Tíminn - 22.02.1963, Blaðsíða 14

ÞRIÐJA RÍKIÐ
WILLIAM L. SHIRER
BJi^ð iþví einu að jafna fjárlögin,
érfítt, en þó ekki ómögulegt verk.
Nægilegar skattaálögur hefðu get
að dugað, en 'hin nýja stjórn þorði
alls ekki að leggja nægilega mikla
skatta á þjóðina. Þegar allt kom
til alls, hafði fjár til greiðslu á
stríðskostnaðinum — 164 billjón-
imi marka — ekki verið aflað með
Seinum skattaálögum, ekki einu
sinni að litlu leyti, heldur með
93 milljóna stríðslánum, 29
hilljónir fengust úr ríkisfjárhirzl-
unni, en hins var aflað með því
að auka útgáfu seðla. í stað þess
að hækka skatta stórkostlega hjá
Íeim, sem gátu greitt þá, hafði
in lýðræðislega stjórn í raun og
veru lækkað þá árið 1921.
Þaðan í frá lét stjórnin af ásettu
ráði, og hvött af iðjuhöldunum,
sem græddu, enda þótt fjöldinn
hefði tapað öllu, markið halda
áfram að falla til þess að losa
ríkið undan almennum skuldum,
til þess að komast hjá því að
greiða skaðabætur og til þess að
eyðileggja fyrir Frökkum í Ruhr.
Þessi eyðilegging á þýzka gjald-
miðlinum gerði þýzkum þungaiðn
aði það einnig fært, að strika
hurtu skuldir sínar með því að
greiða skuldbindingar með hinu
algerlega verðlausa marki. Her-
foringjaráðið, sem dulbúizt hafði
sem „Truppenamt“, til þess að
komast hjá því að fylgja ákvæðum
friðarsamningsins, sem reyndar
hafði bannað það, gerði sér ljóst,
að hrun marksins þurrkaði út
stríðsskuldirnar og skildi Þýzka-
land eftir skuldlaust fyrir næstu
styrjöld.
Öllum fjöldanum var hins veg-
ar ekki ljóst, hversu mikið iðn-
jöfrarnir, herinn og ríkið græddu
á gjaldhruninu. Fólkið vissi að-
eins, að stóreflis innstæður í
banka nægðu ekki lengur til þess
að greiða fyrir smábúnt af gul-
rótum, fáeinar kartöflur, örfá
grömm af sykri eða pund af
hveiti. Það vissi, að sem einstakl-
ingar var það orðið gjaldþrota,
og það þekkti hungur, þegar það
nagaði það innan, og það var ein-
mitt þetta, sem gerðist daglega.
í volæði sínu og vonleysi sakaði
fólkið lýðveldið um allt, sem gerzt
hafði.
Slíkir tímar komu til Adolfs
Hitlers eins og af himnum sendir.
UPPREISN f BAYERN
„Stjórnin heldur róieg áfram að
láta prenta þessa pappírssnepla,
því að hætti hún við það, myndi
það um leið þýða endalok hennar1
hrópaði hann. „Um leið og prent-
vélarnar hættu að snúast — en
það er frumskilyrðið fyrir því,
að hægt 'sé að gera markið stöð-
ugt aftur — myndu svikin koma
í Ijós . . . Trúið mér, eymd okkar
og volæði eiga enn eftir að auk-
ast. Þorpararnir munu komast upp
með þetta. Ástæðan: vegna þess,
að ríkið sjálft er orðið mesti
svindlarinn og mesti bragðarefur-
inn. Þjófaríkið . . . Ef hið skelfda
fólk kemst að raun um, að það
getur soltið heilu hungri á billjón-
um, þá hlýtur það að komast að
þessari niðurstöðu': við sættum
okkur ekki við ríki, sem byggt er
á svikahugmynd um meirihlutann.
Við viljum einræði ..."
Hin erfiðu kjör og óvissan, sem
fylgdu hinni gegndarlausu verð-
bólgu ráku án efa milljónir Þjóð-
verja til þess að komast að þessari
niðurstöðu, og Hitler var reiðubú-
inn til þess að ginna þá enn þá
lengra, Hann var í raun og veru
farinn að trúa því, að ringulreið-
in 1923 hefði skapað rétta tæki-
færið til þess að kollvarpa lýðveld
inu, tækifæri, sem ætti ef.til vill
ekki eftir að bjóðast aftur. En
vissir erfiðleikar urðu á' vegi
hans, ef hann átti sjálfur að
stjórna gagnbyltingunni og gerði
hann það ekki sjálfur, hafði hann
ekki mikinn áhuga á henni.
í fyrsta lagi vr.r Nazistaflokk-
urinn langt frá því að vera áhrifa-
mesti stjórnmálaflokkur Bayern,
enda þótt meðlimum fjölgaði stöð
ugt, og utan Bayern var flokkur-
inn óþekktur. Hvernig átti slíkur
smáflokkur að geta steypt lýðveld-
inu? Hitler, sem lét ekki ofurefl-
ið auðveldlega draga úr sér kjark,
hélt, að hann hefði fundið leið.
Hann gæti sameinað undir for-
ystu sinni öll hin and-lýðveldis-
sinnuðu, þjóðernissinnuðu öfl í
27
Bayern. Síðan gæti hann stjórnað
göngunni til Berlínar með stuðn
ingi stjórnarinnar í Bayern, her-
flokka og þess hluta þýzka hers-
ins, sem aðsetur hafði í Bayern
— eins og Mussólíni hafði haldið
til Rómar árið áður — og í Berlín
myndi hann steypa Weimarlýð-
veldinu af stóli. Hinn auðfengni
sigur Mussólínis hafði auðsjáan-
lega orðið þess vaidandi, að hann
fór að hugsa.
Hernám Frakka í Ruhr gerði
málið dálítið flóknara fyrir Hitl-
er, enda þótt það um leið endur-
nýjaði hatur Þjóðverja á hinum
aldagamla óvini, og vekti þannig
upp þjóðernistilfinninguna. Her-
námið var byrjað að sameina
Þjóðverja að baki lýðveldisstjórn-
arinnar í Berlín, sem hafði valið
þann kostinn að bjóða Frökkum
byrginn. Þetta var það síðasta,
sem Hitler hafði ósk-að eftir að
gerðist. Markmið hans var að
koma lýðveldinu fyrir kattarnef.
Það var hægt að hugsa um Frakk-
land, þegar gerð hafði verið þjóð-
ernissinnabylting í Þýzkalandi, og
þar hafði verið komið á einræði.
Hitler hafði kjark til þess að taka
upp nýja og óvinsæla línu, gagn-
stæða almenningsálitinu: „Nei,
ekki niður með Frakkland, heldur
niður með föðurlandssvikarana,
niður með nóvember-glæpamenn-
ina! Það verður að vera heróp
okkar“.
Fyrstu mánuði ársins 1923 helg-
aði Hitler allan tíma sinn því að
gera herópið áhrifamikið. í febrú-
ar sameinuðust fjögur „sambönd
föðurlandsvina“ í Bayern Nazista-
flokknum, og var þetta aðallega
að þakka skipulagshæfileikum
Röhm. Myndað var svokallað Ar-
beitsgemeinschaft der Vaterland-
ischen Kampfverbande (Samband
baráttusveita föðurlandsins), og
var Hitler foringinn. í september
var stofnað enn sterkara samband
undir nafninu Deutscher Kampf-
bund (Þýzka baráttusambandið), '
og þar var Hitler einn af þremur
stjórnendunum. Þessi samtök
voru mynduð á fjöldafundi, sem
haldinn var 2. september í Nurem
berg í tilefni þess, að þann sama
dag árið 1870 höfðu Frakkar beðið
ósigur fyrir Þjóðverjum við Sed-
an. Flest fa'sistasamtök Suður- j
Þýzkalands höfðu sent fulltrúa á !
fundinn, og eftir að Hitler hafði
flutt ofsafengna ræðu gegn stjórn
landsins, var honum fagnað ákaf- .
lega. Skýrt var opinberlega frá
stefnuskráratriðum hins nýja ■
Kampfbund: að kollvarpa lýðveld-
inu og rífa Versalasamninginn.
Hitler hafði fylgzt með hóp-
göngunum, sem fram fóru í sam-
bandi við fundinn, frá áhorfenda
palli, en þar stóð hann við hliðina
á Ludendorff hershöfðingja, og
það. var ekki af neinni tilviljun,
sem hann stóð þarna. Hinn ungi
nazistaforingi hafði um tíma ver-
ið að vinna að stríðshetjunni, ef
svo mætti segja, sem hafði lánað
hið fræga nafn sitt þeim, sem
stóðu að Kappsamsærinu í Berlín,
og þar eð hann studdi enn and-
byltingu hægri manna, gat vel
komið til greina, að hægt væri
að freista hans til þess að styðja
aðgérðir þær, sem byrjaðar voru
að þróast í huga Hitlers. Hers-
höfðinginn gamli hafði ekkert vit
á stjórnmálum. Hann bjó nú utan
við Múnchen, en samt hafði hann
ekki gert neitt til þess að leyna
fyrirlitningu sinni á íbúum Bay-
ern, á Rupprecht krónprinsi og á
kaþólsku kirkjunni í þessu ka-
þólskasta ríki Þýzkalands. Hitler
vissi þetta allt, en það hæfði ein-
mitt tilgangi hans. Hann vildi
ekki fá Ludendorff sem stjórn-
málalegan leiðtoga í andbyltingu
þjóðernissinna, en allir vissu, að
38
unni, að hún héldi í mig báðum
höndum og ætlaði að halda mér
fastri. Monica var viss um að mér
reyndist auðvelt að komast héð-
an, en Monica þekkti ekki Ger-
trude!
Monica hafði verið hjá okkur í
tiu daga, þegar Gertrude minnt-
ist á, að hana langaði ef til vill
heim aftur. Eg fékk voðalegt sam-
vizkubit, því að ég vissi hvað hún
saknaði mannsins síns og hversu
háður hann var henni. Samt kveið
ég því að vera ein með Gertrude.
Kannski leið Gertnide eitthvað
svipað, því hún sagði mér hrifin,
að Frances ætlaði að koma til okk
ar dálítinn tíma — Guy er fjar-
verandi í viðskiptaerindum, svo að
Nicholas ekur henni hingað. Eg
spurði, hvort hann langaði kannski
til að koma iíka og vera og hann þá
boðið. Hann er svo elskulegur mað
ur, sagði Gertrude og hló glað-
ífega, en við Monica horfðumst
hissa í augu, en sögðum ekkert.
Þessa nótt var ég að lesa lengi
frameftir áður en ég slökkti ljós-
ið og horfð'i út í myrkrið. Solak
lá við hliðma á mér. Hann var
sjálfsagt að dreyma, því að hann
urraði lágt : svefninum og teygði
frá sér lappirnar. Mér fannst gott
að hafa hann hjá mér, þá var ekki
eins tómlegt.
Eg var alveg að sofna, þegar
Solak fór að urra. Eg glaðvaknaði
og fékk ákafan hjartslátt. Solak
urraði aftur, lágt og ógnandi. Hann
reis upp þegar dyrnar opnuðust
hægt. — Láltu ekki eins og flón,
Solak.
Eg róaðist. Það var Gertrude.
Hún kom inn með lampa í hendi.
Það lýsti á hvíta sloppinn hennar j
og hvítt hár'ið. Hún var hálfdrauga
leg.
— Eg ætlaði ekki að vekja þig,
Elisabeth, en ég hafði ekkert að
lesa.
Eg- stóð upp úr rúminu og rétti
ANDLIT KONUNNAR
Clare Breton Smith
henni nokkur amerísk vikublöð.
— Þetta er það bezta, sem ég get
boðið þér, sagði ég. En ég vissi,
að hún hataði þessi vikublöð.
— Stórfínt. Hún tók við þeim
og leit á Solak. — Eg skil ekki
hvernig þú þolir að hafa hundinn
hcrna inni. Hugsaðu þér ef hann
er lúsugur. En hann er að minnsta
lrosti ákjósanlegur varðhundur.
Þegar hún lokað'i dyrunum að
baki sér, kom Solak til mín og
:ak trýnið að mér. Við vissum
bæði, að Gertrude hafði aldrei
verið hrifin af honum.
— Þetta er allt í lagi, vofsi minn,
■sagði ég lágt. — Þér gekk gott
cilt til.
Það var uppásunga Gertrude, að
Frances svæfi í kofanum mínum.
— Mér skilst, að hún sé ákaflega
slæm á taugum — en ekki veit
ég hvað hún ætti að óttast —
hérna.
Eg hafði á tilfinningunni, að ég
gengi í sælli eftirvæntingarleiðslu,
meðan ég beið komu þeirra. Það'
yrði gaman að sjá Frances aftur.
0g enn þá skemmtilegra að sjá
Nicholas aftur, viðurkenndi ég fyr
:r sjálfri mér.
Eg fékk mér útreiðartúr til að
stytta bið'ina Eg hugleiddi hvern-
ig stæði á því, að ég hugsaði sjald-
an um Sylvester. Eg ætti að skamm
ast mín fyrir að mynd hans var
þngar farin að dofna. En hefði
ekki Sylvester viljað það sjálfur . .
Það var ekki aðeins hughreysting-
artilraun mm. Eg man að einu
sinni töluðum við um lífið og dauð
i ann. Þá sagð'i hann að það væri
| raunar ekki rétt að syrgja, þótt
1 nákominn ættingi dæi. Maður
| skyldi heldur fagna þeirri vissu,
j að hann væri kominn í annan og
! betri heim. Maður getur harmað
! sinn eigin eínmanaleika, en ekkert
; annað. Liz, ef ég skyldi deyja á
í undan þér, mundu þá, að þú mátt
\ ekki gráta mig. Og ef þig langar
1 til að gifta þig aftur mánuð'i
j seinna, myndi ég taka það sem
! hrós á hæfni mína sem eiginmanns,
: hafði hann sagt.
| Hlýi, góði, skilningsríki Sylvest-
1 er. Hversu djúpt hafði ég sært
i hann? Hafði hann verið óhamingju
i samur, meðan ég sólaði mig í stolti
j yfir fullkomnun minni sem eigin-
! kona.
I
Nicholas og Frances voru kom-
in, þegar ég reið heim að húsinu.
Nicholas brosti við mér, sólin
skein og fuglar sungu og ég flýtti
mér að líta undan, svo að hann
sæi ekki gleði mína. Eg beindi
allri athygli minni að Frances.
ílún var föl og veikluleg að sjá. Eg
fylgdi henni út í kofann, en Gert-
rude og Nicholas fóiu inn í húsið.
— Hvað cr að, Frances?
Hún skalt og tók báðum hönd-
um um vanga sér. —■ Eg vildi ekki
koma hingað.
Eg reyndi að láta orð hennar
ekki særa mig. — Hvers vegna
'okstu boði Gertrude?
Hún reyndi að harka af sér og
brosa. — Eg ætlaði ekki að særa
þig, Liz. Það er svo gaman að sjá
þig, en ég .. ég er svo hrædd
hérna. Það er þessi staður ....
Hún leit hvikul í kringum sig,
eins og hún héldi að maður lægi
i felum undir rúminu. — Eg er
hrædd.
— Þú hefðir ekki átt að koma,
Frances mín, sagði ég. — Ég
hefði skilið . . .
— Fyrirgefðu, Liz. Það var ber-
sýnilegt, að hún beitti ýtrasta
viljakrafti til að harka af sér. —
En þú veizt, hvað er erfitt að
standa á móti Gertrude, þegar hún
hefur ákveðið eitthvað. Og Nic-
holas langaði til að koma. Svo
gekk hún út að glugganum og
sneri baki við mér. — Ég skil
ekki, hvernig þú þolir þennan
fossnið.
— Monica heldur að ég þurfi
ekki að þola hann öllu lengur.
— Heldurðu í raun og veru að
hún sleppi þér? kallaði hún upp
yfir sig.
— Ég veit það ekki, sagði ég.
—- En, ó, hvað ég vona það inni-
lega.
Svo gengum við aftur inn í hús-
ið, hvar Gertrude blómstraði upp
í návist Nicholas. Augu hennar
glömpuðu kynlega. — Ég settist
án þess aö segja nokkuð. Ég var
ánægð með að horfa á andlit hans
og mæta augum hans, þegar hann
leit einstöku sinnum til mín.
Frances var eirðarlaus, hún flutti
sig stól úr stól, gekk um gólf. Ef
einhver yrti á hana, hrökk hún
við og virtist eiga í erfiðieikum
með að svara. — Ég tók eftir að
hún forðaðist að horfa á Nicholas
og hann á hana.
Já, það leit einna helzt út fyrir,
að sú, sem hann hafði mestan
áhuga á, væri . . . Gertrude.
8. KAFLI.
Morguninn eftir fórum við Nic-
holas í útreiðartúr. Ég blístraði á
Solak, en hann var hvergi að sjá.
— Ég skil ekki, hvar Solak get-
ur verið, hrópaði ég upp yfir mig.
j Honum finnst svo gaman að koma
með í útreiðartúr.
j Gertrude kom út í sömu mund.
i — Ef þú ert að skyggnast um
eftir Solak, þá sá ég hann laum-
ast í átt' til árinnar. Hann hefur
sjálfsagt ætlað á veiðar aftur.
Solak hafði það fyrir venju
stöku sinnum. Þá var hann stund
um burtu í allt að þrjá, fjóra
, daga. Þess vegna hugsaði ég ekki
; meira út i það, en reið af stað
með Nieholas.
Við þögðum í fyrstu. Við kom-
um upp á sléttlendi en þaðan sá
i yfir dalinn umhverfis okkur. Við
bundum hestana og settumst á
, trjábol. Ég sagði Nicholas frá ráða
I gerðum Gertrude að fara til
, Rhodesiu Hann spurði mig, hvort
ég hygðist setjast að í Englandi.
i Ég sagðist hafa hugsað mér að
- fara til Ameríku og skildi ekki
sjálf, hvers vegna sú tilhugsun
hreif mig ekki lengur. Var það
vegna þess að ég hafði heyrt, að
hann ætlaði að kaupa hér land og
setjast að í nágrenni Mbabanes?
— Þú hefur gott af því að kom
1 ast frá þessum eyðilega stað, þú
u*
TÍMINN, föstudaginn 22. febrúar 1963 —