Tíminn - 21.08.1963, Blaðsíða 13

Þrjár vikur í þremur löndum
Fi n at 9 siðu
mannahafnarbúann, sem brá sér
tH Jótlands í bíl sínum og hugS-
ist ganga á Himmelbjerget. Þeg-
ar hann var kominn á þær slóð-
ir er hann hugði að fjallið ætti
að gnæfa yfir sléttunum, sá hann
það hvergi Á næsta benzínsölu-
stað sté hann út og spurði af-
greiðslumanninn hvar Himmel-
bjerget væri. Hinn síðamefndi
gretti sig illskulega og svaraði
með fjórum orðum: Þér standið
á því.
Nú skulum við hoppa yfir til
nyrzta odda Danmerkur, norður
á Skaga, en staðnæmast þó stutta
stund á þeim stað, þar sem naz-
istar drápu skáldið og föðurlands
vininn, Kaj Munk, í janúarmán-
uði 1944 í nöktum skóginum 13
km. frá Silkeborg. Steinkross
stendur þar við veginn, án ál'etr-
unar, hennar er ekki þörf. Við
drúptum höfði um stund og
minntumst síðar £ bílnum æsku
skáldsins í Opager á Lollandi,
stúdentsáranna í Höfn, fullorð-
insáranna í Vedersö á Jótlandi,
en þó fyrst og síðast þess, að
þar fór maður, sem þorði að
lifa og deyja fyrir hugsjónir sín-
ar.
Við ókum í útjaðri Viborgar,
drukkum kaffi í Álaborg, þar
sem Pétur Þórarinsson og kona
hans Ingibjörg Ingólfsdóttir
komu aftur í hópinn, en þau
höfðu tfarið þangað með lest
tveimur dögum áður, þau fóru
gegnum bæina Sæby og Frede-
rikshavn áður en við náðum til
Skaga. Skagabær telur tæpa tíu
þúsund íbúa, sem lifa fyrst og
fremst á fisfcveiðum og ferða-
mönnum. Þar hafa ýmsir íista-
menn dvalið langdvölum og gert
garðinn frægan. Má þar til
netfina íslendinginn og skáldið
Jónas Guðlaugsson, sem andaðist
þar árið 1916 og hvílir í kirkju-
garði bæjarins. Jónas gaf út
þrjár Ijóðabækur á íslenzku, en
aðalverk hans voru samin á
dönsku. Nyrzti oddi Skaga heitir
Grenen, þar mætast höfin tvö,
Skagerak og Kattegat, og þar
í sandhólunum hvíla jarðneskar
leifar annars skálds, sem hóf þó
listaferil sinn sem málari, Hol-
gers Drachmanns. Þegar við ók-
um inn í bæinn námum við
staðar við Drachmanns, sem er
varðveitt óbreytt og til sýnis al-
menningi. Síðustu kílómetrana að
bænum flutti ég sérstakan Drach
mannsþátt og var því ferðafólk-
inu í fersku minni líf og saga
listamannsins, sem það komst
svo í nánari snertingu við er það
gekk em híbýli hans. Fleiri lista
menn hafa gert garðinn frægan
en þeir tveir, sem hér hafa verið
nefndir, t. d. dönsku málararnir
Anna og Michael Ancher, sam-
landi þeirra Kröyer, sænski mál-
arinn Oscar Björk, norski mál-
arinn Christian Krogh og danski
málarinn Fritz Thaulow, en
Drachmann og hinir tveir síð-
astnefndu voru svil'ar. Sú systr-
anna sem hann var giftur hét
Soffi og var þriðja og síðasta
kona hans. Það var hún sem fest'
kaup á gömlu brauðgerðageymslu
húsi nt> breytti í ibúðarhús og
heimili þeirra hjóna. Eins og ég
hef áður sagt, þá er aska skálds
ins grafin í sandhólunum úti á
Grene ,en hann hafði einmitt
mörgum árum fyrir andlát sitt
ort kvæði, þar sem hann lætur
þá ósk i ljós. Kvæði hans nefn-
ist Fra Havstokken:
Her jeg jordes vii [ sandet,
under havets Sben red,
bölgens brusen vli mig holde
vágen i al evighed.
Við kvöddum Skaga og héld-
um til Hirtshals, þar beið okkar
bilferjan Skagen og flutti okk-
ur til Kristiansand í Noregi. —
Skagen er mikið skip, sem rúm-
ar mörg hundruð farþega og
tugi bifreiða. Ægði þar saman
fólki af hinum óskyldustu þjóð-
ernum. Eftir að komið var frá
dönsku ströndinni gerðist sjór
nokkuð úfinn og brátt færðist
þögn yfir hinn háværa og mas-
andi hóp Suður-Evrópubúa, sem
mest hafði borið á í upphafi. ís-
lendingarnir sýndu hins vegar
sitt sanna víkingseðli, fóru flest-
ir út á brúarvæng og sungu við
raust frá strönd til strandar. Var
það hinn áheyrilegasti kór, enda
búinn að fá mikla samæfingu
áður í ferðinni. Lét kórinn hvorki
öldur né örlítið hvassviðri hefta
sönginn, en færðist allur í auk-
ana þegar verst lét. Mátti fyrst
sjá undrun en síðar aðdáun i
svip samferðamannanna erlendu,
sem margir hverjir hafa alls
ekki getað gert sér grein fyrir
hvaðan úr veröldinni þetta söng-
glaða fólk væri komið. Söng-
stjórnina að þessu sinni hafði
Einar Zöega með höndum, starfs
maður á skrifstofum SÍS, mjög
viðreistur maður og veraldarvan-
ur. '
Elzti hluti Kristiansand var
skipulagður af Kristjáni kon-
ungi fjórða. Borgin stendur
beggja vegna árinnar Otra og
telur nær 30 þúsund ibúa. —
Skammt utan borgarinnar er Var
oddbrúin yfir Randösund. Hún
er 650 metra löng og talin
stærsta hengibrú í Norður-Evr-
ópu. Við ókum yfir brúna, gegn-
um Lillesand og áðum um stund
að Nörholmen, heimili Knuts
Hamsun, hins mikla skálds Norð-
manna. Nörholmen stendur við
litla vík, umgirtur fögrum trjá-
gróðri, hinn fegursti staður. —
Húsið er til sýnis almenningi,
sömuleiðis vinnustofa og bóka-
safn Hamsun, sem er í annarri
byggingu í brekkunum upp af að
alhúsinu. Þar sat Hamsun löng-
um við skriftir og oft kom það
fyrir á köldum vetrum, að hann
gleymdi sér alveg, eldurinn dó i
ofninum, kuldinn læddist inn í
litla oókahúsið, en hinn innri
eldur skáldsins brann glatt og
þarna fæddust hin ódauðlegu
listaverk. V,ið nutum leiðsagnar
ekkju skáldsins, frú Maríu, og
sonar þeirra, Erlings, sem nú
rekur myndarlegt bú þar á jörð-
inni. Þau hafa bæði ritað bækur
um samskipti sín við skáldið og
veruna á Nörholmen og nutum
við frásagnargleði þeirra í rík-
um mæli er þau rifjuðu upp
minningar frá staðnum á liðn-
um stundum. Hamsun lézt, svo
sem kunnugt er árið 1952, og er
grafinn í garðinum fyrir fram-
an húsið. Nörholmen keypti hann
1918.
í næsta nágrenni við Nörholm
en er bærinn Grimstad, sem er
lítill bær í gömlum stíi. Flest
húsin eru úr timbri og göturnar
brattar og mjóar. Bærinn hefur
sloppið blessunarlega við elds-
voða og geymir því margar merk
ar minjar, m. a. svokallað Ibs-
enshus, þar sem Henrik Ibsen á
sínum tíma var í læri hjá Rei-
mann apótekara. Húsið er varð-
veitt með sömu ummerkjum og
þegar Ibsen var þar, þar á með-
al herbergi það er hann bjó í.
í Grimstad skrifaði Ibsen leikrit
ið „Catilina” árið 1849.
Næsti áfangastaður var Aren-
dal. Elzti bær á þessum slóðum,
byggður fýrst á hólmum og nesj-
um undir skógivöxnum, snar-
bröttum brekkum. í fyrndinni
voru siki i gatnastað í Arendal,
en nú hafa þau verið fyllt upp.
Á seglskipatímabilinu var veldi
bæjarins mikið. Þaðan gengu þá
fleiri verzlunarskip en frá allri
Danmörku. Bærinn hefur stækk-
að og sótt á brekkurnar og það
er vel þess virði á kyrrlátu
kveldi að rölta upp á efstu topp-
ana og njóta þaðan útsýnis til
hafsins. Skammt undan er
stærsta eyja við suðurströndina,
Tromöy, vaxin skógi og fögr-
um gróðri með hvítum, sólheitum
baðfjörum. Þangað fóru nokkrir
úr hópnum í sjóbað, en aðrir
leituðu til lítillar vífcar skammt
frá bænum.
Frá Arendal var haldið gegn-
um bæina Porsgrunn og Skien til
Kongsberg, bæjar í Busikerud-
fylki er telur níu þúsund íbúa,
en numið staðar um stund við
Heddals stavkirkju, skammt frá
bænum Notodden. Norðmenn eru
svo rikir að hafa varðveitt Ieifar
af kirkjum allt frá tímum Magn-
úsar góða og Haraldar harðráða,
en kirkjubyggingar hefjast fyrst
af krafti í Noregi eftir að þeir
Eysteinn og Sigurður Jórsalafari
komu á tíundarlögunum. Þau
mæltu svo fyrir, að menn sfcyldu
láta af hendi tíunda hvern kálf,
tíunda hvern fisk og tíunda
hvert kornbundin. Þessu var svo
öllu deilt í fjóra hluti. Fengu
fátæfcir einn, prestar og biskup
tvo og einn fór til kirkjubygg-
inga. Þetta olli því að næstu
tvær nldirnar voru byggðar
Heiri kirkjur í Noregi en á
nokkru öðru tímabili, og flestar
sem varðveitzt hafa eru frá þeim
tíma. Talið er að byggðar hafi
verið um 900 til 1200 stavkirkjur
í Noregi ,en nú eru aðeins 33
þeirra uppistandandi. Sú þeirra
sem bezt hefur varðveitzt er Borg
undarstavkirkjan í Lærdal, talin
byggð um 1150, en Heddalskirkja
er hin stærsta og er líklega
hundrað árum yngri. Nafnið stav
kirkja er dregið af því, að að-
aluppistöðurnar, sem öll bygging-
in hvílir á, nefnast stavir. Stav-
kirkjur voru byggðar úr Malm-
furu, sem er einstaklega ending-
argott byggingarefni, en er í dag
fremur sjaldgæf viðartegund þar
í landi.
Stavkirkjurnar eru hin mesta
völundarsmíð, prýddar miklum
útskurði hið innra sem ytra, sem
segja sína sögu ef betur er að
gáð. Þeir, sem verið hafa inni
í stavkirkju, þegar stormur skell
ur á, segja að fyrst í stað braki
allt og bresti l’íkast því sem bygg
ingin sé að hrynja. En svo smá
hverfi brakið, byggingin sveigist
mjúfclega með vindinum sem
væri hún lifandi tré. Að síðustu
heyrist ekkert hljóð frá kirkju-
veggjunum, þótt stormurinn æði
úti fyrir.
Saga Kongsbergs var samofin
sögu silfurnámanna, sem þar
voru starfræktar í nokikrar aldir
allt fram til 1956, er þeim var lok
að. Námurnar eru sjö kílómetra
frá hjarta bæjarins og árlega
skoða þær þúsundir ferðamanna,
sem fara með námalestinni 2300
metra inn í'fjallið, að Kóngsnámu
342 metrum undir yfirborði jarð
ar. Dýpst er náman 1050 metrar,
eða 450 metrum undir sjávar-
máli, í bænum er að finna merki
legt minjasafn um silfurvinnsl-
una, Sölvverkmuseet.
Milli Kongsbergs og Drammen
er þriggja stundarfjórðunga afcst
ur. Drammen telur rúmlega 30
þúsund íbúa og er fimmti bær
Noregs að stærð. Yfir bænum
gnæfir fallegt fjall og þaðan er
hið bezta útsýni yfir dalinn og
fjörðinn. Við fórum í bílnum al
veg upp á topp, enda næsta auð-
velt þar eð innan í því hefur
verið grafinn bílvegur, með
tveimur akreinum, sem vefur sig
eins og gormur neðan frá fjalls-
rótum og upp.
í förinni var Kristín Sturlu-
dóttir Jónssonar hreppstjóra á
Suðureyri við Súgandafjörð, eig-
inkona Guðbjörns en hann hef-
ur komið hér áður við sögu. Við
Kristín eigum skólasystur í
Drammen, Sigríði Guðmundsdótt-
ur Bernharðssonar ..bónda og
kennara að ; Ástúni. á Ingjalds-
sandi. Hún er gift ■: norskum
manni sem er flugumferðarstjóri
á Fornebuflugvelli. Við Kristín
og Guðbjörn heimsóttum Sigríði
og nutum þar ánægjulegrar
stundar. Bað hún fyrir kveðjur
heim til ættingja og vina og er
mér kærkomið að flytja þær hér.
Nú var haldið til norðurs, með
fram Tyrifirði og Randsfirði að
austan, gegnum þorpið Brandbu
og lagt á heiðina millum Rands-
fjarðar og stærsta vatns Noregs,
Mjösa. Yfirborð þess er 366 fer-
kílómetrar, lengd þess er 100
km og dýpst er það 443 metrar.
Komum við að kveldi til Gjövik,
hins hvíta bæjar við Mjösa, við
ósa árinnar Hunnselva Þar í bæ
er verksmiðja ein, hvers nafn
margir íslendingar kannast við,
önglaverksmiðjan O. Mustad og
Sön.
Þegar hér var komið sögu,
var runninn upp laugardagurinn
20. júlí. Um kvöldið var efnt til
sbemmtunar í salarkynnum gisti
hússins, í tilefni þess að ferðin
var senn á enda. Var þar margt
til gamans gert og endað á
spurningaþætti. Þannig var mál
með vexti, að fyrr í ferðinni
höfðum við Baldvin efnt til sams
konar þáttar, spurt samferðafólk
ið og sloppið því sjálfir. Hugðist
það leita hefnda, skipaði nefnd
manna er hafði það hlutverk að
semja sem erfiðastar spurn-
ingar. Var nefndin skip-
uð fulltrúum allra landsfjórð-
unga og raunar Miðhálendisins
lífca, en það var Tryggvi Krist-
insson frá I-Iafnarfirði ungur og
dugmikill ferðagarpur héðan að
heiman. Tryggvi er afkomandi
hins mikla skíðafrömuðar L. H.
Miiller. Aðra sem í nefndinni
voru hefi ég áður nefnt í þess-
ari frásögn nema Sæmund Egg-
ertsson, starfsmann Áfengisverzl-
unar ríkisins og föður Sveins áð-
ur blaðamanns við Timann en nú
blaðafulltrúa Flugfélags fslands.
Um kvöldið vorum við Baldvin
látnir svara þessum ósköpum. Var
það tvísýn keppni og erfið, en
svo fóru leikar að við sfcildum
jafnir og undu báðir gtaðir því
hlutskipti.
Ég hef nú þegar nefnt svo
stóran hluta samferðafólfcsins, en
af algerri tilviljun þó, að mér
þykir sæma að nefna það allt.
Úr Reykjavík komu Jósep Jón-
asson, trésmiður og kona hans
Elísabet Kristjúnsdóttir, Sigur-
björg Marelsdóttir, Sigrún Svein.
sen, Ásdís Jónsdóttir ættuð frá
Granastöðum í Kinn, Jóna Sig-
urðardóttir, Hrafn Bachmann
verzlunarmaður og unnusta hans
Steinunn ÞórSardóttlr, Jóhannes
Eiríksson, prentari, og kona hans
Bergljót Eiríksdóttir, GuSrún
Eilnarsdóttir, móðir mín Jóhanna
G. B j arnadóttir og kona Baldvins
Gróa Ásmundsdóttir. Frá Kefla-
vík voru þau Tryggvi Bergsteins
son, Arthúr Nielsen og kona hans
Þóranna Guðlaugsdóttir og Sig-
fús Elísson. — Frá Grindavík,
Jóhannes Andrésson og norðan
úr Húnavatnssýslu Birgir SigurSs*
son, Hveravik.
Næsta dag var ekið eftir
vestri bökkum Mjösa til Eiðs-
valla. Út á vatninu eygðum við
í fjarska hinn aldargamla Sfcíð-
blanir, sem alla sína tíð hefur
haldið uppi ferðum á vatninu og
flutti t.d. Bjömsterne Björnsson
frá Eiðsvöllum til Lillehammer
er hann var á leið..tÍl..Aulest3d.í :
fyrsta skipti. Á Eiðsvelli ,var til
forna þingstaður fyrir IJeiðmörk,
Raumríki og Haðaland, hið elzta
löggjafarþing Norðmanna. Þar
var og hinn sögulegi fundur hald
inn árið 1814 og síðan er staður-
inn og byggingarnar þjóðarhelgi-
dómur.
Senn líður að sögulokum. Við
dvöldum í Oslo í tvo daga og
voru þeir notaðir til þess að
skoða söfnin á Bygdö, Wigelands
garðinn, Holmenkollen, Ráðhúsið
og sitthvað fleira. Þriðjudags-
morguninn 23. júlí stigum við
um borð í flugvél, sem flutti
okkur heim með stuttri viðkomu
í Gautaborg. Bæði að heiman og
heim voru samferða okfcur í
flugvélinni piltar úr meistara-
flokki Vals, hinir beztu félagar.
Er við eygðum aftur fóstur-
jörðina upp úr skýjakafinu fóru
ýmsir strengir af stað í brjóstum
manna, og sungnir voru ættjarð
arsöngvar. Ég fékk leyfi flug-
freyjunnar til þess að ávarpa hóp
inn í liátalarakerfi vélarinnar og
þakkaði fyrir ágæta og eftir-
minnilega samveru. Lét ég þess
getið, sem ég vil gjarnan endur-
taka hér, að þótt það sé nokkuð
erfitt starf að vera fararstjóri,
þá er þó erfiðast að kveðja góða
ferðafélaga en um leið dásam-
legt að fcoma heim.
Örlygur Hálfdanarson.
samband
T í M I N N , miðvikudaginn 21. ágúst 1963
13