Tíminn - 28.01.1964, Blaðsíða 3

Nú, þegar Akurnesingar eru að
hefja fyiætu framleiðslu nælon-
soldca hér*á landi, er gott að minn-
ast iþess, að í vetur var liðinn ald-
arfjórðungur siðan bandarísk
blöð fluttu fregn um nýja vefn-
aðarvöru, sem skráð hafði verið
einkaleyfi á, nýtt silki, framleitt
eftir efnafræðilegum aðferðum".
Og ekki liðu nema nokkrir mán-
uðir unz allur heimurinn vissi deili
á þessu nýja efni og allir kunnu
að nefna það: Nælon.
Þetta var fyrsta gerviefnið búið
til úr trefjum, sem reyndust sam-
bærilegar við þær, sem fást úr ríki
náttúrunnar, enda var þetta ár-
angur margra ára rannsóknastarfs.
Og þessi uppfinning átti eftir að
verða stolt efnaiðnaðar í Banda-
ríkjunum. Og engu öðru hliðstæðu
efni hafði heldur verið tekið svo
skyndilega opnum örmum og þeg-
ar nælon kom fyrst á markað-
inn. Kvenfólkið beið málþola eftir
fyrstu nælonsokkunum, og þegar
þeir loks komu á markaðinn (sem
var þó aðeins nokkru eftir að frétt
in um tegundina barst um heim-
inn), ruddust konumar í sokka-
búðimar hver um aðra þvera og
lá við meiðslum. Löngu síðar, eða
hér á landi á stríðsárunum, endur-
tók sig sama sagan. Öllum, er þá
vom stálpaðir, er í fersku minni
atgangurinn við vefnaðarvörubúð-
imar í Reykjavík, þegar nælon-
sokkasending barst. Meira að
segja hermennirnir, sem þá höfðu
verið settir hér á land, gátu ekki
fengið heppilegri gjöf hér á landi
til að senda konu eða kærustu,
eða jafnvel mömmu eða ömmu, en
nælonsokka, og voru því talsverð
brögð að því að hermenn létu
kaupa sokka fyrir sig í búðunum
hér til að^senda aftur til heima-
landsins.
Fyrsta gerviefni úr trefjum var
rayon, sem fundið var upp fyrir
Þessi skipskaSall úr nælon hefur þrefalda endiregt*.
áttatíu árum, framl. úr tréni (við
ar-sellúlósi). En þótt það þætti
löngum vel brúklegt í margan fatn
að, leið nærri hálf öld þangað til
það næði almennum vinsældum.
Svipað má segja um plastið. En
silkið varð strax að lúta í lægra
haldi fyrir næloni á kvensokka-
markaðnum, og ekki leið .á löngu
unz nælon var farið að nota í ótal
hluti aðra. En fyrst varð sem sé
Dvergvaxin börn
fá vaxtarhormóna
Gefizt hefur vel að auka vöxt
dvergvaxinna barna með þvj að
setja í þau hormóna úr heilakirtl-
um nýlátinna, að því er segir í
fréttum vestan um haf.
í spítala Johns Hopkings há-
skólans í Baltimore hafa verið
gerðar tilraunir með þrettán slík
börn undanfarin misseri, og eru
vísindamenn furðu lostnir yfir ár-
angrinum. Drengur einn 14 ára,
seip ekki bafði náð meiri vexti
en átta ára barn, byrjaði að fá
slíkar inngjafir fyrir tveim ár-
um og nú er búist við innan tíðar,
að hann nái eðlilegri 1,5 metra
hæð, en áður var hann aðeins 1,2
m. á hæð. Annar drengur, aðeins
76 sm. hár sjö ára gamall, jók
19 sm. við vöxtinn eftir fimmtán
mánaða meðferð.
Stjórnandi þessara tilrauna, dr.
Robert Blizzard, segir það helzt
vandkvæðum bundið að útvega
nóg af hormónum af þessu tagi.
Til að lækna hvert barn eða ung-
ling þurfi kirtlahormóna úr 200—
300 manneskjum. Hver hormóna-
kirtill er á stærð við baun og er
neðan í heilanum. Hingað til hef-
ur ekki tekizt að framleiða slíkan
hormón, og dýrahormónar koma
ekki að notum. Opinber stofnun
vestra hefur því beint þeim til-
mælum til lækna og aðstandenda
að leyfa brottnám hormóna úr ný-
látnum um leið og krufning fer
fram.
kvenfólkið til að meta nælonið,
og það skipaði strax öndvegi í
klæðaskáp konunnar, bæði vegna
léttleikans og hinnar miklu end-
ingar umfranr önnur fataefni.
Eins og áður segir, var undra-
efnið nælon, sem heimurinn kynnt
ist fyrst fyrir 25 árum, árangur
margra ára starfs hóps vísinda-
manna, er störfuðu undir forustu
Dr. Wallace H. Carothers, en þeir
voru allir í þjónustu stórfyrirtækis
ins E. I. du Pont de Nemours í
borginni Wilmington í ríkinu
Delaware, og árið eftir voru reist
ar stærðar verksmiðjur til að
vinna úr þessu riýja efni. Rann-
sóknarstarfið tók ellefu ár áður
en framleiðsla hófst, og er talið,
að undirbúningskostnaðurinn hafi
numið tuttugu og sjö milljónum
dollara. Nú er nælongarn og trefj
ar framleitt í 120 verksmiðjum,
sem reknar eru af 112 fyrirtækj-
um í nærri fjörutíu löndum heims.
Framleiðendum fjölgar með
hverju ári. Þau> tvö hráefni, sem
fyrst voru nauðsynleg til að fram
leiða nælon úr, voru unnin úr
kolum, lofti og vatni. Síðar bætt-
ust við steinolía, jarðgas og ýmis
afgangsefni úr akuryrkju sem hrá-
efni. Mörg afbrigði hafa síðan ver-
ið framleidd, óvíst um hve mörg
þau eru orðin, en Du Pont verk-
smiðjurnar einar framleiða a. m.
k. 1100 afbrigði. Það hefur reynzt
nógu sterkt í fallhlífar og í þús-
undir hluta allt frá slithringum í
vélar til kaðla fyrir stórskip og
dráttarpramma.
Sú framleiðsluvara í Banda-
ríkjunum, sem mest notar af næl-
oni, er bifreiðahjólbarðar. Þar
næst kemur gólfteppa- og dregla-
gerð. Meira en 83 milljónir kílóa
af næloni fer í hjólbarðafram-
Framhald á 13. síðu.
Hlustar og telur
hiörtun, sem slá
Tæki hefur verið fundið upp í
Bandaríkjunum til að spá, hvort
barnshafandi kona muni ala tví-
bura, þríbura, fjórbura eða fimm-
bura, og er hægt að ganga úr
, skugga um þetta á 14.—15. viku
' meðgöngutímans.
Þetta áhald er rafhlust á stærð
við frakkatölu og mjög einfalt í
notkun, límt með límbandi á hina
barnshafandi konu, sem getur
gengið um að vild á meðan prófun
in fer fram. Rafhlustin nemur
mjög veik hjartaslög, sem síðan
endurvarpast og heyrist í agnar-
smáu móttökutæki í allt að 90
metra fjarlægð. Getur læknir ör-
ugglega greint, hve mörg hjörtu
slá. Uppfinningamaðurinn er dr.
Oryan W. Hess, frægur læknir
sem kennt hefur í aldarfjórðung
við læknadeild Yale-háskólans í
New Haven, Connecticut, en að-
stoðarmaður hans var Wasil Litv-
enko, rafmagnsverkfræðingur við
deildina.
Þefaravél
Þefaravél, sem er hundraðfalt
lyktnæmari en mannsnefið, hefur
verið búin til af bandarískum vjs-
indamönnum í þeim tilgangi fyrst
og fremst að finna áfengislykt af
fólki. Lyktarloft, sem nálgast
vökva í vélinni, setur mæli í gang,
sem mælir áfengisiriagn í likama
þess, sem lyktin kemur frá. Verð-
ur vélin notuð til að prófa öku-
menn, sem lent hafa í umferðar-
slysum.
II ■1 FC IRNI JM 1 VEGI
BLAÐINU hefur borizt eftirfarandi
bréf:
SÁ HIMINGNÆFANDI atburður
mun nú gerast á komandi árum,
að ráðhús mun rísa við norðurenda
tjarnarinnar í höfuðborginni Rvík.
Nú þessa dagana er höfuðstaðar-
búum sýnd sniili og hátindur ís-
lenzkrar byggingarlistar. Húsið er
einn geypilegur gierkassi og fer
það vel, því að þar munu þelr einir
fá að vera, er eigi kunna grjót með
að fara og þvi síður henda því
. . . Mjög tilkomumikið er hið auða
svæði fyrir norðan ráðhúsið, sem
að sjálfsögðu fær heitlð Ráðhús-
torg, eins og vera ber. Vegna þess,
hve svæði þetta er nutt og flatt,
vil ég koma með tillögu um skreyt
ingu þess. Fyrst vil ég benda á ker
ið fyrir vestan húsið. Þar vildi ég
hafa eftiriíkingu af fyrrverandl
borgarstjóra og forseta borgar
stjórnar, frú Auði Auðuns, skal
hún gerð í 25-faldri stærð. Væri
gott, að hún héldi á Gísla véifræð-
ingi 'Halidórssyni í höndum sér, en
að sjálfsögðu yrði líkan hans að
vera 25 sinnum minna. Kringum
þetta likan verða að vera ein-
hverjar vatnssprænur, svo að það
líkist eins konar gosbrunni. Súl-
urnar finnst mér afbragð. Ég vil
bara þó hafa eina. Hún skal vera
þannig tilbúin. Undirstaða hennar
skal vera gerð úr likönum af borg-
arstjórnarmönnum og skulu þelr
snúa bökum saman í kringum súl-
una, en ofan á herðum þeirra skulu
vera mótaðar alls konar mannafíg
úrur, sem tákna skulu það, sem
þeir hafa á herðar sér tekið. Tákn-
ar það líka, að á þeim verði troð-
ið, ef illa sé á haldið. Fyrir fram
an húsið vil ég koma fyrlr tákn
myndum úr atvinnusögu borgarinn
ar.
Þetta verður að gerast á mjög
llstrænan hátt. Ég vil t. d. koma
með tillögu um þetta atriði.Segjum
t. d. að fyrsta styttan sé af erfiðls-
vinnumanni. „Verkamanninum",
Guðmundl J. með haka i hendi sér.
— Ingvar Vilhjálmsson standandl á
gömlum trollarabobbing og við
fótskör hans Jón Sigurðsson for-
maður Sjómannafélagsins. Þetta
táknaði útgerð og sjómennsku yf-
irleitt. Sem tákn iðnaðar má hafa
líkan af Sveini Valfells og úr brjóst
vasa hans mætti grelna höfuð Guð-
jóns f Iðju, já, svona tll að lofa
honum að vera með tákni slnnar
stéttar. Sem tákn iþrótta og snyrti
mennsku mættl hafa Hauk Clau-
sen, þar sem hann er að jafn-
henda öskutunnur Reykjavíkurborg
ar.
Sem tákn um menningu og sagn
fræði, mætti hafa Ifkan af Kristj-
ánl Albertssyni í sömu stellingum
og Hannes Hafstein. Á miðju Ráð-
hústorglnu vll ég láta koma styttu
af Bjarna Ben. Hún skal vera á
Framhald á 13. síðu.
Geimferðin
Eysteinn Jónsson benti á það
í umræðunum um söluskattauk-
ann á Alþi.ngi í vikunni sem
leið, að þetta nýja skattafrum-
yarp væri merki'legur áfangi og
eiginlega hátíðieg stund í sögu
„vi3reisnar“-stjóirnarinnar. Með
því kæmust álögur ríkisins á
þjóðina uipp í þrjá milljarða
króna. Flugið hefði orðið hrað-
ara og hraðara, og nú værum
við að fara gegnum „hljóðmúr-
inn“. Þetta væiri að verða geim-
ferð. Fyrir fjórum árum hefðu
fjárlögin verið 800 milljónir.
Nú skytumst við upp í 3 mill-
jarða. Ekkert sýndi betur en
þetta, hvað hefði verið að ger-
ast í íslenzku efnahagslífi síð-
ustu árin.
Skrýtin kenning
Vísir iætur þessi spaMegu
orð falla í forystugrein í gær
og er þar augsýnilega að endur-
segja fræði leiðtoga síns, Gunn-
ars Thoroddsen:
„Verkefni ríkisstjórnarinnar
nú er að ráða niðurlögum verð.
bólgunnar. Með því að veita
tekjuafganginum til útvegsins,
hefði hún verið að vinna frek-
lega gegn ineginstefnu sinni“.
Þetta er afar hreinskilnisleg
játning. Stjórnarblöðin játa það
nú hiklaust, eins og Gunnar
fjármálaráðherra gerði á þingi,
að hægt hefði verið að veita út-
gerðinni bætur með umfram-
tekjum ríkissjóðs þessi árin.
„Hægt hefði það verið“, segir
Vísir. „Um það blandast engum
hugur. En var það skynsam-
Iegt?“
Stjórnin telur að það hefði
ekki verið skynsamlegt, vegna
þess að það hefði svo mikil
verðbólguáhrif, og nú ætli
stjórnin einmitt að „ráða niður
lögum veirðbólgunnar“. Hins
vegar segir hún, að það hafi
engin verðbólguáhrif að hækka
söluskattinn um nokkuð á
þriðja hundrað milljónir. Með
því að greiða útgerðinni tekju-
afganginn, segir stjórnin, að
„ofþenslan muni aukast og eftir
spurn vinnuafls“. Hins vegar
muni áhrifin ekki veirða hin
sömu, ef útgerðin fær sðmu
upphæð tekna með nýjum sölu-
skatti. Þetta er skrýtin kenn-
ing. Skyldu þær ekki hafa sömu
áhrif á „eftirspurn vinnuaffls",
þessar 210 millj. sem útgerðin
fær, hvort sem þær eru af fyrri
umframtekjum ríkissjóðs eða
nýjum söluskatti?
Játning
En áhrifin á ofþensluna eru
ekki hin sömu. Með því að taka
þessa upphæð með nýjum skött-
um, er skvett olíu á þann eld.
Með því eru nj«jar kaupkröfur
magnaðar og stefnt til nýrra
vinnudeilna, og það er tákn-
rænt um heilindi stjórnarinnar,
að hún talaði fjálglega um nauð
syn vinnufriðar í Mbl. daginn
áður en hún skellti nýja skatta-
frumvarpinu fram, en það er
raunar aðeins krafa sett fram
fyrir hönd 'launastéttanna um
nýja kauphækkun. Ef upphæð-
in hefði verið tekin af tekjuaf-
gangi ríkissjóðs, hefði það
stefnt til jafnvægis, ekki æst
til nýrra kaupkrafna og fram-
leiðslunni verið skilað aftur
svolitlu af því, sem óhóflega
hafði verið tekið af almenningi
og henni.
Játning Vísis um að með því
hefði stjórnin verið að vinna
gegn me^instefnu sinni, hittir
Pramhalc á 13. s[3u.
T í MI N N, þriðjudagur 28. janúar 1964 —
3