Tíminn - 12.03.1964, Blaðsíða 3

Landbúnaður á íslandi á 20. öldinni - 3. grein
Landbúnaðar
\
í tveimur greinum hér á
undan hefi ég í mjög stórum
dráttum rakið þýSingu íand-
búnaðarins fyrir líf þjóðarinn-
ar og hvemig hugsjónamenn á
fyrri hluta þessarar aldar
beittu sér fyrir því að setja
þær meginstoðir undir líf og
starf sveitafólksins, sem marg-
ar umbætur hafa verið reistar á
síðan þessum elzta undirstöðu-
atvinnuvegi til stuðnings og
eflingar.
Allt þetta starf hefur verið
unnið i sterkri trú á landið og
í trausti á gæði þess. Einnig
vegna hollustu við sögulegar
erfðir þjóðarinnar. Sem betur
fer hefur hið mikla starf sem
unnið hefur verið í þágu bænda
stéttarinnar á löggjafarþingi, í
ráðuneytum og félagssamtök-
um bænda átt fylgismenn í öll
um stéttum þjóðfélagsins.
Framsóknarflokkurinn hefur
því með ýmsum hætti fengið
stuðning bæði beint og óbeint
í baráttu sinni fyrir margs kon
ar lagasetningu landbúnaðin-
um til eflingar. Auðvitað hafa
allir stjórnmálaflokkar komið
við sögu þessara mála ýmist
með aðstoð eða andófi.
Hér verður nú rakið í stuttu
máli hvernig landbúnaðarlög-
gjöfin hefur þróazt síðan Fram
sóknarflokkurinn á fyrsta valda
tímabili sínu hóf að beita sér
fyrir endurreisn landbúnaðar-
ins til samræmis við hagþró-
un og verkaskiptingu þá, sem
orðið hefur í tíð núlifandi
kynslóðar.
Fyrsta ríkisstjórn Framsókn-
arflokksins skipaði milliþinga-
nefnd í landbúnaðarmálum og
var formaður hennar Jörundur
Brynjólfsson alþingismaður.
Mikili árangur varð af starfi ‘
þeirrar nefndar. Má nefna lög
um búfjárrækt 1931, sem end-
urbætt voru 1948. Með aðstoð
þeirra laga hefur stórt átak
verið gert til að auka afurða-
hæfni og efla ýmsa eftirsótta
kosti íslenzkra búfjárkynja. Ný
ábúðarlög voru sett árið 1933
og voru þau árangur af starfi
milliþinganefndarinnar. Voru
þau endurbætt árið 1950 og
enn hefur þeim nýlega verið
breytt til samræmis við breytta
tíma og þróun nýrra bús^apar-
hátta.
Bændaskólarnir á Hvanneyri
og Hólum störfuðu eftir lögum
er sett voru árið 1907, en árið
1930 voru sett ný lög um
bændaskóla þar sem verknán".
var gert að skyldunámsgrein
til viðbótar tveggja vetra bók-
námi. Þá gerðu hin nýju lög
ráð fyrir jarðræktar- og búfjár-
ræktartilraunum í sambandi
við skólana og að skólabúin
yrðu fyrirmyndar- og tilraun.
arbú er gætu veitt nemendum
skólanna sem víðtækasta
fræðslu á þeim sviðum, bók-
legum og verklegum, er ís-
lenzka bændur varðar.
Síðan hefur þessi löggjöf þró
azt í samræmi við nýjar kröf-
ur, meðal annars var með lög.
um 1948 heimilað að stofha
framhaidsdeild við annan
bændaskólann og hefur sú ráð-
stöfun gefizt vel og eru marg-
ir héraðsráðunautar starfandi í
landinu, er þar hafa fengið
menntun sína.
Með lögum 1935 um rann-
sóknarstofnun í þágu atvinnu-
veganna við Háskóla íslands
var sett á fót sérstök landbún-
aðardeild til vísindalegra til-
rauna og rannsókna varðandi
landbúnaðinum. Hefur af
þeirri löggjöf sprottið hið merk
asta starf. Þessum lögum var
breytt og þau aukin verulega
1940 Landbúnaðardeild Atvinnu
deildar Háskólans hefur meðal
annars með höndum jarðvegs-
rannsóknir, jurtakynbætur og
rannsóknir á jurtasjúkdómum,
fóðurrannsóknir og fóðurtil-
raunir, búfjárkynbætur og rann
sókn búfjársjúkdóma og kann-
ast allir við hið merka starf
sem unnið er við tilraunir og
rannsóknir dýrasjúkdóma á
Keldum, tib'aisaasföð Háskól-
ans í meinafræoi.
Öll sú starfsemi, sem lögin
um rannsóknir og tilraunir í
þágu landbúnaðarins fjalla um
hefur orðið íslenzkum landbún
aði hin mesta lyftistöng. Hefur
á því sviði sem og öðrum sann
azt hin fleygu orð skáldsins að
„vísindin „efla alla dáð.“
Framsóknarmenn urðu fyrst
ir til að sjá þýðingu þess til
að afla markaða fyrir aðalút-
flutningsvörur landbúnaðarins,
dilkakjötið að nýjar verkunar-
aðferðir yrðu teknar upp. Þeir
tóku þess vegna upp baráttu
fyrir smíði skipa með kfeeli-
rúmi svo þægt vséri að flýtjá
frosið kjöt á erlendar haínir
þar sem markaðir voru fyrir
slíka vöru.
Loks tókst að koma því máli
fram var þá eimskipið Brú-
arfoss byggt með slíku kæli-
rúmi. Síðan hófust kaupfélög-
in og sláturfélögin handa um
að reisa frystihús víðs vegar um
landið til að frysta kjöt bæði
til neyzlu innanlands og til út-
flutnings.
Verður ekki í tölum talinn
sá hagnaður er þessi breyting
hefur fært íslenzkum landbún-
aði. Þetta framtak ruddi líka
þrautina að þeirri byltingu í
verkun fisks og raunar verkun
og geymslu margra annarra
matvæla er síðan hefur orðið
hér á landi.
Snemma á þessari öld fór til-
búinn áburður að flytjast til
landsins þó í mjög smáum stíl
væri til að byrja með, enda
var þekking á meðferð hans og
notagildi mjög takmörkuð. Til
gamans skal þess getið að árið
1910 voru flutt inn 6800 kg.
og var innkaupsverðið 738 krón
ur eða íæpir 11 aur. kg. Upp úr
héimsstyrjaldarárunum fyrri
fór notkur. tilbúins áburðar
hraðvaxandi og þá sérstaklega
eftir að áhrifa frá jarðræktar-
lögunum fór að gæta. 1921 eru
flutt inn 31 tonn, en 1925 er
innflutningurinn 377 tonn. 1929
var rhagnið serh inn var flutt
orðið 2130 tonn, og þá va:
verðið 2f ahrár á kg við þa’
verð bættist =v. 'a—ngiö’h r
ýmis kostnaður, sem var rúm-
ir 3 aurar á kg. Árið 1929 eru
komin til framkvæmda lög um
tilbúinn áburð. Með þeim lög-
um var ríkisstjórninni heimilað
að taka í sinar hendur innflutn
ing og sölu á tilbúnum áburði.
Framsóknarflokkurinn setti
þessi fyrstu lög um tilbúitm
áburð og með þeim varð Áburð
arsala ríkisins raunverulega til',
en slík skipan mála var knýj-
andi nauðsyn til að vernda
hagsmuni íslenzkra bænda, því
eitt erlent verzlunarfyrirtæki
hafði náð í sínar hendur allri
áburðarsölu til landsins og varð
því ekki breytt nema ríkisvald
ið kæmi til sögunnar. Áblíí'ðar-
sala ríkisins reyndist bændum
landsins vel alla tíð, en hefur
nú verið lögð niður og áburðar
salan öll sett í hendur Áburð-
arverksmiðjunnar í Gufunesi.
Fyrir síðustu heimsstyrjöld
lét landbúnaðarráðherra Fram-
sóknarflokksins gera athugun
um byggingu áburðarverk-
smiðju hér á landi og var þá
flutt frumvarp af hálfu flokks
ins um slíka verksmiðju, en
ekki varð úr lagasetningu um
stofnun verksmiðjunnar fyrr
en árið 1949 og fór þá maður
úr Framsóknarflokknum með
stjórn landbúnaðarmála.
Fyrsta stórmálið sem ráðu-
neyti Hermanns Jónassonar er
hann myndaði með Alþýðu-
' flokknuöi 1934 beitti sér fyrir
var sétning kjötlagana og
mjólkurlaganna. Hvor tveggja
þessi lög, voru bráðabirgða-
lög, er Alþingi svo sam-
þykkti með nokkrum breyt-
ingum síðar á því ári.
Þessi lög komu í veg fyrir hrun
bændastéttarinnar, sem hin
mikla heimskreppa er þá hafði
geisað i nokkur ár var búin að
leika mjög grátt. Framsóknar-
flokkurinn hafði beitt sér fyr-
ir svo kallaðri kreppuhjálp til
bænda vegna verðfalls afurð-
anna á árunum 1932 og 1933.
Fengu 2800 bændur lán úr
Kreppulánasjóði sem þeir end-
urgreiddu þegar úr raknaði og
verðlag fór hækkandi á stríðs-
árunum.
Andstaða var mjög hörð
gegn afurðasölulögunum. Með-
al annars var stofnað til neyt-
endafélags í Reykjavík er
reyndi að minnka kjötkaup og
mjólkurneyzlu með neytenda-
verkfalli. Var fólki ráðlagt að
neyta hnísukjöts í stað kinda
kjöts ug drekka ýsusoð í stað
mjólkur.
Á grundvelli afurðasölulag
anna 'naía síðan verið gerða-
ýmsar nýjar lagasetningar. En
þeirri undirstöðu sem með
þeim var lögð — það er að
segja ‘kipulagningu afurða
sölu landbúnaðarins innanlari ‘
— hefur ekki verið haggað
Árið 1943 var hin svo kai
aða sex-manna-nefnd “kipúi
samkvæmt ákvörðun Alþingi-
til að semja um og ákveða ver?
a'idbúnaðarafurða Var anna>
helmingur nefndarinnar fulltrú
ar fyrir bændur, en hinn helm-
ingurinn fyrir neytendur. En
árið 1947 voru „lög um fram-
leiðsluráð landbúnaðarins, verð
skráningu, verðmiðlun og sölu
á landbúnaðarafurðum" sett.
Komu þau í stað Búnaðarráðs
er hin svo kallaða nýsköpunar-
stjórn setti upp og var mjög
óvinsæl meðal bænda vegna
þess að það var stjórnskipað og
bændur eða þeirra samtök
hefðu engan íhlutunarrétt um
skipan þess. Búnaðarráð var
skipað 25 mönnum án tilnefn-
ingar og kaus þetta ráð síðan
5 manna verðlagsnefnd úr sín-
um hópi. Þessi skipan mála
var svo óvinsæl ráðstöfun, að
þó meðlimir ráðsins væru næst
um allir valdir úr flokkum
stjórnarinnar þá -vildu ýmsir
þeirr'a helzt ekki mæta á fund-
um þess og ákvað ríkisstjórnin
þá með bráðabirgðalögum, að
það skyldi vera „borgaraleg
skylda að taka sæti í Búnaðar-
ráði og mæta á fundum þess,
nema lögleg forföll hamli.“
FÍestum bændum fannst eins
og hlekkir væru af þeim höggn
ir þegar Búnaðarráð var afnum
ið, og lögin um Framleiðslu-
ráð tóku gildi, enda fékk Stétt
arsamband bænda, er þá var
nýstofnað, 5 menn í framleiðslu-
ráð af 9, en 4 voru tilnefndir
af helztu afurðasölufélögum
þeirra. Framleiðsluráðslögin
mörkuðu nýja stefnu varðandi
rétt bænda til þess að gera
kröfur um svipaðar árstekjur
sér til hánda og aðrar vinnancíi
stéttir. Hin endanlega ákvörð-
un, um verð afurðanna' er
byggð a samkomulagi neytenda
og framleiðenda sex manna
nefnd, en ef samkomulag
næst ekki þá úrskurðar yfir
nefnd skipuð einum manni frá
hvorum aðila. Stéttarsambandi
bænda og neytendum og hag
stofustjóra sem oddamanni.
Þessi löggjöf var mjög þýð
ingarmikið spor í þá átt að
tryggja rétt bænda til viðun
andi stöðu og jafnréttis við aðr
ar stéttir þar sem viðurkenn
ing var fengin fyriv lagaleguhi
rétti bænda til lífskjara e»
ekki væru lakari en aðrar
vinnandi stéttir hafa.
Ýmislegt hefur nú breytzt i
þjóðfélaginu þannig síðan þessi
lög voru sett, að mörgum sýr,-
ist, að nú sé orðið tímabært að
gera breytingar á þeim Mur.u
flestir bændur vera á þeirri
skoðun að stéttarsamtök þeirva
hafa látið gera og samþykkt
tillögur í þá átt að tryggja bet-
ur en nú er. réttindi bænda
stéttarinnar til að ákveða kjör
sín sjálf Frumvarp stéttarsanv
bandsins hefur þó enn ekki vc:
ið lagt fram á Alþingi. Annar
býðingarmesti þátturinn fyru
nfkomu bændanna er vitanlegn
■erðið sem beir fá fyrir fram
’eiðslu sína o,g hvernig skipu-
lag er á afurðasölunni. Hinn
þátt.úrinn er afstaða ríkisvald?
ins til landbúnaðarmála.

eftir Agúst ÞorvalJsson

I
T ’f M I N N, fimmtudaginn 12. marz 1964. —
Forsætisráðherra,
sem þyrfti að læra
betur
Forsætisráðherra landsinS
lætur dagblaðið Vísi hafa eft-
ir sér í gær þessi furðiilegu
ummæli: „Við getum að sjálf-
sögðu ekki tekið okkur lögsögu
yfir öllu landgrunninu, nema
alþjóðalög heimili". Sá íslenza
ur forsætisráðherra, sem læt-
ur sér slíkt um múnn fara
með reynslu íslendinga í land-
helgisbaráttu að baki, er furðU
lega skilningssljór. Hann ætti
að minnsta kcsti að vita, að
íslendingar hafa náð tólf mílna
iandhelgi og fengið viðurkenn-
ingu á henni í verki, ÁN ÞESS
AÐ ALÞJÓÐALÖÍ3 HEIMIL-
UÐU ÞAÐ með skýrum ákvæð
um, AF ÞVÍ AÐ ÞAU BÖNN
UÐU ÞAÐ EKKI, OG ÞAI)
ER MERGURINN MÁLSINS.
Við náðum þessum áföngum
af því að engin aiþjóðaiaga-
regla var til um stærð fisk-
veiðilögsögu og hefur ekki ver
ið sett enn, þar sém Genfar-
Iráðstefnunni lauk, án þess að
slík ákvæði næðu tilskildu
samþykki til gildingar. Þessi
i.j maður ætti að vita það líka, að
| það er ærið margt, sem þjóðír
Á heimsins gera í alþjóðaskiþt-
um, án þess að hafa fyrir því
■1 bókstaf í alþjóðalögum, og þáð
| er gert með þeim RÉTTI, áð
J alþjóðalög BANNA ÞAÐ
ýj EKKI, enda vantar ákvæði um
| margt í aíþjóðalögum. Laga-
ú prófessor eins og forsætisráð-
i herranh ætti að vita, að borg-
; arar jafnt sem þjóðir geta gert
margt með RÉTTI, ÁN BÓK-
4 STAFSHEIMILDAR í lögum,
I af því að lögin BANNA ÞAÐ
i EKKI, ef það samrýmist rétt-
$ arsiðgæði að öðru leyti.
Haft Breta
Okkur tókst það á Genfar-
| ráðstefnunni, íslendingum, að
|| koma í veg fyrir, að 12 mílna
f fiskveiðilandhelgi yrði lögbund
in alþjóðaregla, og þar með
gat sókn okkar færzt út fyrir
tólf mílUrnar. Þetta skildu
Bretar og var því mest I mun
að koma á okkur einhverju
hafti til áð torvelda ókkur
næstu skref. Þeim tókst að
þröngva uridanlátssamri ríkis-
stjórn til þess að láta íslend-
inga játast undir tilkynningar-
skyldu við Breta og selja Bret
Ium sjálfdæmi um málskot til
Haag-dónisins.
Við hverju er að búast
Það er öinurlegt að löglærð-
ur forsætisráðherra íslendinga
skuli svo langt lciddur að reyna
að verja illan inálstað sinn mcð
annarri eins firru og fram
kcmur í framan nefndum orð-
um hans og bæta meira að
segja við, að ákvæðið um al-
þjéðadóriistólinn sé mikilvægt
íslendingum!! Auðvitað getur
maðurinn ekki rennt undir
það einni einustu rakastoð í
hverju sú „hagsbót" íslend-
inga sé fólgin. En hann lætur
sig hafa það að ségja það
saint!
En við hverju er að búast
af þessari ríkisstjórn í land-
nclgismálinu og næstu skref-
ím til útfærslu, þegar sjálfur
forsætisráðlierra liennar lýsir
því yfir, að ný útfærsla komi
ekki til greina, fyrr en um það
er skýr heimild í alþjóðalög-
um, jafnvel þó að vel geti ver-
ið, eftir reynslunni á Genfar-
ráðstefnunni, að ekki náist
samkoinulag um það á næstu
öld að setja alþjóðalög um
Framhald á 13. síðu.
■■■■■■■■———m i i
3