Tíminn - 23.06.1964, Blaðsíða 9

JÓN H. MAGNÚSSON SKRIFAR FRÁ AMERÍKU
Kynþáttavandamál
í Suðurríkjunum
Aílanta, Georgia.
Hér í Atlanta býr um ein
og hálf millj ú, manna, og þar
af eru um 4'2% svertingjar í
borgarstjóni sitja aðeins hvíí-
- ir borgarbúar, en þeir svörtu
hafa engan fulltrúa. Einn hvit-
ur borgarbúi útskýrði þetta á
pá leið, að svertingjar væm
langt frá þvf að vera hæfir til
að sitja í bmgarstjórninni.
Meðaltekjur hvítra manna
hér eru um cex þúsund doll-
arar á ári, en meðaltekjur
sveiiingja eru ucn þrjú þúsan l
dollara. Ástæðsn fyrir þessu n
tekjumun er sú, að svertingj-
arnir hafa hvorki menntunina
né tækifærið til að fá betri
4. grein
vinnu; í flesturo tilfellum fá
þeir aðeins þá vinnu, sem eng-
inn annar vill. Svértingjarnir
hér 1 Atlanta. þó svo að þeir
séu um helmingur borgarbúa,
eru beittir ölium hugsanlegum
óretti, allt irá því að mega
ekk: borða á sömu ifaitinga-
húsum og hvítir, til þess að
ge>a ekki drakkið vatn ur al
menningsvatnshönum borgar-
ínnrr. í flestum tilfellum búa
þeir í lélegasta húsnæðinu, akn
f lélegustu og elztu bílunum;
\/ni>a vers’.u vinnuna; fá
veistu kenns’una og svona
mætti lengi telja.
Fréttamaður Tímans hitti
hér ungan svertingja, sem er
í giftingarhugíeiðingum þes.-a
daaana og hafði nýlega lent í
vandræðum Ú1 af þvf. Fyr'r
nokkrum dögum fór hann nið-
ur á bæjarskrifstofurnar hér i
hmg til að sækja um giftingar-
leyh, sem er nauðsynlegt jafr.t
fvr:r hvíta som svarta. Munur
inn er bara sa, að hvítir sæk:a
um sin leyfi á fyrstu hæð
búí.úns, en þeir svörtu þurfa að
fara niður í kjallara til þess.
Þessi ungi sv. rtingi, sem er
guðfoæðingur að mennt o?
framarlega i jafnréttishreyfing
unni, gat ekki hugsað sér að
láta bjóða sér upp á slíkan
dónaskap og lítilsvirðingu.
Hann ákvað þess vegna að
fara í þá skrifstofu, sem er
fyrir „hvíta aðeins" og sækja
um ieyfið fyr.r sig og sína unn
usfu til að giftast. Er hann
kom inn, var lionum bent á, að
hami hefði farið hæðavillt og
beðinn um að fara i kja'>.rskrif
stotuna. Guðfræðingurinn sagð
ist \era kominn til að sækja
umsóknareyðublöð fyrir gitt-
ingarleyfi, en honum var bent
á, ?ð svartir fæta ekki fengið
afgreiðslu þarna. Er hér var
komið málum, birtist lögreglan
og handtók bcnnan svarta guð
íræðing fyrir að brjóta lögin,
þrátt fyrir þá staðreynd, að
hann væri að fara eftir Iðgun
um með því að sækja um nefnt
leyfi Eftir að hafa setið inni í
noxkra tíma borgaði sverting
inn tryggingf og var sleppt.
Eins og málin ^tanda I dag, þá
hefar hann uai tvennt að velja:
í fyrsta lagi, sækja um gifting
ar’eyfi sitt í kjallaraskrifstoí-
una, sem er fyiir „svarta að-
eins“, eða mátmæla þessum
órétti með því að hætta við -að
?æk?a um levfið, þar til hann
getur sótt um það á sama stað
og aðrir borgarar.
Hér f Atlonta má svartur
prestur ekki gifta hvítt fól.-c,
né hvítur prestur gifta svait
fólk, þó að viðkomandi aðilar
trúi á sama guðinn og eigi ef
til vill eftir að lenda í sama
himnarfki. Hcr er hvítum mönn
um bannað mfcð lögum að gift
ast svertingjum, hversu mikið
sem ,,amor“ eigi þar hlut að.
Enn sem korrið er hafa Suðar-
ríkjamenn ekki bannað sjáJf-
um sér að rofa hjá svörtam
gle'úikonum, meðan ekkert ann
að kemur til greina.
Fréttamaður hitti hér nokkra
af lciðtogum svertingjanna í
iafnréttishreytingunni, þeír
voru meðlimir í sterkasta og
umfsngsmesta félaginu, se n
heitir the National Associatioa
for the Advancement of the
Follored People eða betur
þ.?kkt sem NAACP. Þeir létu
illa yfir hægvm framförum i
jafnréttismálunum og sögðv,
að breyttist ek*ert til batnað-
ar, þá yrðu þeir að taka upp
róttækari aðferðir til að knýha
hvíta manninn til að gera eit.*-
hvað. Þeir sögðu, að Atlanta
ætti eftir að sjs meiri og fjöl
mennari méimælagöngur ó
næMu mánuðum. Örfáir veit-
ingastaðir í miðbænum eru nú
opnir fyrir hvíta jafnt sem
svarla, en ekki alls fyrir löngu
voru fleiri opnir, en nokkrum
hefur verið lokað aftur fyrir
svarta. Flest, c-f ek’li öll, kvik-
myndahús eru opin aðeins fyr-
ir hvíta eða svarta. Fréttamað
ur hitti þessa leiðtoga á mjög
vistlegum veh'ngastað inni í
miðju svertiagia „ghettoinu",
eins og það er kallað hér. Mat
urinn og þjónustan var eins
góð og á bezlu „hvítu" veitinga
húsum. Ástæðan fyrir því, að
við hittumst þarna, var sú, að
ukkur var heitað nm þjón-
ustu á hvít i veitingahúsi.
Þessir ungu, vel menntuða
svertingjaleiðtogar sögðust
vera að beriast fyrir bættum
kjöium og meiri mannréttind-
um fyrir hinn bandaríska svert-
ingja. Þeir sögðu, að tími væti
til kominn, að þeir fengju söniu
rétiindi og k.iör og aðrir þegn-
ar, sem byggju við lýðræðis-
leg þjóðskipulög. Kjör svert-
ingjanna hafa sama og ekkeri
breytzt s. 1. hundrað árin og
munu ekki breytast meir, sögðj
þeir, ef ekkert væri gert af
þeiira hálfu. Svertinginn er
orðinn þreyttur á því að vera
ætíð lokaður úti og fá aldrei
lækifæri til að ganga urn
söítiu „dyr og hvíti maðurinn"
Þeir sögðust vilja, að börn
þeara og barnabörn gætu feng
ið sómu menntun og hvít bör.i
og sömu tæsifærin, er út i
líf'ð væri koiriS. en ekki þurfj
að rætta sig við annars eða
þriðta flokks menntun og
Vxnnu. Sumir sögðust efast um
það, að svertmgjar vildu bland
ast saman við þá hvítu. það
eina, sem þcir vildu, væri
jafnréttindi og mannréttindi.
Aðrir sögðu, að það væri eng-
in spurning hvort þeir vildu
blandast eða ekki, þar sem svo
möigum hindrunum þarf að
ryðja úr vegi áður en hægt
væri mikið ccm að hugsa um
blöndun. Allir voru þeir sam-
rr.ála um, að löng leið væri
framundan áður en markmið-
inu væri náð, þar af leiðandi
v;eri það mjög árfðandi að
halda'Vel á soöðunum nú.
Atlanta er ekkert frábrugðin
öðr.im borgurr. eða bæjum i
Suðurríkjunum, hvað kynþát'a
vandamálinu v ðkemur. Það er
ótrúlegt, hvað svartir menn
þurfa að þola hér af þeirri eln
földu ástæðu að þeir eru fædd
ir með svartan litarhátt. Svart
ur maður, sem hefur t. d. bá-
skó.amenntui getur ekki bú-
izt við að haía sömu atvinnu
móguleika og hvítur maður með
sömu eða jaínvel minni mennt-
un. Miðstéttdsvertingi verður
að iáta reka s’g út af veitinga
húsum, rakavastofum og táta
fara með sig eins og versta iir
hra.c. Hann þarf alltaf að bú-
ast við því ao þurfa að verða
fyrir barðinu á sóðalegum dóna
skap eða skílyrðum frá hvítu
urh.aki eða poðborgurum, af
þeirri einföldu ástæðu, að hann
er svartur. Hann veit, að hon-
um er neitað um þjónustu, sein
öðn,m borgurvm er veitt án
minnstu vanti-æða. Hann veit,
að hann á c.kki von á sömu
meðferð frá xógvaldinu, ef hann
lendir í vandræðum. Hann
veit, að börn hans eiga varla
von á betri iramtíð en hann
sjáilur. Hann veit, að hvíti mað
urii.n reynir að hafa það lit’a
af honum, s?m hann á, af þvf
að það „er alltaf hægt að
pla.a þessa negra upp ur skón-
um“ Hann veit, að hann getur
aldrei búið nema í lélegu
hverfi því að hörund hans er
ekki nógu goit vegabréf inn i
betri hverfi borgarinnar, þar
sem aðrir miðstéttamenn bua.
Hai.n veit, að dagurinn í dag
er ckkert belri heldur en gær
dagurinn var og á morgun get
ur allt gerst Það eina sem
hann getur g-'rt, er að vona,
að fljótlega gfti hann feng’ð
sömu réttindi og aðrir menn,
sem ekki eru svo óheppnir að
hafa fæðzt í þennan heim með
svartan hörurclslit.
Suðausturríki Bandarkjanna
u hennar stóða til. — Gestrisl i,.
njálpsöm og úri'Tðagóð, sem kom
iram á margvíslegan hátt í bú-
skapartíð þeirra Geirúlf sstat a-
hjóna. — T sauhandi við þetta
i eimiil er vert að minnast þess,
að Jónína tók |.ar við óvenja
crfiðu hiutverki sem hún leysti
af hendi af miklum manndómi.
Margrét systir Helga var þungur
sjúklingur á hcimilinu í nær
tvo áratugi og Bergþóra var fann
að heilsu og krötum er hún lést
árið 19?8.
Helgi gegndl jafnframt bú-
skapnum, margi'áttuðum trúnaðar
siörfum fyrir s”eit sína og byggð-
arlag og reyndist Jónína honum
einnig l>ar, ómeianlegur styrkur.
Hún var afbragðs skrifari og
stílisti og sérstæS nokkuð. — Var
orð á þvi gert, að sum embættri-
bréf Hdga og skýrslur þættu
með ágætum, að stíl og frágancd
og vissu þeir, s«?m kunnugir vorn.
að Jónína átti sínn góða þátt í því.
Eftir að Jóníra gifti sig, lét
hún af kennslu, en slitnaði þó
a’drei úr tengslum við þau störf,
því prófdómari var hún, nær alla
sín búskapartíð ó Geirúlfsstöðum.
Einnig lét hún að mestu af
störfum fyrir Ungmennafélagið,
en var þó ákveG'im talsmaður og
torsvarsmaður þcss, hvenær se.n
á þurfti að halda. — í þess stað,
beitti hún sér íyir stofnun Kven
lélags í sveitinr.í og var í stjó.-n
þess alla tíð, þar til hún flutfi
burtu, ýmist fo'rraður eða ritari.
Hún var félagslynd og fram-
larasinnuð, en beitti þó heil-
brigðri gagnrýni 4 ýmis tízkufynr
bæri þessara urmótstíma og vil ii
ckki ileygja frá sér í hugsunar-
icysi, því sem vel og farsællega
hafði gefizt.
Allir sem unnu með henni að
félagsmálum eði öðrum störfuca,
böfðu mætur á henni og þótti mi.t
ið til h?nnar koma, greindin var
svo fjöl’iætt og skapgerðin heil-
síeypt. —'
Árið 1927 var nierkisár í sögu
sveitarinnar, að því leyti að hin
cldagamla einangrun var þá rofin,
með fyrstu símalínunni í hrepp-
ii,n. Var það 'uia frá Hallorms-
stað yfir hinn svoKallaða Hall-
ormsstaðaháls að Geirúlfsstöðum,
næst yzta bæ sveilarinnar. Lengra
fékkst hann ekBi — og stóð szo
í 15 ár að eini rimi sveitarinnar
var á Geirúlfsrióðum og þangað
sóttu allir hreppshúar símaafnot
sm.
Má nærri geta hvflíkt álagþetta
var á heimilið. ekki einungis
vegna hins mikla gestagangs, er
pessu fylgdi og þeirri þjónustu
allri, heldur lika þeirri tímaeyðs'.u
sem svona símaþjónustu var sam
fara. Þetta mikla starf, hvíldi vit
anlega að langir.estu leyti á her'J-
um húsfreyjunnar og var þannig
af hendi leyst, tð vart mundi
lengra somizt, í a'iri fyrirgreiðsla
Eg held í sannleika sagt, að
rrargur hafi sa'nað Geirúlfsstaða
ferða sinna, eftL að síminn teygði
arma sína um illa bæi. Það vora
cft ánægjulegar og hressilegar
"iðræður við pau Geirúlfsstaða
hjón, pvi bæði fylgdust vel með
gangi rf.ála og hóíðu gott vald á
a? rökstyðja skoðanir sínar, sem
jafnan voru persónulegar og fuli-
komlega sjálfstæðar og vöktu þvi
ithygli og umhugsun.
Vorið 1949 letu þau Helgi og
’ Jönína af búskap og fluttu til
Reykjavlkur. — Þau höfðu eign-
ast þrjú börn, seui öll voru farin
c?ð heiman og buin að skapa sér
íramtíðarstöður á öðrum vatt-
vangi. Valborg kennari, Þórir
finnur húsasmiðameistari og
Guðrún Benedikta húsfrú — öil
búsett í Reykjavík —
Nú líður að lokum þessara sund
urlausu minninga minna — en að-
ur en ég skilst að fullu við þær,
get ég okki geng'ð fram hjá þri,
r? minr.ast á þaö innilega sam-
band, sem skapaðist á milli Geir-
úlfsstaðahjóna ,ig hinna vanda-
i£usu unglinga og fuilorðinna,
oæði karla og k ”-nna, er hjá þeim
i nnu. — Held ég að ekki sé o£-
rr.ælt, að rnilli þessara
aðila nafi skapast órofa vinátta.
— Talai það sínu máli og skilja
aflir.
Framhald ð 13. slðu.
T í M I N N, þrlðiudagur 23. iúní 1964.
9