Tíminn - 21.10.1964, Blaðsíða 9

MIÐVKUDAGUR 31. október 1964
TÍMIWW
lefcfélag Reykjavíkur:
YANJA FRÆNDI
eftir Anton Tsjekov - Gísli Halldórsson leikstjóri
Nó hafa reykviskir leikhúsgest
ír fengið að sjá nákvæmlega þa?
á nokkrum árum, hvað heimurim
hefði farið á mis við, ef Antoi
Tsjekov hefði gert alvöru ií
beirri hótun sinni, eftir hina mi>-
leikhúsfélag, Listaleikhúsið, sem
haft hefur meiri mótunaráhrif á
leikhús út um víða veröld en nokk
ur slíkur félagsskapur annar. Og
þeir fengu leyfi Tsjekovs til að
flytja Máfinn í allt annarri túlk-
Élena (Helga Bacin^nn) og Astov læknir (Helgi Skúiason).
heppnuðu
1896, að
á „Máfnúm“
fleiri leikrit.
Það var þ' tvenns konar happ
fyrir leiklis heimsins, að tveir
ungir rússrskir listamenn aðrir
tóku höndm saman um þessar
mundir, íemirovitsj-Dantsjenko
og Staniövskij. Þeír stofnuðu
un en hitt leikhúsið hafði beitt.
Þetta tiltæki þeirra félaga varð
Tsjekov sú uppörvun, að hann
hélt áfram að semja leikrit þau
ár, sem hann átti eftir ólifuð. Það
var sorglega stuttur tími. En á
þessum árum samdi hann þrjú
mestu leikrit sín, Vanja frænda,
Þrjár systur og Kirsuberjargarð-
inn, á sjö ára bili, og á sjö ára
bili hafa þessi leikrit verið frum-
flutt á íslenzkum leiksviðum, síð-
ast Vanja frændi s. 1. sunnudags-
kvöld hjá Leikfélagi Reykjavíkur
í Iðnó.
Vonandi líður ekki á löngu unz
við fáum að sjá Máfinn á sviði,
einkum úr því leikfélagið hefur
þegar fengið það í hendur í ís-
lenzkri þýðingu. Hann einn hefði
gert höfundinn langlífan í leikbók
menntum heims, en list Tsjekovs
sem leikskálds fór æ vaxandi og
stóð á tindí, er skáldið féll í
blóma lífsins, og má af því marka,
að leikbókmenntirnar hefðu hald-
ið áfram að auðgast, ef honum
hefði enzt lengri aldur. Og jafn-
vel þótt hann hefði ekki fengizt
við leikritun, nægja þó smásögur
hans einar til að gera nafn hans
ódauðlegt í bókmenntum heimsins.
Og samt leit Tsjekov ætíð á sig
sem lækni fremur en rithöfund.
Að vísu stundaði hann lækningar
meðan heilsan entist. Og freist-
andi er að taka svo til orða, að
þetta hafi allt verið svo samofið
í skoðunum hans og starfsemi,
listaverk hans öll beri því vitni, að
þar hafi seint og snemma verið
farið um læknishöndum skálds,
svo hárnákvæm eru þau að allri
gerð yzt sem innst og yljuð mann
legri hlýju, leikið af nærgætni á
strengi spaugs og trega, krefjast
því fínni vandvirkni í flutningi
en flest verk önnur.
Margur gamall leiksýningagest-
ur í Iðnó hefur glaðzt við að sjá
Gest Pálsson aftur á leiksviði, svo
marga minnisstæða stund, sem
hann hefur veitt með leiklist sinni
á liðnum árum, en nú hefur hann
um alllangt skeið ekki tekið virk-
an þátt í leikhúslífinu. Hér leikur
hann nú eitt af aðalhlutverkunum
í Vanja frænda, Sérébrjakov, pró-
fessorinn afdankaða, sem allír
hafa litið upp til og stjanað und-
ir áratugum saman á búgarðinum,
sem hann fékk í heimanmund með
fyrri konu sinni, sem nú er látin,
en dóttirin uppkomin er enn með
Sonja (Bríet Héöinsdóttlr) og Vanja frændi (Gísli Halldirsson). SONJA:
„Það er ekkert vlð því að gera, vlð verðum að lifa. Við munum lifa,
Vanja frændi. Við munum lifa langa, langa röð af dögum og döprum
kvöldum. Við munum bera með þollnmæði það hlutsklpti, sem örlögin
hafa fengið okkur. Við munum vinna fyrir aðra, bæði og eftir að við
erum orðin gömul, vlnna án hvildar, og þegar stundin kemur, munum
vlð deyja í auðmýkt. Og þar, handan grafarinnar, munum við segja frá
því, að vlð höfum þjáðzt, að hafa grátlð, að líflð hafi reynzt okkur blturt.
Og Guð mun sýna okkur mlskunn. Og þá, frændl, elsku frændi, munum
við fagna lífi, sem er bjart, yndislegt og fallegt. Þá munum vlð verða
glöð og horfa augum til baka á ógæfuna okkar í dag, brosa og hvíla
okkur".
Sviðsmynd úr Vanja frænda.
(Ljósm.: O.Ól.).
föður sínum, er gengið hefur að
eiga kornunga konu, sem heldur
áfram að þrauka í sambúð við
þennan gamla, gigtveíka og hroka
fulla gikk, löngu eftir að hún ger-
ir sér ljóst, að hún hefur aldrei
unnað honum. Á búgarðinum hef
ur fyrrverandi mágur prófessors-
ins, Vanja frændi, eytt allri sinni
ævi og kröftum, fyrst fyrir systur
sína og síðan áfram af skyldu-
rækni, sem Sérébrjakov sýpur
seyðið af, en það ljós hefur nú
loks runnið upp fyrir Vanja
frænda, að ritstörf prófessorsins,
sem allir dýrkuðu, séu ekki annað
en ómerkilegur þvættingur og
upptugga á annarra manna verk-
um. Svo kemur það yfir Vanja,
að hann festir ást á Elenu, hinni
ungu konu prófessorsins, hún ber
virðingu fyrir héraðslækninum
Astrov, þótt drykkfelldur sé, fyrir
gáfur hans og hugsjónir. en hann
fellir hug til hennar og verður
keppinautur Vanja. En aftur á
mótí verður heimasætan Soffía
(Sonja) ástsjúk af lækninum, góð
og göfug stúlka, sem skortir fríð-
leika og fær því ekki endurgoldna
ást. Enn er að nefna ömmu henn-
ar, móður Vanja, gamla og geð-
stirða, sem sér ekki sólina fyrir
prófessomum fyrrverandi tengda
syni sínum. Vanja fyllist æ meiri
heift í hans garð og út yfir tekur,
er prófessorinn tilkynnir, að hann
vílji selja búgarðinn. Þá er Vanja
nóg boðið og hann gerir tilraun
til að myrða fyrrverandi mág
sinn. Þessi saga er ekki nema
hálfsögð, og reyndar ei fásinna
að ætla að endursegja verk þessa
snillings, því sannleikurinn er sá,
að söguþráðurinn, atburðirnir,
segja ekki nærri allt um það, sem
sést, heyrist, skynjast, ef tekst á
annað borð að koma því til skila,
sem höfundurinn ætlast til. Það
er sagan á bak við söguna, duld-
ar tilfinningar fólksins í leiknum,
tregablandið samband við fortíð-
ina og dauða hluti, saga og ljóð
á milli línanna.
Þessi leiksýníng ber því aug-
ljósan vott, að allir aðilar hafi
gert sér ljóst, að það er ekki hrist
fram úr erminni að skila leikriti
eftir Tsjekov á svið. Sýningin er
vitní um virðingu leikenda, leik-
stjóra og leiktjaldamálara fyrir
þessu fágæta listaverki Gestur
Pálsson mótar mjög skýrt þennan
sjálfselskufulla lærdómsmann,
sem reynist aðeins trúður. Vanja
frændi hefur víst verið skilinn og
túlkaður á ýmsa vegu, en vísast
leggur Gisli Halldórsson réttan
skilning í hlutverkið, sýnir að
vísu kynlegan kvist, sem Vanja
óneitanlega er, en þrátt fyrlr eft-
irsjá og vonleysi Vanja og hon-
um séu mislagðar hendur við
margt, hefur hann vissa tigin-
borna tilfinningu. Helga Bach-
mann fellur vel í hlutverk hinnar
fögru, ungu, ástlausu en skyldu-
ræknu eiginkonu, sem ekki hefur
valið sér öfundsvert hlutskipti.
Bríet Héðínsdóttir túlkar á raun-
sannan hátt þessa yndisgóðu
stúlku, sem fer á mis við hina
heittþráðu ástargleði en reynir að
gleyma því með samúð og starfi
og trú á betra líf eftir þetta. Guð-
rún Stephensen leikur gömlu fóstr
una Marínu, óaðfinnanlega. Eink-
um verða viðræður hennar og hins
unga drykkfellda Astrov Iæknis
(Helgi Skúlason) minnisstæðar.
Steínþór Sigurðsson hefur gert
leiktjöldin, sem enn sanna list-
fengi hans. Ekki þótti sérlega hátt
risið á vetraráætlun L.R. eins og
hún var tilkynnt fyrir nokkru. En
hvað sem hinum verkefnunum
líður, þá er Vanja frændi á við
mörg sæmileg leikrit, og L.R. þarf
ekki að blygðast sín fyrir meðferð
sína. Nú kemur til kasta Reyk-
víkinga yfirleitt. hvort þeir kunni
gott að meta.
Gnnnar Bergmann.