Tíminn - 04.10.1962, Blaðsíða 7

wsmm>
Útgefandi: FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Framkvæmdastjóri: Tómas Árnason. Ritstjórar: Þórarinn
Þórarinsson (áb), Andrés Kristjánsson, Jón Helgason og Indriði
G. Þorsteinsson. Fulltrúi ritstjórnar: Tómas Karlsson. Auglýs-
ingastjóri: Sigurjón Dayíðsson. Ritstjórnarskrifstofur í Eddu-
húsinu. Afgreiðsla, augiýsingar og aðrar skrifstofur í Banka-
stræti 7, Símar: 18300—18305. — Auglýsingasími: 19523. Af-
greiðslusími 12323. — Áskriftargjald kr. 65.00 á mánuði innan-
Iands. í lausasölu kr. 4.00 eint. — Prentsmiðjan Edda h.f. —
THE EC0N0MIST:

Vegir og bílar
Bílvegakerfi er íslendingum þýðingarmeira en öllum
öðrum þjóðum Evrópu. Þessi staðreynd er flestum löngu
ljós. Hér eru ekki járnbrautir, og landið er stórt og strjál-
býlt, og í slíku landi verða vegabætur knýjandi framfarir
jafnt í nútíð sem framtíð. Að fengnu fullu sjálfstæði og
auknum umsvifum og framkvæmdum urðú vegalagnir
efst á blaði. Á þriðja tug aldarinnar hófst sóknin í vega-
málunum og hélt áfram fjórða og fimmta áratuginn,
fyrst með skóflu og haka, en síðan með æ stórvirkari
vélum. Þjóðin lagði á sig þungar fjárhagsbyrðar og náði
stórfelldum árangri.
pn vegirnir eyðast. Ökjitækjunum fjölgaði í sífellu.
Þau'urðu stærri og þyngri, og með ári hverju þurfti meira
fé til viðhalds og endurbóta, en minna hlutfall vegafram-
lagsins fór til nýrra vega.
Ríkið hefur lengi skattlagt bifreiðar með tollum og
g jöldum og' einnig tekið allhátt gjald af benzíni. Tilgang-
ur þeirrar skattheimtu hefur að sjálfsögðu verið sá frá
upphafi, að ríkissjóður fengi þar nokkuð upp í kostnað
sinn við þjóðvegakerfið. Allt fram yfir miðjan síðasta ára-
tug hefur svo verið, að ríkið greiddi meira til þjóðvega en
þessum bifreiða- og benzínskatti nam, en hin síðustu ár
hefur þetta gersamlega snúizt við, þannig að ríkið hefur
fengið miklu hærri upphæð í bifreiðaskatta en það hefur
lagt til þjóðvega. Þar við bætist, að núverandi ríkisstjórn
hefur skorið niður framlög til vega og brúa, svo að síð-
ustu ár hefur farið minni hluti ríkisfjár til vegagerðar
en nokkru sinni fyrr síðan bílvegagerð hófst Hér á landi
að marki.
Árið 1951 nam framlag ríkis tii vega og brúa 11,4%
af ríkisútgjöldum en árið 1961 aðeins 6,8%. Um 1950
voru árleg framlög til vega um og yfir 30 milljónir
og ríkistekjur af bifreiðum svipuð upphæð. En árið
1961 lagði ríkið til vega um 98 millj. en það ár voru
tekjur þess af bifreiðum 176 millj. Þetta hefur sem
sagt alveg snúizt við, svo að nú leggja bifreiðar og
vegir ríkinu stórfé í stað þess að áður iagði þjóðin
fram fé til vegagerða. Nú leggja vegfarendur stórfé
í ríkissjóð.
Sú hefur að vonum orðið" raunin, að æ meira af vega-
fénu hefur farið í viðhald en æ minna til nýbygginga.
Þetta dugar þó alls ekki til að halda vegunum sæmileg-
um, svo að vandræðaástand ríkir á fjölförnustu vegum
og slit farartækja er ólýsanlegt. Nýbyggingar vega og
brúa eru líka miklu minni en nauðsynlegt er. Stefnir þvi
allt til afturfarar og í bráða hættu eins og nú er, og hér
eiga sér alls ekki stað þær framfarir sem þjóðinni eru
lífsnauðsynlegar til þess að halda sæmilega í horfi.
Þetta voru meginforsendur þess, að sex þingmenn
Framsóknarflokksins fluttu á þinginu 1960 frumvarp
til gagngerðra breytinga til þess að snúa við þeirri
geigvænlegu afturfararþróun, sem orðin var. Frum-
varpið gerði ráð fyrir stofnun sérstaks vgea- og brúa-
sjóðs, og í hann skyldi renna benzíngjald og árlegur
þungaskattur af bifreiðum. Sjóðurinn skyldi síðan
standa undir nýbyggingu og endurbyggingu vega og
brúa eftir skiptingu alþingis.
Tölur sýna, að gjöld af benzíni og farartækjum geta
staðið undir kostnaði við vegagerð og viðhald, og það er
eðlilegt, að svo sé, en hins vegar óafsakanlegt með öllu, að
íé þetta renni að stórum hluta til annarra ríkisútgjalda.
en vegakerfið gangi úr sér og nýbvggingar vega séu miklu
minni en brýnt er á sama tíma. Með frumvarpi þessu vís-
r.ðu Framsóknarmenn þá leið, sem hlýtur að verða far-
in, þó að stjórnarflokkarnir hundsuðu það. enda höfðu
þeir þá í hyggju að minnka stórlega ríkisframlag til vega.
Rúmenía er einna traustust
kommúnistaríkja í A-Evrópu
Kommúnistaflokkurinn er þó veíkbyggður þar
SÚ RÚMENÍA, sem fagnaði
Krustjoff í júní í sumar með
vel skipulögðum áhuga, er land
mikilla andstæðna. Rúmenar
eru grísk-kaþólskrar trúar,
hafa lengi miklazt af latneskri
tungu sinni og gortað af vafa-
sömum, rómverskum uppruna.
Búkarest laut tyrkneskri stjórn
þar til fyrir tæpri öld, en hefur
þó ávallt litið á sig sem eins
konar París Au'Sturlanda. En’n
í dag er mikið um það, að
menntamenn tali frönsku, jafn-
vel meira en rússnesku. Mið-
borgin minnir verulega á París.
Göturnar eru breiðar, skemmti
garðár rúmgóðir og þar getur
S jafnvel að líta eftirmynd Sig-
urbogans. En Búkarest hefur
einnig upp á nýtízku húsagerð-
arlist að hjóða, meðal annars
'Skýjakjjúfinn, þar sem flokks-
blaðið Scinteia er prentað og
gefið út.
Höfuðborgin er gerólík fátæk
legu þorpunum i Transylvaníu,
hvað þá enn frumstæðari þorp-
um í Wallachíu og Moldavíu,
þar sem fólkið býr í moldar-
eða bjálkakófum. Úm þessi hér-
uð iiggja ágætir, malbikaðir
vegir, en þar er lítið um bíla,
en mikið af tötralegum bænd-
um, ýmist ríðandi hestum eða
ösnum, eða gangandi, gjarnan
berfættir og bera þá stóra sekki
eða hrísklyfjar. Sumir eru í
hvítum, heimaunnum fötum og
svörtu vesti utanyfir, með
svart.a hatta á höfði. Sumir aka
í hrörlegum vögnum, aðrir reka
geitur, 'SVÍn, sauðfé eða jafnvel
naut eftir vegununi.
RÚMENÍA er að þjóðerni
mjög blönduð, andstætt því,
sem gerist í flestum ríkjum
kommúnista. íbúarnir eru alls
um hálf átjánda milljón. Ung-
verjar eru meira en hálf önn-
ur milljóh, Þjóðverjar nálega
400 þúsund, auk Úkrainu-
manna, Rússa, Serba, Tartara,
Slóvaka og fleiri þjóðflokka.
Ungverjar búa í héraði, sem
lýtur sjálfstjórn og höfuðborg
þess er Tirgu-Mures. Cluj, hin
forna miðstöð menningar og
stjórnmála, er utan héjjaðsins,
en helmingur íbúa hennar er
þó ungverskur. Ungverski há-
skólinn var eitt sinn sjálfstæð-
ur, en hefur nú verið sameinað
ur rúmenska Bolyai-háskólan-
um. Stofnunin er þó enn rekin
í tvennu lagi, firnm deildir eru
blandaðar en tvær eingöngu
rúmenskar (laga og hagfræði-
deild). Kennsla ungversku stúd
entanna fer mestmegnis fram
á ungversku. Þeir hafa sérstaka
kennara, en verða að læra
rúmensku og ákveði’h nám-
skeið fara eingöngu fram á því
máli.
Blöndun þjóðerna á sér einn
ig stað í barna- og unglinga-
■skólum, þar sem blandaðir
skólar eru að taka við af rúm-
enskum og ungverskum skól-
um. Hinn yfirlýsti tilgangur er
að ijarlægja þjóðernisandúð
án þess að að'laga hinn ung-
verska minnihluta beinlfnis í
Cluj er ungverskt leikhús og
söngleikahús og í TÍrgu Mures
er leikhús og læknaskóli.
ÞÝZKI minnihlutinn er ekki

Cheorge Gheorgiu-Dej
eins vel settur. Honum hefur
fækkað verulega, en hefur þó
ekki verið rekinn úr landi eins
og f Póllandi og Tékkóslóvakíu.
Þjóðverjar njóta enn kennslu
á móðurmáli sínu í barna- og
unglingaskólum, en þeir eiga
engan háskóla. Fyrir stríð
voru íbúar Brasov í „sjöborga-
ríki“ um 60 þúsund, skipt nokk
urn veginn jafnt til þriðjungs
milli Þjóðverja, Ungverja og
Rúmena. Nú er þetta orðin
stórborg og íbúarnir um 220
þúsund, en Þjóðverjar eru að-
eins 6—8 þúsund. Þýzkra ein-
kenna virðist gæta lítið í þessu
héraði, en frá fornu fari hafa
þau verið miki] og allt fram á
síðustu ár.
RUMENIA er nú eitthvert
traustasta ríki kommúnista í
Austur-Evrópu. Frá því 1944
hefur hún þó lotið stjórn eins
veikasta kommúnistaflokksins
í þessum ríkjum og hann hefur
bæði skort glæsilega leiðtoga
og pólitískar erfðavenjur að
byggja á. Stjórnandinn núna
er Gheorgiu-Dej og hann hef-
ur verið traustur f 'Sessi síðan
1945. Hoxha er eini kommún-
istaforinginn, sem á eins lang-
an valdaferil að baki. Gheorgiu
Dej var í fangelsi frá 1933—
1945 og var þess vegna ekki í
nánum tengslum við Komin-
tern. Hann var mesti valdamað
ur Rúmeníu í tíð Stalins, en
tókst með vafasömum brögðum
að lialda völdum eftir að Stal-
in féll frá.
Atburðirnir i Ungverjalaudi
1956 höfðu tiltölulega lítil
áhrif í Rúmeníu, sumpart
vegna þess, að Ungverjar hafa
notið lítilla vinsælda þar frá
fornu fari og sumpart vegna
þess, að aldrei hefur verið þar
almennur áhugi fyrir frjálsum
stjórnarháttum. Nokkrir leið-
togar kommúnista, einkum
Chisinevski og Constantinescu,
vildu taka upp frjálslegri stjórn
arhætti eítir að Krustjoff af-
hjúpaði Stalin á 20. flokksþing
inu í Moskvu árið 1957 Þeii
voru hins vegar fjarlægðir og
eftir 22. flokksþingið j Moskvu
á síða$tl. vetri var ábyrgðinni
af Stalinismanum í Rúmeníu
skellt á herðar þeirra og Önnu
Pauker og Vasil Luca, en þau
höfðu verið gerð áhrifalaus fyr
ir dauða Stalins. Annars vakti
22. flokksþingið miklu minni
athygli í Rúmeníu en annars
staðar austantjalds. Aðstaða
Gheorgiu-Dej var enn styrkt á
síðastl. ári, þegar hann var
kjörinn. forseti landsins, jafn-
framt því, sem hann hélt áfram
stöðu sinni sem aðalritari
kommúnistaflokksins.
ÞÓTT BÆÐI hafi verið hald
ið fast við Stalinisma og Krust
joffisma í Rúmeníu, hafa engu
að siður þróazt þar sérstæðir
stjórnarhættir. Vegna þess,
hve iðnaði var skammt komið.
var ekki komið þar upp eins
öflugri miðstjórn fyrir allt kerf
ið og t. d. í Sovétríkjunum og
því þurfti ekki að „dreifa“
valdinu, eins og síðar var gert
í Sovétríkjunum. Yfirstjórn
iðnaðarins er í höndum ráðu-
neytanna. Héraðsstjórnir, sem
stofnaðar voru 1961, eru ráð-
gefandý og hafa umsjón á
hendi. Öðru máli er að gegna
um landbúnaðinn. Yfirnefnd
landbúnaðarins, en í henni eru
bæði sérfræðingar og bússtjór-
ar, hefur tekið við af ráðuneyt-
inu, og mun ýmist leiðbeina
eða stjóma beinlínis bæði rík-
isbúum og samyrkjubúum, fyr-
ir milligöngu landbúnaðar
nefnda í héruðunum. í menn-
ingarmálum er svipuð væg
dreifing valds í uppsiglingu. í
stað kennslu- og menningar-
málaráðuneytisins kemur
kennslumálaráðuneyti og ríkis-
nefnd í menningarmálum og
listum. Nefndin er fjölmenn.
í henni eiga saati leiðtogar
mennta- ög menningarmála, og
hún mun einnig starfa með
milligöngu héraðsnefnda. Varla
þarf að taka það fram, að þess-
ar breytingar skerða ekki al-
ræði flokksins í neinni grein.
í EFNAHAGSMÁLUM hefur
Rúmenfa einnig tekið miklum
framförum, samanborið við
vandræði þau, sem nágranna-
ríkin hafa átt við að stríða.
Samyrkjan hefur þróazt hægt
og hægt ár frá ári, og snemma
á þessu ári var lokasprettur-
inn tekinn. Þessi „sigur sósíál-
ismans“ í sveitum landsins mun
á sínum tíma koma fram í
nýrri skipan. Talsmemi stjórn
arinnar gorta af því, að þetta
hafi tekizt án þess að fram-
leiðslan hafi minnkað, eins og
raunin hefur þó orðið annars
staðar. Það er staðreynd, að
Rúmenar hafa til þessa slopp-
i við alvarlegan skort brýnna
fæðutegunda, sem svo mjög
hefur þjáð aðrar Austur-Evr-
ópuþjóðir.
Iðnaðarframleiðslan hefur
farið fram úr áætluðum vexti
s. 1. tvö ár, en hann var 13%
í lok stríðsins, þegar stjórnin
hóf feri] sinn, var efnahagslíf
landsins vanþróað. Stjórnjn
getur bent á verulegan árang
ur hvað snertir auðlindir lands
ins og hún hefur þróað kerfi.
sem vjrðist blómgast. saman
borið við hina næstu nágranna
Þetta hefur ekki enn komið
fram í lífslcjörunum. Hin öra
Framhald á 15. síðu.
TIM I N N, fimmtudaginn 4. októbcr 1962
/