
svið þess samfélags, þar sem
erfðavenjurnar ráða öllu Við
eigum því miður engar erfða-
venjur, sem komið geti i stað
hins innri persónuleika, sem
misstur er. Við erum alveg festu
lausir og sálir okkar eru ekki
annað en soðhlaupskökur.
AUÐVITAÐ er hægt að gagn-
rýna kenningar Riesmans. Það
er til dæmis nokkuð mikill ein-
strengingsháttur ag fullyrða, að
breytingar á mannfjölguninnj
ráði úrslitum um andlega fram-
þróun. Hin nýja tækni hefur
þar miklu hlutverki að gegna.
Og það er ekki alveg þýðingar-
laust, hvaða höfuð-hugmyndir
móta tíðarandann. En því verð-
ur ekki neitað, að Riesman hæf-
ir í mark með lýsingu sinni á
sálarlífi nútíma múgmanns.
Hann hefur rétt fyrir sér í þvi,
að við erum í þann veginn að
varpa öllu sjálfstæði fyrir borð.
Við ölum börnin upp til þess
eins að vera lifandi móttöku-
tæki í stað þess að þroska per-
sönuleika þeirra og æfa hæfni
þeirra til að hugsa frjálst og
sjálfstætt. Við mótum samfélag-
ið eftir þeim stjórnmálakenning
um, sem styrkja liópinn, en
veikja einstaklinginn, þó ag þörf
væri á hinu gagnstæða. Við
keppum að grunnfærnum, ytri
markmiðum og gleymum því, að
í hvert sinn, sem við breytum
eilítið í viðbót samkvæmt því,
sem „öðrum“ finnst, bætum vig
á leiðann, sem safnast fyrir í
okkur sjálfum, því að þess minna
erum við sjálfir meðvirkir
Vig setjum persónuleikann að
veði fyrir efnislegum gnægtum
og eftirsókn vinsælda unz að
því líður, að við höfum að lok-
um öll gat urwhr hattbarðinu i
staðinn fyrir andlitið.
»wga»iriwraiEaR.g!rM wtuwmm
T í MI N N , þriðjudaginn, 2. október 1962 —
7
i