Alþýðublaðið - 11.01.1958, Blaðsíða 6

8
AlþýSublaSiS
Laugardagur 11, janúar 1958
Álmenn velmegun á frausfum stoð um samvinnu og samhygðar -
rnanna frá sama tíma... . ív.'kiú
Það er 1. desembei' árið 'lfl2ð
se.m, Mj ólkurbú Elóamanna, teft-
EIiNÍN af þessum björtu og
glöðu haustdógum er að kvöldi
bominn, 5. dagur september-
mánaðar árið 1944, Það er að
visu farið að skyggja. Sumri er
tekið að halla, og loftið er mett-
að lífskraftl hinnar frjósömu
náttúru. Það er dásamlegt að
lifa, eða svo finnst að minnsta
kotsi. æskuíólkin-u í áætlunar-
bifreiðinni Reykjavík-Stokks-
eýri, rútunni, sem beldur nú,
sem leið liggur, ausiur Ölfus’ð
frá Hveragerði til Selfoss. Þetta
er 26 manna bifreið, þétt setin
af börnum og örfáum fullorðn-
um farþegum. Börnin hafa
synt og ærsiazt í sundlauginni
x Hverageröi um daginn, það
verður gott að k-oma heim á
Selfossi, fá sér eitthvað í sarp-
inn og hvíla lúin bein, þau
eru glöð og ánægð, leika við
hvern sinn fingur, og ekkert
skyggir á gleði þeirra. Og þó . . .
Eij alit fer vel ,og böruin koma
heim til sin vel á sig kornin
að öllu leyti. Og aðrir fafþegar
ganga rólegum skrefum heim
til sín, sumir á Eyrarbakka eða
á Stokkseyri.
Hvað annað, spyrð þú les-
andi góður?
Því er til að svara, að það
fór allt vel, en iit’u munaði,
að hér yrði eitt hörmulegasta
slýs aldarinnar á landi voru. Og
næstu daga mun mörg móðir-
in á Selfossi hafa rennt hugan-
uin með þakklæti til þess æðri
máttar, sem í þessari ferð, frá
Hveragerði til Selfoss, hélt
verndarhendi sinni yfir barn-
inu hennar.
ÞEGAR BRÚIN HRUNDT.
Fjórum klukkutímum síðar
komu mjólkurbílar sem leið
liggur frá Reykjavík áleiðis
autsur að Flóabúi á Selfossi,
en þeir komusts aldrei á á-
kvörðunarstaðinn. Þá var orðið
dimmt af nóttu. Fyrri bifreið-
in var hlaðin tómum mjólkur-
brúsum. Hin, sem haí'ði bilað
á leiðinni, var hlaðin trétexi,
og var hún síðan dregin af
þeirri fyrri.
Er út á Ölfusárbrúna kom,!
skeði það, sem' engan gat órað
fyrir, en flestum þóttf svo eðli-
legt á eftir, hin hálfrar aldar
gamla hengibrú hneig bókstaf-
lega sa-man, og var þá að
sökum að spyrja? Bifreiðirnar
steyptust niður í ógnþrungið
gljúfrið. Fyrri bifreiðin hvarf
í djúpið, og hefir hún ekki átt
afturkvæmt þaðan. En bifreiðar
stjórinn? Fyrir mildi guðs,
segja sumir, fyrir frábæra karl-
mennsku, andlegt og líkamlegt
þrek, segja aði'ir, komst hann
a-f. Líklegt er, að allt þetta hafi
orðið til að bjarga Jóni I. Guð-
mundssyni, og minna þurfti
vart til. í samanburði við hinn
gífurlega straumþugna í gljúfr-
inu virðist mannsafliö lítið
mega sín. Jón náði fyrst í tóm-
ann mjólkurbrúsa og gat haldið
sér uppi á hon-um. Síðan náði
hann í hjólhring eða varadekk
bifreiðarinnar og flaut á honum
niður alla hávaða og skolaði
honum sxðan upp á sandeyri, all
mikið neðar í fijótinu. Honum
vár borgið og mun það ein
furðulegasta björgun, sem um
gefur hér á landi.
Hin bifreiðin snérist í heilan
hring í loftinu og kom niður á
hjólin, á klettasyllu í árgljúfr- |
inu, grunnt vatn. Bifreiðarstjór I
anum, Guðlaugi Magnússyni,
var borgið. Skall þó hurð
næi-ri hælum, því fallið var
mikið.
Daginn eftir, klukkan hálf-
níu að morgni hinn 6. septem-
ber, frétti áætunarbílstjórinn
það niður á Stokkseyri hvermg
komið var fyrir Ölfusárbrúnni.
Enginn maður mun geta skilið
tilfinningar Bjarna Nikulásson-
ar, nema að litlu leyti við þessa
fregn. Hve lengi á eftir hljóm-
aði ekki söngur bamanna frá
kvöldinu áður, í eyrum hans?
Um þetta var rætt á ferða-
skrifstofu Kaupfélags Árnes-
inga hérna um kvöldið. Jón 1.
Guðmundsson var þar þá ekki
staddur og Hklega hefði hann
ekki fundið hvöt hja sér til að
i taka þátt í þeim samræðum.
ur en dæmi eru til hér á landi1
um nokkurt þorp, án þess að
neinn ofvöxtur hafi átt sér stað.
Á síðustu 25 árum hefir íbúun-
um hér við Ölfusárbrúna fjölg-
að úr 80 í um það bil 15- -16
hundruð manns, eða nær t\n-
tugfaldazt. Hefir í því tilefni
þótt ástæða til að fara nokkr- j
um orðum um Selfoss, hér í j
blaðinu ,og verður þá fyrst fyr-
ir að líta til baka yfir liðna tíð
eða síðustu 60—70 árin.
GAMLA ÖLFUSÁRBRÚIN.
Fyrst verður þá fyrir, að
nefna nafn.Tryggva Gunnars- j
sonar. Það er nokkuð fyrir 1890,
sem hann tekur að sér að
byggja Ölfusárbrúna gömiu.ySú
saga verður ekki rakin hér. En
það lýsir þessum stórbrotna
var hann þeirra lengsí gest-
gjafi þeirra, sem nú eru horfnir
af sjónarsviðl lifsins, eða frá
1925- og til dauðadags 30. jxiií
1939. Guðlaugur var Rangæing
ur að ætt, fæddur í Feilsmúla
á Landi, og var Guðrún kona
hans dóttir Eyjólfs dannebrogs-
manns í Hvammi á Landi, Guð-
mundssonar. Voru þau hjón af-
burðavel þokkúð: fyrxr góðan
beina, hlýtt og gott viðmót og
margar og fallegar dætur,
Um eitt skeið veitti Guð-
munda Nielsen frá Eyi-arbakka
greiðasölunni í Trygvaskála for j
stöðu. Þá var nú ekki ao spyrja
að myndarskapnum í Skálan-
um, segir ráðsmaður . hennar
fxá þessum árum, Guðjón okkar
Öfjörð, og hann bætir við og
röddin fær - angurværan blæ:
Selfosskauptún og Ölfusárbriiin nýja
BIFRErÐASTJORARNIR 52.
Bifi’eiðastjórar ferðaskrifstof
unnar annast mjólkurflut.ninga,
vöru- og fólksflutninga um Suð
urlandsundirlendið, og til
Reykjavíkur. Þeir eru 52 að
tölu, jafnmargir alþingisnxönn-
um vorum. Á alþingi mun oft
stoi’msamt. Er bifreiðacstjórarn
ir koma saman, að loknu dags-
verki, á ferðaskrifstof Linni, ein-
kennist framkoma þeirra af ró-
semi hugans og samræður fara
eftir því. Rætt er um færð og
ófærð, vegi og veglevsur og
stundum er létt á áhyggjum við
tafl og spil.
Eftir atburðinn voveiflega,
nóttina milli 5. og 6. september,
1944, var Selfoss á allra vörum,
aðalumræðuefnið í blöðum, út-
varpi og manna á milli. Ástæða
er til að ætla að þá hafi Selfoss,
það er að segja nafnið á húsa-
þyrpingunni austan Ölfusárbrú
ar, festst í vitund þjóðarinnar.
Áður var oftast talað um að
fara austur að Ölfusarbrú,
Trygvaskála eða Sigtúnum.
BÆRINN
ANUM.
A ARBAKK-
Býlið Selfoss, á oystri bakka
Ölfusár, sem áður tilheyrði
Sandvíkurhreppi, á sér langa
sögu, og mun hér hafa verið
vel búið, enda um hlunninda-
jörð að ræða. Nú hefir nafnið
verið yfirfært á þorpið, sem síð-
an árið 1946 heitir Selfosshrepp
ur og síðasta aldarfjórðung hef-
ir vaxið og dafnað, meira og bet
framkvæmda- og hugsjóna-
manni nokkuð, að hann tekur
brúarsmíðina að sér, þrátt fyr-
ir fyrirsjáanlegt tap á fyr.ir-
tækinu, hin stórfelida sam-
göngubót, sem hann sá hér
hilla undir, var á engan hátt
tengd „smámunaskap“. Vei sé
honurn fyrir það, blessuðum
karlinum, því hér var hann
vissulega á undan þmgheimi
þeirra tíma.
TRYGGVAS15ALI.
Það mun hafa verið 1889,
sem ihann byggði Tryggvaskála,
sem var reisuleg vistarvera
bi’úarsmiðanna, meðan á smíð-
inni stóð. Ög árið 1891 er brúin
vígð með pomp og pragt, og þar
með hinn fyrsti grundvöllur
reistur fyrir hinn væntanlega
höfuðstað Suðurlandsundtrlend
isins. Tryggvaskáli er því fyi’sta
húsið, sem byggt er a Selfossi
— að undanskildum þeim Sel-
fossbæjum — og að sjálfsögðu
kemur ihann hér mikið við sögu.
Að brúarsmíðinni lokinni er
þar fljótlega sett upp greiða-
sala og veitingahús. og sú starf-
semi þróast þar innan veggja
enn þann dag í dag. Margir góð-
kunnir veitingamenn hafa ráð-
ið þar húsum á umliðnum árum.
Nöfn þeirra Þorfinns Jónsson-
ar og Guðlaugs Þórðarsonar eru
enn á vörum Sunniendinga, og
mun svo enn um stund. Nafn
Guðlaugs mun þó Hkiega tengd-
ast Trygvaskála, allra gest-
gjafa, sem þar hafa verið, enda
Síðan hef ég aldrei heyrt leik-
ið á orgel. Þetta munu gamlir
Eyx’bekkingar skilja manna
bezt. Nú ráða þar húsum bjónin
„Brynjólfur og Kristín í Skál-
anum“ sem Sunnlendingar
þekkja að öllu góðu, að ég hygg.
Innan veggja Tryggvaskála á
urnliðnum árum er ekki ein-
ungis rekin greiðasala, á um-
liðnum árum, þar er á tímabili
bréfhirðing og símstöð, og þar
opnar fyrst útibú Landsbank-
ans á Selfossi, með beim Eiríki
frá Hæli sem bankastjóra og'
Guðmundi frá Reykholti, sem
féhirði, þar var um tíma skrif-
stofa Flóaáveitunnar og bæki-
stöð og einu sinni var þar
magnaður draugagangur, bjóð-
legur í bezta máta og má sízt
gleyma þeim menmngarþætti
ixr sögu skálans.
EGILL, KAUPFÉLAGIÐ OG
MJÓLKURBÚ FLÓA-
MANNA.
Húsunum við Ölfusábrú fjölg
ar ekki ört fyrst framan af og
raunar ekki lengi síðan. Kristj-

án frá Bár byggir Sigtún árið
1907. Það hús eignaðist Daníel
Daníelsson — Danjel í Stjórn-
arráðinu ;— og gerist þar bóndi,
kaupmaður og veitingamaður
um skeið. — Árið 1918 liggur
leið Egils Gr. Thorarepsens
fyrst í Sigtún, og harm hefir
ílenzt þar fram á þemian dag.
Að vísu hefir gamla húsið mátt
víkja fyrir nýjum tímum og
kröfum hans. Enginn einn mað
ur hefir komið svo við sögu
Selfoss. né átt meiri þátt í-,
vexti'óg viðgangi .bæjarins —I
sem ekki má nefna bae sem
Egil Gr. Thorarenesn, og oft
hefir mér dottið það í hug að
mikið hefir Knut Hamsun farið
á mis áð kýnnast ekki Agl: Thör‘.
arensen, ja. og hklega um leið
heimsbókmenntirnár. Eri hér-
verður ekki skrað nein æviságá
Egils,- enda erhanhi fullu f jöri,:
maður á beztá aldri,-þannig er'
hann að njinnsta kosti i vifund.
Selfossbúa.
Egill byrjar að verzla í Sig-;
túnum: árið 1919 qg 1930 afhend;
ir hahn verzlun sína Kaupféiagí'
Ámesinga, sem þá er nýstofn-.
áð. Gérist hann:: þá fram-
kvæmdastjóri félagsins og héfir.
verið þáðrfram á þetxnan dag
auk þess sem hann hefir venð
formaður, .Mjólkurbús F-ióa-j
ut tii staEta. a’aelfpssi. flxnn 2-;
,janúar;áEÍð-1931 opnar sölabúð
Kaupféiags Ámesinga í Sigtúii- ,
úm. Með -jæssum fýrirtækjmh
bændásamtakanna f Árnessýslú
befst r raurr og veru bygging
Selfossþorpsins, þótt hægt fari
í fyrstu. 'Im’ verður-vart-á mótj
mælt að Selfoss sé'sveitaþorp í
beztu meiningu þess osðs. Það
er runnið undan rifjum sveit-
anna og nú er um gagnkvæman
áhuga og skiining ög samvinnu
að ræða mjlli sveitaxina og Sel-
foss. Svo mun iengj verða og
án efa tii veifarnaoar borg og
sveitabæjar.
TÖLUR, SEM TALA-
Þegar Kaupfélag Árnesmga
tekur tii starfi árið 1931 eru 7
íbúðarhús við Ölfusábrú. Næstu
tvö árin fjölgar þeim um helm-
ing. Um þetta leyti eru hér bú-
settir um 80 manns. Á'næstu
árum eru ekki um neihá stökk-
breytingu að ræða. Árið 1940
munu íbúarnjr vera um það bil
300 og árið 1946, þegar Selfoss-
hreppur er stofnaður út úr
Sandvíkurhi'eppi, er íbúatalan
600. Við síðasta manntal, 1. des-
ember 1956, eru Seífóssbúar
1411 og rná nú gera ráð fyrir að
þeim fjölgi um rúmiega 100 á
ári. Þessar tölur tala sínu máii,
eins og stjórnmálamennirnii’
eru vanir að segja. Og hvernig'
líður svo fólkinu á Selfossi og
á hverju byggist afkoma þess
og hagsæld, þegar þetta er kruf
ið niður í kjölinn? Að því mun
nokkuð verða vikið á næsturmi,
hér í blaðinu.
■ :^!
Þ JÓÐÞRIFÆFYRIIiTÆ KI,
Fyrir utan samvinnufyrir-
tækin á Selfossi og margvís-
lega starfsemi þeirra, hafa ris-
ið hér upp þjóðþrifafyrirtæki,
sem hafa sett svip sinn á sveit-
irnar x kring og jafnvel allt Suð
urlandsundirlendið. Þess er þeg
ar getið að útibú Landsbank-
ans hóf starfsemjsína á Selfossi
í Tryggvaskála. Árið 1920 fluttj
það starfsemj sína í „bankanní’
j reisulegt Qg vel viðað hús, sem
1 Landsbankinn hafði látið flytja
vestan ixr Bíldudal og endur-
reisa á Seifossi. Árið 1953, í
ágústmánuði, flytur svo bank-
inn starfsemj sína yfir götuna,
í glæsileg ný húsakynni, enda
| mun nú tjaldað til meira enn
einnar nætur. Flóaáveitin hafði
i einnig bækistöð sína á tímabili