Tíminn - 21.12.1962, Side 8

„Höfundar eru ýmist gott
eða vont sálufélag .. ."
Jóhannes Helgi
„Hin hvítu segl“ heitir bók
eftir Jóhannes Helga. Hún
sigldi þöndum voðum inn á jóla
markaðinn fyrir skömmu og
varpaði akkerum í gluggum
bókabúðanna, sem spegla for-
vitin augu jólasálnanna hvað
ákafast þessa dagana. Á jólun-
um í fyrra kom út bók eftir
þennantsama höfund, sem hét
„Hús málarans“, samtalsbók
við Jón Engilberts. „Það er að-
eins til einn Jón Engilberts",
segir Jóhannes Helgi. En mað-
ur hefur á tilfinningunni, að
* með Andrési Matthíassyni, sjó-
manni „Hinna hvitu segla“ sé
ekki aoeins skrifað um hann,
heldur alla hina, sem eiga í sér
barnssál sjómannsins. — Þegar
ég stefndi Jóhannesi upp á blað
og spurði hann, hvað hann vildi
segja um þessa bók, sagði
hann:
— Sem minnst. Annars verð
ég grunaður um að vera að
auglýsa hana ....
— Sem þú ert að gera með
því að verða við beiðninni um
að koma hingað til viðtals.
— Nei, nei, ég geri þetta
af fölskvalausri ást tll Fram-
sóknarflokksins. Eg er mjög
Slakur auglýsingamaður. Eg
skal tala við þig um hross, ef
þú vilt það heldur.
— Hin hvítu segl er að verða
metsölubók, er það ekki?
— Eg veit það ekki. Veizt þú
það kannske? Það er ekki þor-
andi að spyrja útgefendur
slíkra spurninga. Þelr halda þá
að maður ætli að fara að heimta
hækkun á ritlaunum.
— Hve lengi er verið að
skrifa svona bók?
— Tvo mánuði, ef maður hef
ur IBM-rafmagnsritvél og harð
snúinn útgefanda eins og Arn-
björn Kristinsson, til að keyra
mann áfram.
— Formið á þessum æviminn
ingum er gerólíkt smíðinni á
Húsl málarans, samtalsforminu.
Af hverju varpaðirðu því fyrir
borð?
— Það var of auðvelt að end
urtaka það.
Þú vendir þínu kvæði í kross
í „Seglunum“ og velur sjó-
mann til að skyggnast inn í, en
ekki listamann eða þjóðkunnan
mann.
— Það er ekki til nema einn
Jón Engilberts.
— Og Andrés Matthíasson?
— Eg efast um að nú sé á
lífi betri fulltrúi þeirra sjó-
manna, sem uxu úr grasi um
aldamótin og eru að hverfa af
sjónarsviðinu. Eg skynjaði hann
í rauninni ekki sem einstakling.
Fyrir mér stendur þessi maður
í tákni heillar stéttar, öll gerð
hans, ytri og innri. Og engir
sjómenn, hvergi í veröldinni,
munu, það sem eftir er af eilífð-
inni ,rísa undir sjómannaheit-
inu í fyllstu merkingu orðsins
neitt í líkingu við kynslóð
Andrésar Matthíassonar. Sjó-
mennskan er gerbreytt frá því
að skútumar og seglskipin liðu
undir lok.
— Þetta á þá sinn þátt í þvi
að þú lætur gamla manninn
ljóma í skáldlegum stíl, sem
stingur í stúf við ævisagnarit-
un af skyldu tagi?
— Því ekki það? Eg skyggn-
MMWWIMMM
ist einfaldlega bak við þá hörku
orðs og æðis sem er óhjákvæmi
legt andsvar mannssálar sem
býr við ævilangt harðrétti. í
brjósti hverrar einustu mann-
eskju, hversu kuldalegt sem
ytra borðið er, blundar bæði
skáldskapur og fegurð. Og ég
gerði ekki meira úr þessum
aldna sjómanni en í honum býr,
síður en svo, enda er ég langt
frá því að vera ánægður með
árangurinn.
— Eru listamenn nokkurn
tíma ánægður með verk sín?
— Sennilega ekki — og eiga
ebki að vera það.
— Þér er greinilega mjög
hlýtt til sjómanna. Eg minnist
þess að þú hófst rithöfundaferil
þinn á sjómannasögu.
— Eg hef ekkert dálæti á sjó
mannastéttinni umfram aðrar
stéttir. En ég þekki þá mætavel.
Eg hef sjálfur stundað sjó-
mennsku, og það var hollur
skóli. En menn eru upp og ofan
í öllum stéttum, og þeir einir
eru virðingaverðir sem vinna
verk sín vel, hver svo sem þau
eru, og hvar í metorðastiganum
sem þeir eru að bauka.
— Þeirri spurningu hefur
verið varpað fram hvort íslenzk
ir höfundar hefðu ekki lengur
efni á að skrifa skáldsögur,
hvort þeir þyrftu að standa úti
á markaðstorgi minningabók-
anna?
— Hafa íslenzkir höfundar
nokkurn tíma haft efni á að
skrifa, nema selia sig einhverju
eða einhVerjum og grípa til ann
arra ráða, sem fólk heimfærir
hiklaust undir skepnuskap. Mér
er spurn? Annars eru allar
skáldsögur í eðli sínu ævisögur.
Það er varla til sú smásaga, leik
rit eða skáldsaga, að persónurn
ar og atburðarásin eigi sér ekki
einhverja stoð í veruleikanum.
Það skapar enginn höfundur
persónu úr engu, það mun að-
eins vera á færi guðs almáttugs.
Kiljan sótti til dæmis efnivið-
inn í Ljósvíkinginn í ævisögu
í handritasafni Landsbókasafns
ins og hann er farinn að um-
skrifa prentaðar ævisögur í
skáldverk. Þetta veit fólk mæta
vel, en það kýs sér æviminning
ar umfram aðrar bækur af því
að þær hafa oft til að bera
slúðurgildi; því miður. Mér geðj
ast hreint ekki að þessari þró-
un.
— Hefurðu lesið margar ævi-
sögur?
— Nei, ég les ekki ævisögur,
en ég hef gripið niður í þær
eins og aðrar bækur í bóka-
búðum. Það þarf ekki að renna
augunum yfir margar blaðsíður
til að komast að raun um, hvort
bók er lesandi. Sumar þessara
ævisagna hafa áreiðanlega
margt til síns ágætis og eru vel
gerðar, ekki þar fyrir, en höf-
undar leggja allt annað mat á
bækur en þorri fólks.
— Hefurðu hugsað þér að
skrifa fleiri minningabækur?
— Nei, ég setti saman þessar
tvær að gamni mínu.
— Kannski vegna þess sem
haft er á orði, að ungir höfund-
ar hafi ekki efni á að skrifa
skáldsögur. Hefurðu hagnazt á
þessum tveim bókum?
— Já, ég hef grætt morð
fjár. Þú getur reiknað sjálfur.
Eg hef skrifað fjórar bækur
og fengið fyrir þær samtals
rúmlega hundrað þúsund krón
ur.
— Er Hús málarans uppseld?
— Mér er sagt, að hún sé að
seljast upp.
— Hvað kostar að skrifa skáld
sögu?
— Tvöfalt það, sem höfundur
getur gert sér vonir um að fá
fyrir hana, ef hún þá heppnast
og einhver vill kaupa.
— Hvað mundirðu segja að
íslenzka höfunda skorti helzt?
— Greiðslu — og þá er þeim
einskis vant. fslenzka þjóðin
með fágæta men ningararfleifð
sína á næga listkrafta til að
skrifa leikrit og skáldsögur á
heimsmælikvarða.
— Á hvaða höfundum hef-
urðu mest dálæti?
— Eg á engan uppáhaldshöf
und og engan uppáhaldsmat —
en ég á uppáhaldsdrykk, sagði
skáldið og kímdi um leið, og
það stóð á fætur og seildist eft-
ir hönzkunum: Mér finnst höf-
undar ýmist gott eða vont sálu
félag. Vertu sæll.
BIRGIR.
- Spjallað við Jóhannes Helga
Halldór Kristjánsson, Kirkjubóli:
Álftaf jarðarheiði
í sunnudagsblaði Tímans^ 25.
nóv. er grein er segir frá Álfta-
firði vestra. Þar segir m.a. svo:
„Af þessum slóðum er ekki óra-
vegur suður í Dýrafjörð í Lamba-
dal, eða vestur í Önundarfjörð í
Korpudal eða Hestdal, en yfir firn
indi mikil og vegleysur að fara“.
Úr Álftafirði var fyrr á tímum
fjölfarin leið yfir til Önundarfjarð
ar um Álftafjarðarheiði eða Álfta-
fjarðarskarð yfir í Korpudal í Ön-
undarfirði. Þar er örstutt yfir
skarðið og fer strax að halla und-
an þegar komið er á brún, en sá
er munur á, að Önundarfjarðar-
megin er komið niður í dalbotn,
þar sem hlíðar rísa strax á báða
vegu, en Álftafjarðarmegin er
bratti minni og víðátta meiri.
Hestskarð er sunnan við fjallið
Hest og úr því má fara niður á
Hestdal í Önundarfirði, en sú leið
er nokkru lengri en Álftafjarðar-
heiði og mun því ekki hafa verið
fjölfarin, nema þar hafi þótt betra
að fara niður í vetrarhörkum,
sem ég veit þó ekki. Milli bæja
yfir Álftafjarðarheiði mun ekki
vera meira en þriggja tima gang-
ur.
Um Lambadalsskarð milli Álfta
fjarðar og Dýrafjarðar er mun
lengri leið, enda er farið bak við
Önundarfjörð og fram hjá honum.
Mig minnir það væri árið 1932
sem þrjú skólasystkin mín af
Núpsskóla komu gangandi yfir
Lambadalsskarð á nemendamót að
Núpi. Það er sú ferð, sem ég veit
til þess að síðast væri farin um
Lambadalsskarð á ferðalagi sveita
milli, en vel má þó vera að það
hafi oft verið farið síðan.
Um Önundarfjörð innanverðan
er skammt milli bæja. Skógur
eyddist þar því fyrr en í nálægum
fjörðum. Var svo komið snemma
á 19. öld, að hvergi fékkst skógur
í Önundarfirði, svo að gera mætti
til kola. Leituðu þá bændur á
innstu bæjum fjarðarins allmjög
til Álftafjarðar til að fá þær nauð
synjar.
Amma mín, Ingileif Steinunn
Ólafsdóttir, var fædd í Neðrihús-
um (Neðri Hesthúsum) í Önundar
firði 1841 og ólst þar upp. Á æsku
árum fór hún gangandi ásamt ann
arri stúlku yfir Álftafjarðarheiði
að sækja viðarkol til bænda þar
og báru þær þau heim í poka á
bakinu.
Stundum var komið með viðar-
kol yfir Álftafjarðarheiði til að
selja Önfirðingum. Amma mín
sagði, að þau Bjarni meitill og
Graða-Helga hefðu komið í þeim
erindum að norðan. Helga þessi
hafði auknefni sitt af því, að kven
maður nokkur hafði einhvern tíma
viljað kenna henni barn.
Stundum sóttu Önfirðingar skóg
i Álftafjörð og fluttu hann heim
og gerðu þar til kola. Langafi
minn, Páll Sigurðsson á Hóli —
var sendur í Álftafjörð þeirra er-
inda þegar hann var unglingur.
Hann var með einn hest, Grána að
nafni. Ekki veit ég hvort það var
eini hestur föður hans, en nær er
mér að halda að svo hafi verið.
Svo hagar til á Álftafjarðarheiði,
að fremst í Korpudal er snarbratt
hamrabelti á heiðarbrúninni, en
götuþræðingur liggur á snið niður
það á einum stað. Þar er kallað
Klif. Venja var að taka ofan af
klyfjahestum og teyma þá lausa
um Klifið, en bera baggana, því
að hætt var við að þeir vildu rek-
ast í klettana annars. Páli mun
hafa verið líkt farið og títt er um
unga menn, að vilja gjarnan spara
sér ómak ef hægt væri. Hann lagði
af stað í Klifið með viðarklyfjarn
ar á Grána. En ekki hafði hann
langt farið, þegar bagginn rakst
heldur óþyrmilega í klettinn með
Framh. á 13 síðu

8
T f M I N N, föstudagurinn 21. des. 1962. —