Tíminn - 25.01.1964, Side 9

Hneyksii i Pek- w
ing háskólanum
ÉG ÞEKKTI í Peking suður-
amerískan stúdent, sem kallað-
ur var Chile eftir heimalandi
smu. Hann var leikhúsmaður og
hafði komið til Kína í von um
að kynnast óperunni kínversku.
Eins og okkur hinum var hon-
um komið fyrir í háskólanum,
tveggja tíma ferð í strætis-
vagni frá miðborginni, og þar
var honum haldið að tungu-
málanátni, sem gerði honum ó-
kleift að kynnast kínversku
leikhúslifi fyrr en í fyrsta lagi
eftir tveggja ára nám. Þá fór
hann fram á að fá að fara
heim. En Kínverjarnir, sem
kostuðu dvöl hans, vildu ekki
sleppa honum. Mánuðir liðu, og
þeir gerðu sér stöðugt vonir
um. að þvermóðska hans væri
ekki annað en tímabundin heim
þrá. Á hann var litið sem
hættulaust vandamál, þar til
allt í einu í maí 1961, að hann
varð miðdépill í einu þeirra
hneyksla, sem settu útlendinga-
nýlenduna við Pekingháskóla á
annan endann. Mér finnast þeir
atburðir lærdótnsrikir — ekki
vegna þess sem þar kom fyrir
erlendan stúdent í Kína, því
að mál Chiles var einstætt, —
heldur af því að þeir varpa
ljósi á mikilsverð viðbrögð í
kinversku þjóðfélagslífi.
——o—
í SVEFNBÚÐUNUM rumdu
menn eins og helsjúk tígrisdýr-
Við vorum allir veikir, það sem
niður af okkur gekk, minnti á
vatn Gula fljótsins. Blóðsóttar-
faraldur gekk í Peking og kom
að sjálfsögðu mjög hart niður
á erlendu stúdentunum í mat-
salnum, þar sem síðustu dag-
ana sáust ekki aðrir en fáein-
ir harðjaxlar, líkt og á skipi í
ofviðri. Megn óánægja með
hreinlætið í matsalnum hafði
þess vegna breiðzt út, á því
var látið bera, er menn þurrk-
uðu af illa þvegnum diskum og
hnífapörum, maturinn var lit-
inn grunsemdaraugum.
Þegar við komum niður í
matsalinn sunnudagsmorgun
einn sáum við að einhver hafði
í skjóli náttmyrkurs leyft sér
öxlitla mótmælafyndni. Báð-
ar auglýsingatöflurnar við dyrn
ar höfðu verið skreyttar með
hinu alþjóðlega eiturtákni: —
hauskúpu með krosslagða leggi.
f lognmollunni var slík ó-
svífni léttir. En hver var ódæð-
ismaðurinn? Sögur komust á
kieik. Kínversku leiðtogamir
komu náfölir hver á fætur öðr-
um til að sjá þessa dæmalausu
svívirðingu. Stúdentar frá ýms
um löndum héldu með sér
fundi, menn lágu á hleri við
dvr og gægðust inn um glugga,
æsingin færðist i aukana. All-
ir alræmdir andstöðumenn voru
teknir til athugunar, mörg
nöfn voru nefnd- mitt að sjálf
sógðu þar á meðal. En grun-
semdirnar urðu sterkastar á
Chile.
Chile-búinn litli var hnöttótt
ur og feitlaginn náungi, sem
vakti líf og kátínu í kringum
?ig. En hann þjáðist af því að
vera örlítið kvenlegur. Kín-
verskir karlmenn raka á sér
höfuðið á vorin. Nakinn brún-
leitur skallinn gerir þá afar
karlmannlega. Chile sá þarna
tækifæri og lét raka sig. —
Árangurinn varð hræðilegt á-
fall fyrir alla, ekki sízt hann
sjálfan. í stað þess að verða
karlmannlegri leit hann nú út
eins og hárlaus stúlka. Hann
faldi skallann undir stórri húfu
og í mjúkar hreyfingar hans
hafði bætzt eitthvað örvænt-
irgarfullt og biðjandi.
Stjórnarsinnar gerðu mótár-
ás. Á hauskúpuna var ritað: —
Sá. sem teiknaði þetta, er smala
hundur heimsveldissinnanna.
— Á stórri teikningu sást róg-
berinn vera að setja upp teikn-
iiiguna. Likami hans bugðaðist
yfir blaðið og hann gaut flótta-
legu auga um öxl sér. Upp frá
sköllóttu höfði hans risu fáein
vesaldarleg hárstrá. Þetta var
sama og að ákæra Chile.
Andspænis teikningunni var
sett upp annað spjald, þar sem
beraði blygðun sína og fór. —
Hann var fjarska hræddur, þeg
ar hann gekk burt, en þeir eltu
hann ekki nema fáein skref.
Kýpurbúinn öskraði:
— Svona nokkuð gera bara
konur og skepnur, ekki karl-
menni.
Málið varð umfangsmeira. —
Nú var það klíka afturhalds-
manna, sem stóð að baki þess-
ari augljósu tilraun til að spilla
því góða sár.nbandi, sem ríkti
milli stúdentanna og forystunn
ar. Skipulögð andstöðuöfl, sem.
auðvaldsstúdéntarnir stýrðu, —
og þá einkum Norðmennirnir
og ég, höfðu staðið fyrir verkn-
aðinum. Albönsk stúlka var
viss úrm að hún hefði séð Norð
mennina vera að flækjast við
matsalsdyrnar undir morgun.
(Þeir höfðu verið að halda
upp á 17. maí dálítið með
seinna móti og voru á heim-
leið ölvaðir um fimim-léýtið). —
Nú fóru þeir úr herbergi í her-
bergi og yfirheyrðu kjaftakind-
urnar. Stöðugúr umgangur vár
um alla stiga, æstar raddir
blönduðust saman við hvísling-
ai, allt logaði í heimavistinni
og Chile var búinn að sitja á
fvndi með leiðtogunum f hálf-
an fjórða klukkutíma.
Þegar hann kom þaðan, —
læsti hann sig inni í herbergi
simi óg opnaði ekki fyrir nein-
um. •
Næsta morgun var nýtt plagg
komið upp. Tveir Suður-Amer-
íkubúar, fram að þessu beztu
vinir Chiles, fordæmdú hann
þar með nafni. Þeir héldu því
fram, að hauskúpa hans hefði
verið misnotkun á því skoðana-
EFTIR að CHILE hafðl komið hneyksllnu af staS, svöruðu Klnver]-
arnlr með teiknlngu, þar seqi „rógberlnn" sást vera að hengja
„nlðmyndlha" upp.
pólitiskt. Jafhvel maturinn er
pólitískur matur, og gagnrýni
á matnum er pólitísk gagnrýni.
Þegar öll gagnrýni er
bæld niður, verður sérhver
hósti að uppreisnartilraun, af
því að á undan hafa farið marg
ir niðurbældir hóstar, og af
því að hann heyrist svo vel í
þögninni og getur verið kall til
sarhstöðú.
Þess vegna ríður á að ein-
angra andstöðuöflin í skyndi
l'rá fjöldanum. Tvennt hjálpar
forystunni við þetta. Annað er
EFTIR SVEN LINDQ VIST
verknaðurinn var fordæmdur
— ekki sem barnalegur og ó-
smekklegur, heldur sem aftur-
haldssamur, andbyltingarsinnað
ur. Höfundar þessa plaggs söfn
uðu undirskriftum. 1 anddyr-
unum stóð kínverskur leiðtógi
með sjálfblekung, sem hann
láhaði þeim, sem vildu skrifa
undir.
Á þennan hátt var hinum
trúu safnað saman, sönnun
þess að uppreisnarmaðurinn
hafði ekki fjöldann að baki sér.
Chile var umkringdur, þegar
hann kom í mat. Erlendu stúd-
entarnir léku kínverskan al-
þýðudómstól. Stórvaxni Kýpur
búinn öskraði til Chiles að
hann skrifaði undir. Hann
virðist hafa neitað, því að þrum
andi raust Kýpurbúans var það
eina sem heyrðist: Hvað ertu
að segja? Er þetta ekkert lýð-
ræði?
Chile var svo hlægilegur; —
það gerði reytt höfuð hans, —
svc átakanlega nakið og varn-
arlaust. Það að vera hárlaus
eins og froskur ber ekki með
sér siðferðilega yfirburði surhra
annarra lýta, það er sjálfskap-
arvíti og því ágæt undirstaða
fyrirlitningar og ofstækishat-
urs. Chile lyfti húfunni upp, —
f'elsi, sem við byggjum allir
svo ríkulega við í þessu .landi.
Undir yfirlýsingunni stóðu auk
þess nöfn tveggja annarra ríkja
í Suður-Ameríku með rúm fyr-
ir undirskriftir, sem þó vant-
aði á blaðið.
Andrúmsloftið var straum-
hlaðið. Gamlir vinir heilsuðust
ekki lengur. Chile leið eins og
vofa um matsalinn og brosti
kjánalega, en allir forðuðust
hann. Hann var fölur í framan
og var kotninn með tveggja
sólarhringa skeggbrodda, en
hann hafði ekki gefizt upp. —
Hann hélt fast í gagnrýniria og
ósk sína eftir að fá að fara
heim, og hann reif ekki niður
hauskúpumyndina. Þegar ég
gekk til hans kipptist hann við
og átti erfitt með að skilja það,
sem ég sagði- Hann hafði elzt
mikið þennan sólarhring.
—0——
HVERNIG verður tiltæki
Vesturlandabúa, sem er vanur
að geta komið hugdettum sinum
á framfæri, að andbylt-
ihgarstarfsemi? Hvers vegna er
sá, sem gerir grín að hreinlæt-
isskorti í matsalnum verkfæri
heimsveldissinna og afturhalds-
afla?
í sósíalistarfki er ekkert ó-
það, að niðurbæld gagnrýni tek
ur oft á sig ýkta og óheppilega
mynd, þegar hún loks brýzt
fram. í frjálsara umhverfi hefði
Chile getað hengt upp plagg,
þar sem hann hefði bent á hvað
væri ábótavant við hreinlætið
í matsalnum og farið fram á
endurbætur. Nú beið hann svo
lengi, að ekkert nema hauskúpa
gat tjáð tilfinningar hans. Sú
mynd, sem mótmæli hans tóku
á sig, veikti málstað hans gagn
vait þessum hóp, sem skildi
ekki skop um stjórnmál, og
þess vegna veittist Kínverjun-
um létt að koma fram sem tals
menn skynsemi og smekkvísi.
Hitt tromp foringjanna má
segja að sé almennt lögmál
þvf nær sem uppreisnaraðilinn
raunverulega stendur fjöldan
um, því harðar fordæmir fjöld
inn hann undir einræðisstjórn
Allir höfðu möglað yfir aðbún
aðinum í matsalnum. Allir áttu
þess vegna á hættu að verða
i'úhrópaðir sem skoðanabræður
Chiles. — Jú, en varst þú ekki
einmitt að segja um daginn
. . ? Heyrðir þú ekki líka að
hann sagði . . . ? Spurningar
sem þessar varð að forðast. Af
þessu leiddi, að þeir, sem höfðu
verið óánægðastir' urðu að fór-
dæma Chile harðast. Það var
almenn óánægja, sem skapaði
hina megnu andstöðú gegn hon-
um.
Enginn vissi heldur hvort
hahn hafði framið éitthvað, sem
raunverúlega var refsivert, Vþví
reglugerð skólans var haldið
leyndri. Þetta var svipað og í
gamalli krambúð í sveit, þar
sem vörurnar háfá ekkert á-
kveðið verð Kaupmaðurinnhall
ar sér fram yfir borðið og hvísl
ar að viðskiptavininum, hvað
varan kosti. Þetta er kallað að
gera góð kaup og tilgangurinn
er sá, að hver og einn kaup-
andi haldi sig njóta sérstakra
hlunninda. í stað þess koma
auðvitað oft og réttilega upp
grunsemdir um að sumir þurfi
aíí borga meira en aðrir.
Við höfðum við ýmis tæki-
færi beðið um að fá að sjá
reglugerð skólans. Yfirvöldin
sögðu, að reglurnar væru svo
margar, að ekki væri hægt að
skrásetja þær. Við báðum þá
um að fá að sjá þær helztu, en
þær voru ekki heldur fáanleg-
ar. Það var erfitt að virða slík
Íög, setn hæ£t var að breyta,
án þess nokkur vissi, svo að
þau gætu stutt tilgang stjórn-
endanna hverju sinni.
Megininntak þeirrar gagn-
rvni sem Kínverjar báru fram
gegn ríkisstjórninni árið 1957
beindist að þessum allt of
mikla sveigjanleika laganna. —
Þar sem skilin milli þess, sem
er leyft og þess, sem er bann-
að, eru óljós, verða Kínverjar
að fara að öllu með sérstakri
gát eins og á barmi hengiflugs.
Væri handrið sett upp, gætu
þeir farið alveg fram á brún-
ina. Kínverjar hafa alltaf skilið
að á þennan hátt eru lögin ekki
aðeins girðing heldur einnig
vernd, og meginröksemdin gegn
því að taka upp lagasetningu
í vorum skilningi, er sú, að þá
fengju óróaöfl allt of mikið
frelsi í skjóli laganna. Þéss
Framhak: á 13. sfðu.
TÍMINN, laugardaginn 25. janúar 1964 —
Q